Мæ уацы хъайтарæн йæ ном хорз зындгонд у æрмæст Ирыстоны нæ, фæлæ уымæн æддейæ дæр, æгæрыстæмæй, фæсарæнты дæр. Йæ райгуырды 75-азы юбилей банысан кæнгæйæ, уымæн йæ къухты бафтыд, йæхицæй цæмæй раппæла, йæхицæй цæмæй бабуц уа, ахæм стыр æнтыстытæ.
Кокойты Теймураз Исахъы фырт у биологон зонæдты кандидат, профессор, Арцах æмæ Абхазы паддзахадон университетты кадджын доктор, цардуагон архайды экологи æмæ æдасдзинады дунеон академийы зонæдты академик (МАНЭБ), М.В.Ломоносовы номыл Мæскуыйы паддзахадон университеты цур бындурон библиотекæйы интеллектуалон клубы æцæг уæнг, РХИ-йы зонæдты сгуыхт архайæг, «Биологи æмæ медицинæйы фæдыл уырыссаг-ирон энциклопедион дзырдуат»-ы автор, зонады къабазы Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон премийы лауреат, 2003-2013 азты Тыбылты Алыксандры номыл ХИПУ-йы ректор. Уый ма у 100 фылдæр ныммыхуыргонд уацты, ахуыргæнæгæн æххуысæн 2 чиныджы, 2 монографийы автор.
Уый райгуырд 1946 азы 2-æм ноябры горæт Тбилисы. Тынг хорз нысæнттыл каст фæцис Тбилисы 62-æм астæуккаг скъола æмæ йæ бон уыд ацы горæты кæцыфæнды уæлдæр ахуыргæнæндонмæ бацæуын дæр, фæлæ йæ уæддæр йæ фыды фарн, йæ ирондзинад скъæфта Ирыстоны зæхмæ, æмæ йæм йæ миддуне дзырдта: «Кæд ирон туг æмæ стæг дæ, уæд кæйдæр зæхх дæ къона куыд хоныс». Уымæй дæр æвзонг лæппу æрвылсæрд дæр йæ каникултæ æрвыста Куатетрийы хъæуы йæ фыды æфсымæрмæ.
Æмæ æвзонг Теймураз йæ дарддæры царды фæндаг скодта Хуссар Ирыстоны паддзахадон педагогон институты биологи æмæ химийы факультетмæ. Ахуыры йын стыр æн-тыстытæ кæй уыд, уымæ гæсгæ йæ ныууагътой институты кусгæйæ, биологи æмæ химийы кафедрæйы лаборантæй. Кокойты æвзыгъд лæппуйы ахуыр дарддæр йæхимæ æлвæста æмæ 1971 азы бацыд Тбилисы Пушкины номыл пединституты аспирантурæмæ æмæ йæ каст фæцис æнтыстджынæй. Бахъахъхъæдта диссертаци Советон Гуырдзыстоны зонæдты академийы зайæгойтæ хъахъхъæныны институты. Æрбаздæхт Цхинвалмæ æмæ кусын райдыдта пединституты биологи æмæ химийы кафедрæйы хистæр ахуыргæнæгæй. Уæдæй фæстæмæ бындуронæй æрæв-нæлдта, куыд ахуыр-хъомыладон куыстмæ, афтæ зонадон куыстмæ дæр. Биологийы зонадон фадыджы йын стыр æнтыстытæ кæй ис, ууыл дзурæг сты, Мæскуы, Ленинград, Киев, Ашхабад æмæ æндæр горæтты зонадон конферен-циты хайад кæй иста æмæ ныр дæр кæй исы, уый дæр. Микроскопон зокъоты æстдæс хуызы цы зонадон куысты раргом кодта, уымæн ын скодтой стыр аргъ. Йæ зонадон куыст мыхуыр æрцыд Братиславайы (Чехословаки) зонадон журналы.
