Тыбылты Алыксандры номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон университеты ирон кафедрæйы профессор Дзабиты Зарбегæн ивгъуыд аз уæрæхдæрæй мыхуыры рацыд йæ радон чиныг «Ирон æвзаджы фразеологион дзырдуат», кæцымæ хаст æрцыдис авд мин фразеологион иуæгæй фылдæры бæрц æмæ йын 20 июны университеты конференц-залы уагъд æрцыдис презентаци. Хайад дзы райстой ХИПУ-йы профессортæ-ахуыргæнджыты сконд, Уанеты Захары номыл зонад-иртасæн институты кусджытæ, студенттæ.

Презентаци бацæуæн ныхасæй байгом кодта мадзаламонæг Плиты Серго. Уый, фыццаджыдæр, арфæ æмæ бузныджы ныхæстæ загъта Дзабиты Зарбегæн, ахæм стыр куыст кæй бакодта æмæ æнæмæнгхъæуæг чиныг мыхуыры кæй рауагъта, уый сæраппонд. Банысан кодта, чиныджы автор рагæй фæстæмæ æвзаджы фадыджы, зонады активон хайад кæй исы æмæ йын бирæ кæй бантыст. «Дзабиты Зарбег канд зонады фадыджы нæ кусы, фæлæ ма йæ цард снывонд кодта рæзгæ фæлтæры хъомыладæн ахуырад радтынæн æмæ уыцы-иу рæстæджы уæлдæр ахуырад куы райста, уæдæй абонмæ лæууы зонады фæндагыл. Уый кæддæриддæр хайад фæисы æхсæнадон царды дæр æмæ нын у кады аккаг. Хистæртимæ хистæр у æмæ кæстæртимæ та  – кæстæр. Дзабиты Зарбег схъомыл кодта бирæ студенттæ æмæ абон дæр уыцы куыстыл лæуд у», – загъта Плиты Серго.

Чиныджы автор дæр бузныг загъта, рæстæг кæй ссардтой æмæ презентацийы хайад кæй исынц, уый тыххæй æмæ уый фæстæ цыбыртæй æрдзырдта йæ бакæнгæ куысты фæдыл. «Ацы чиныг æз райдыдтон фыссын 1998 азы кæрон, фразеологизмтæ æмбырд кæнынмæ куы æрæвнæлдтон, уæд. Уый уыдис мæ докторон диссертаци дæр. Ныффыстон дзы иу сæдæ фарсмæ æввахс æмæ ныр ацы чиныгмæ хаст æрцыдис куыд разныхас, афтæ. Уый фæс-тæ рæстæг фæивта æмæ ма кæй æндæвтой ацы хъуыддæгтæ. Фæлæ та бавдæлдтæн æмæ райдыдтон æмбырд кæнын, цыдæриддæр фразеологизмтæ мæ зæрдыл лæууыдис, æппæт уыдон. Тынг бирæ æрмæг райстон хъæууон цæрджытæй, уымæн æмæ уыдонæн се ‘взаг уыдис хъæздыг. Ацы чиныджы фæстæ ма æз æртымбыл кодтон цыппарсæдæйæ фылдæр фразеологизмы æмæ уыдон дæр рæхджы рацæудзысты мыхуыры. Бузныг мæ зæгъын фæнды нæ республикæйы Ахуырад æмæ зонады министр Гасситы Наталийæн, чиныджы рацыдæн финансон æххуыс кæй бакодта æмæ ныр нæ къухты кæй ис, уый тыххæй», – загъта Дзабиты Зарбег.