1980-1983 азты куыста Хуссар Ирыстоны æвзонг ахуыргæндтæ æмæ специалистты цæдисы сæрдарæй. Куыстмæ стыр бæрнон ахаст кæй дары, уый бæрæг у уымæй дæр, æмæ, институты кусгæйæ, кæй схызт æппæт къæпхæнтыл дæр: студентæй – биологи æмæ химийы лаборанты онг, лаборантæй – кафедрæйы сæргълæууæджы онг (1989-1994), ацы бынатæй та – биологийы факультеты деканмæ (1985-1989), уырдыгæй – университеты проректоры онг (2001-2003). 2003 азы та æвзæрст æрцыд ХИПУ-йы ректорæй, йæ царды æппæт дæр йæ курдиатæй, йæ æвæллайгæ куыстæй къухты бафтын кæнгæйæ. Университеты ректорæй фæкуыста суанг 2013 азы онг. 10 азы университеты къухдариуæггæнæгæй кусгæйæ, йæ дæлбар ахуырадон уагдоны æрцыд бæрæг позитивон ивындзинæдтæ, фæзынд дзы ног факультеттæ. Коллективы æнгом кодта, йæ дæлбар кусджыты ‘хсæн тыдта хъæрмуддзинад, хæлардзинад. Университетæн йæ къухдариуæгады рæстæг æрхаудта гуырдзиаг-ирон хæсты уæззау азтæм, фæлæ Теймураз Исахъы фырт аккагæй æххæст кодта йæ хæстæ. Æппæт тыхтæй дæр архайдта, цæмæй дуджы вазыгджындзинад ма бандæвтаид университеты куысты, ахуыры æмвæзадыл æмæ йæ къухы æфтгæ дæр бакодта. ХИПУ-йæн уыцы рæстæджы бадзырдон бастдзинæдтæ уыд ахæм уæлдæр ахуыргæнæн уагдæттæ æмæ зонадон центртимæ, куыд Хетæгкаты Къостайы номыл Цæгат Ирыстоны паддзахадон университет, УФ-йы Зонæдты академийы Дзæуджыхъæуы зонадон центр, М. Ломоносовы номыл Мæскуыйы Паддзахадон университет, Арцахы университет (Хæххон Къарабах), Уралы паддзахадон экономикон уни-верситет, Ростовы паддзахадон базарадон-экономикон университет, Робер де Сорбоннайы французаг университет æмæ æндæртимæ. Уæлдай хъармдæр ахаст дардта æмæ дары студентон фæсивæдмæ. Университеты дарддæр дæр уæвынад кодтой легендарон клуб «Аполлон», «Литерату-рон уазæгдон», зонадон-студентон клуб «NoveI bend», фольклорон кафты ансамбль, КВН-ы командæ. 2007 азы Теймуразы хъæппæрисæй мыхуыры цæуын райдыдта студентон газет «Сомбон». Ацы газеты фæрцы журналистикæйы факультеты студенттæн фадат фæзынд практикæйы газетон хъуыддаджы теоретикон зонындзинæдтæ исын æмæ фидардæр кæнынæн. Ректорæй куы куыста, уæд уæлдай хъусдард здæхта ирон филологийы факультетмæ. Мадæлон æвзаг гъæдджындæрæй ахуыр кæныны тыххæй, равзаргæ дæсныйадмæ нæ кæсгæйæ, æппæт факультетты дæр бакодта ирон æвзаг æмæ литературæйы дисциплинæтæ, кæцыты æнæмæнгæйдæр хъуамæ ахуыр кодтаиккой дыууæ азы æмæ афтæмæй мадæлон æвзаджы рæзт фидардæр кодтаид.
Йæ ахуыр-хъомыладон æмæ зонад-иртасæн куыстытæн ын стыр аргъ скодта Уæрæсейы Федерацийы Уæлдæр Аттестацион къамис æмæ йын 2005 азы Мæскуыйы лæвæрд æрцыд профессоры ном. 2006 азы йын Хуссар Ирыстоны къухдариуæгад та саккаг кодта «РХИ-йы зонæдты сгуыхт архайæг»-ы кадджын ном. Хорзæхджын ма æрцыд РХИ-йы Хæлардзинады орденæй æмæ æндæр паддзахадон хорзæхтæй. Уый æрвылаз дæр хайад райсы алыгъуызон форумты æмæ конкурсты. Ныртæккæ Теймураз Исахъы фырт лæууы биологийы кафедрæйы сæргъ, афтæ ма у ХИПУ-йы медикон-биологон иртасынæдты лабораторийы сæргълæууæг дæр. Профессор цыппар азы дæргъы куыста биологи æмæ медицинæйы фæдыл уырыссаг-ирон дзырдуат саразыныл æмæ ацы къабазы йæ мадæлон æвзаг фæхъæздыгдæр кæныны бæллиц йæ къухты бафтыд. Кокойты Теймуразæн лæвæрд æрцыд Хетæгкаты Къостайы номыл Паддзахадон преми йæ чиныг «Биологи æмæ медицинæйы уырыссаг-ирон энциклопедион дзырдуат. Неологизмтæ æмæ терминты системæ»-йы тыххæй. Ацы чиныгмæ автор бахаста 12 мин термины, уыдонæй 6 мины сты неологизмтæ. Теймураз кæд бирæ паддзахадон хорзæхтæй хорзæхджын у, уæддæр йæ иууыл стырдæр хорзæхыл нымайы, Хетæгкаты Къостайы номыл Паддза-хадон преми йын кæй саккаг кодтой, уый.
Теймураз Исахъы фырт арæх æрæмысы 2008 азы августы уæззау бонты Мæскуыйы паддзахадон университеты ректор Виктор Садовничийы стыр æххуысы тыххæй: «Уыцы æххуыс уыд, саргъгæнæн дæр кæмæн нæй, ахæм æххуыс. Уый æрмæст материалон æххуыс нæ уыд, фæлæ моралон æмæ интеллектуалон æххуыс дæр. 2008 азы 10-æм августы мæм райсом раджы фæдзырдта Виктор Антоны фырт æмæ мын загъта фарсхæцынады ныхæстæ. Уыцы ныхæстæ фæд-фæдыл рахызтысты конкретон хъуыддæгтæм. Садовничий нын баххуыс кодта минитипографи самал кæнынæн, цæмæй нæ зонадон кусджытæ æмæ студенттæн сæ бон уыдаид сæ куыстытæ уадзынæн. Йæ фæрцы нæ уæлдæр ахуырадон уагдон ссис хисæрмагонд медико-биологон лабораторийы хицау. Уый нын тынг баххуыс æрмæст зонадон архайды нæ, фæлæ практикон царды дæр. Зæгъæм, лабораторийы кусджытæ ауагътой серьезон иртасæнтæ бæстæйы цæрджыты æнæниздзинады уавæры тыххæй æмæ афтæ дарддæр». Кокойы фырт сæрыстыр у йæ куыст «Хуссар Ирыстоны цæрджыты липидон баивды хицæндзинæдтæ»-йæ. Ацы куыстæн ис куыд теоретикон, афтæ практикон нысаниуæг дæр. 2008 азы августы хæстон цауты фæстæ ахсджиаг уыд хуссарирыстойнаг цæрджыты туджы холестерины æмвæзад раиртасын. Уый размæ ахæм масштабыл иртасæнтæ уагъд нæ цыдысты. Йæ монографи «Герпетофауна Южной Осетии и коллекция амфибий и рептилий зоологического музея Юго-Осетинского государственного университета им. А.А.Тибилова»-йы автор стыр хъусдард аздæхта æрдззонынады æмæхсæнæдты æнæхъæндзинадмæ æмæ экосистемæмæ, кæцы гæнæн ис æрмæстдæр æрдзмæ аудгæ ахасты фæрцы. Ацы монографийæ пайда кæнынц ахуыргæнджытæ, биологон дæсныйæдты студенттæ, удæгас æрдз уарзджытæ æмæ афтæ дарддæр.
2015 азы Дзæуджыхъæуы уагъд æрцыд зонадон-практикон конференци «Экологическая безопасность горных территорий и здоровье населения», зæгъгæ, цыран хайад райстой Цæгат æмæ Хусссар Ирыстоны, УФ-йы æндæр регионты зонадон æмæхсæнæдты минæвæрттæ. Кокойты Теймураз ралæууыд ахæм докладимæ: «Проблемы демографии горных территорий и использование дикорастущих плодово-ягодных растений в РЮО». Доклады фæстæ уый форумы хайадисджытæн фехъусын кодта, зæгъгæ, алы бæстæйæн дæр ис йæхи национ зайæгой. «Национ дидинæг»-ы æмбарынад тынг рагон у, уый райгуырд бирæ бæстæты паддзахадон тырысатæй раздæр. Ныр дæр дидинджытæ нæ фесæфтой сæ нысаниуæг дунеон аренæйы æмæ арæх сты сæ бæстæты «логотиптæ». Цæгат æмæ Хуссар Ирыстоны территорийы флорæйы егъау алыгъуызондзинадмæ нæ кæсгæйæ, абон ирæттæн нæй сæхи «национ дидинæг». Цæгат æмæ Хуссар Ирыстоны флорæйы фæлындæн у «ятрышник пятнистый» – æнæзæнæджы хос-зайæгой. Æз фæндон хæссын, цæмæй ацы дидинæг уа ирон адæмы «национ символ», – банысан кодта уый.