Чиныджы тыххæй йæ хъуыдытæ загъта РХИ-йы Фысджыты цæдисы æмсæрдар, профессор Хъазиты Мелитон. Уый дæр арфæ æмæ бузныджы ныхæстæ загъта йæ коллегæйæн æмæ банысан кодта, чиныг хъæуæг кæй у æмæ дзы кæй спайда кæндзысты, куыд зонадон кусджытæ æмæ студенттæ, афтæ ахуыргæнджытæ дæр сæ куысты. «Абон махæн нырма бирæ чингуытæ ис аразинаг æмæ бирæ чингуытæ хъæуы зонадмæ бахæссын. Махæн хъуамæ тынг æхсызгон уа, ацы чиныг адæмы рæгъмæ кæй рацыдис æмæ дзы кæй пайда кæндзыстæм. Æвзаджы хъæздыг æмæ рæсугъд чи кæны, уыдонæй иутæ сты фразеологизмтæ æмæ сæм Зарбег кæй æрæвнæлдта, уымæй тынг хорз бакодта. Чиныджы ис хъæндзинæдтæ æмæ сæ автор йæхæдæг дæр зоны. Нæй дзы æндæр авторты уацмыстæй хаст фаг цæвиттонтæ дæр, æмæ йæ æз зонын цæмæн афтæ у. Уымæн æмæ тынг зын агурæн сты», – банысан кодта Хъазиты Мелитон.Абон ахæм чингуытæ ирон адæмы æхсызгонæй кæй хъæуынц, уæлдайдæр та ахуырдзау фæсивæды, стæй ахуыргæнджытæн дæр стыр æххуыс кæй сты, уыцы  хъуыды загъта йæ раныхасы профессор Плиты Гацыр дæр. ”Æз тынг бацин кодтон, ахæм чиныг кæй рацыдис мыхуыры æмæ ирон кæсджыты къухмæ кæй бахаудзæн, уый тыххæй. Уæлдайдæр, æвзагыл чи кусы, æвзаджы ахуырадыл йæ хъуыдытæ чи иртасы, уыдон къух бирæ фæрæуæгдæр кæндзæн Дзабиты Зарбеджы чиныг. Зарбег уый размæ дæр дыууæ хатты рауагъта къаннæгдæр чингуытæ ацы темæйыл, фæлæ ныр йæ чиныг у гуырахстджын æмæ дзы ис тынг бирæ æрмæг. Чиныг, фыццаджыдæр, махæн амоны иу стыр хъуыддаг – не ‘взаг цас хъæздыг у æмæ дзы мах та куыд кадаварæй пайда кæнæм. Уыцы хъуыдыйæдтæн абон се ‘мбис дæр нæ зонынц нæ адæм æмæ сæ ацы чиныджы руаджы базондзысты. Йе ‘взаджы хъысмæтыл чи куса, йæ базоныныл чи архайа, уымæн ацы чиныг стыр æххуыс уыдзæнис.

Мелитонæн дæр йæ фиппаинæгтæ раст  æмæ æнæмæнгхъæуæг сты. Ацы фразеологизмон бастдзинæдтæн бындур нæй, литературон уацмысæй йыл цæвиттонтæ куы нæ уа, уæд. Редактор ын кæй нæ ис чиныгæн, уый тыххæй та зæгъдзынæн афтæ, æмæ ныр ахæм рæстæг æркодта æмæ Зарбеджы нæ азымджын кæнын. Ахæм дуг æркодта, æмæ дын фондз рæгъы дæр лæвар ничиуал бакæсдзæнис. Редактор та æнæмæнг фæхъæуы ахæм чингуытæн. Уæлдæр банысангонд чысыл фиппаинæгтæ ахæм стыр чиныгæн хохы – хылычъы, уыдон дарддæр бахынцдзæнис йæхæдæг автор. Ахæм чингуытæ кæмæ ис, уыцы æвзагæн мæлæн нæй æмæ йын йæ рацыдыл тынг цин кæнæм», – загъта Плиты Гацыр.

Чиныджы тыххæй ма сæ хъуыдытæ загътой университеты ирон æвзаг æмæ литературæйы кафедрæйы декан, филологон зонæдты кандидат, доцент Тыбылты Ингæ, уырыссаг филологи, журналистикæ æмæ фæсарæйнаг æвзæгты факультеты декан, ирон литературæйы историйы кафедрæйы доцент, филологон зонæдты кандидат Биазырты Аллæ, РХИ-йы сгуыхт журналист, историк Хъуылымбегты Роберт æмæ æндæртæ. Уыдон се ‘ппæт дæр банысан кодтой, чиныгæн кæй ис егъау нысаниуæг. Ирон лексикографийы йын нæй аналоги æмæ у фыццаг чиныг, кæцы ахъаз уыдзæнис мадæлон æвзаг хуыздæр сахуыр кæнынæн.

Мадзалы кæрон Дзабиты Зарбег æрæм-бырдуæвджытæн зæрдылдарынæн  лæвар кодта йæ ног чиныг, кæцыйæн йæ тираж у 200 экземпляры.

Цхуырбаты Ларисӕ

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.