Зонадон конференцийы хайадисджытæ хорзыл банымадтой профессоры фæндон æмæ æнæзæнæджы зайæгой фидар æрцыд Ирыстоны национ дидинæгæй.
Теймуразæн йæ къухты цы стыр æнтыстытæ бафтыдысты, уыдоныл æрлæууынмæ нæ хъавы. Уый дарддæр дæр активонæй архайы зонады. Хайад райсы Уæрæсейы æмæ фæсарæнты уагъдцæуæг зонадон конференциты. Кокойы фырт хонæн гæххæтт райста 3-аг дунеон конференци «Биология растений – 2021»-мæ, кæцы уагъд æрцæудзæн ацы аз ноябры мæйы Японы горæт Осакойы. Теймураз Исахъы фырты ныхæстæм гæсгæ, конференцийы хайадисджытæ æвзæрст цыдысты SCOPUS-ы индексацигонд зонадон журналты публикацитæм гæсгæ. Профессор рагæй æрвиты йæ зонадон уацтæ ацы ресурсмæ æмæ йын йæ куыстытæй цитатæтæ сисынц алы æмæ алы бæстæты ахуыргæндтæ. Банысан кæнын хъæуы уый дæр, æмæ ацы конференцимæ Уæрæсейæ кæй фæхуыдтой æрмæстдæр иу адæймаджы æмæ дыккаг адæймаг та уыд хуссарирыстойнаг ахуыргонд, профессор Кокойты Теймураз.
«Авторы равзæрстгонд зонадон къабазы уый ныридæгæн сæххæст кодта хæрзаудæн мисси фыдæлтæй баззайгæ мадæлон æвзаджы бындур бахъахъхъæныны фæдыл æмæ ирон æвзаджы неологизмтæ саразыны тыххæй. «Биологийы æмæ медицинæйы фæдыл уырыссаг-ирон энциклопедион дзырдуат»-ы рауагъд цæттæ кæныны рæстæджы автор пайда кодта ирон, уырыссаг, латинаг, грекъаг, персаг æвзæгты дзырдуæттæй. Иу ныхасæй, дзырдуаты автор фыццаг хатт бахаста зонадон æрзылдмæ микроорганизмты, зайæгойты æмæ цæрæгойты нæмтты ног хуызты терминтæ-неологизмтæ! Æппындæр дызæрдыггæнæн нæй ууыл, æмæ автор кæй бакодта егъау æмæ гуырахстджын куыст ирзонынады фæдыл ацы новаторон зонадон рауагъд бацæттæ кæныны фæдыл», – фыссы йæ рецензийы чиныджы тыххæй архитектурæзонæг-ориенталист, иранист Бесолты Владимир.
Теймуразæн ис хорз бинонтæ, йæ цардæмбал Джиоты Циалæ у ХИПУ-йы æрдзон зонæдты æмæ психологийы факультетты декан. Схъомыл кодтой æмæ раст фæндагыл бафтыдтой сæ дыууæ хъæбулы – Макъа æмæ Георгийы. Дыууæ дæр райстой уæлдæр ахуырад æмæ абон кусынц бæрнон бынæтты, ис сын бинонтæ æмæ хъæбултæ дæр.
Ирон æмбисонд афтæ у, фыды фарн мæрдтæм нæ цæуы, зæгъгæ. Исахъ дæр йæ фарн ныууагъта йæ фырт Теймуразæн æмæ абон уыцы фарн тауы йæ бинонтыл, йе ‘ввахс адæмыл, йæ хæлæрттыл, йæ коллегæтыл. Арфæйаг æмæ саламдæттаг, æцæг интеллигентон адæймаг ноябры райдианы банысан кодта йæ юбилейон райгуырæн бон æмæ йын мах цæст дæр бауарздзæн, цæмæй ма уыцы фарн æмæ уарзондзинад бирæ азты дæргъы æнæнизæй тауа йе ‘ввахс адæмыл, йæ хæлæрттыл. Нæ зæрдæ йын зæгъы дарддæры стыр æнтыстытæ йæ зонадон архайды. Хуыцау зæгъæд!
ДЖИОТЫ Екатерина
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.