Адæймаг диссаг у…

Æвæдза, цас позитивон ивындзинæдтæ æрцыд фæстаг цыппар-фондз азы нæ царды. Адæймаг диссаг у, куы йæ бафæнда, уæд хæхтæ дæр бадон кæндзæн. Ирон æмбисонд афтæ у, зæгъгæ, дам, дон сæрæй рæсугъд кæны. Ацы æмбисонды æцæгдзинадæн мах бирæ хæттыты свæййæм æвдисæн. Хорз къухдариуæггæнæгæн йæ дæлбаруæвæг паддзахады йæ хъуыддæгтæ ацæуынц иттæг хорз.

Афтæ у не ‘взонг паддзахады сæргълæууæджы хъуыддаг дæр. Бæстæйы сæргълæууæг йæ адæмы, йæ Райгуырæн бæстæйы хъысмæтыл  зæрдæйæ куы фæриссы, йæ адæмæн цы хорзы бацæуа, ууыл куы фæхъуыды кæны æппынæдзух, уæд йæ къухты бирæ хорздзинæдтæ саразын бафты. Йæ адæмыл зæрдæйæ кæй риссы нæ бæстæйы Президент Тыбылты Леонид дæр, уымæн иууылдæр стæм æвдисæнтæ. Акæсут-ма, цас бирæ йын бантыст саразын. Нæ цæстытыл ма йæ ауайын кæнæм, 4-5 азы размæ дæр ма нæ горæты уынгтæ цы æдзæллаг уавæры уыдысты. Никæй уал уырныдта рыг, цъыфы уацарæй ма искуы фервæздзыстæм, уый, фæлæ нæ цæстыты раз бонæй-бон рæсугъддæр кæны нæ горæт, районты дæр арæзт цæуы тынг бирæ. Кæй зæгъын æй хъæуы, нырма саразинаг тынг бирæ ис, Мæскуы иу бон нæ сырæзт, фæлæ нæ ныфс ис, тагъд рæстæджы нæ сæйрагдæр проблемæтæ æмæ фарстытæ скъуыддаг кæй æрцæудзысты.

Нæ цæстыты раз рæзы Тыбылты Алыксандры номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон университеты ног бæстыхай. Университет редакцийы фарсмæ кæй ис, уымæ гæсгæ нæ дардмæ цæуын нæ хъæуы, цæмæй уынæм, бонæй-бон куыд рæзы æмæ йæ уæнгтæ куыд сивæзта, уый. Æрвылрайсом дæр мæ коллегæтимæ æнæмæнгдæр нæ кусæн хатæнтæй акæсæм ахуырадон уагдонмæ æмæ та бацин кæнæм, кусджытæн бирæ аразын кæй æнтысы. Ныр дæр та уыд афтæ. Мæ коллегæтæ, уыцы нымæцы Гæззаты Иван, Бестауты Валя, Осиаты Индирæ, Чертхъоты Жаннæ, Уалыты Алисæ æмæ иннæтимæ та кæсæм университеты ног бæстыхаймæ æмæ та сывæллонау цин кæнæм  – тагъд рæстæджы йæ дуæрттæ кæй байгом кæндзæн, нырыккон домæнтæн дзуапп чи дæтта, ахæм ахуырадон уагдон, ууыл. Уалынмæ Иван афтæ бакодта: «Акæсут-ма,  уæртæ  кусджытæ арт скодтой сæхицæн. Куы йæ зониккат, кусæг-аразæджы зæрдæйæн ахæм арт куыд æхсызгон вæййы, уый. Æз мæхæдæг дæр бирæ азты дæргъы бакуыстон хæдзæртты арæзтады æмæ йæ уымæй зонын… Тынг куы суазал уай, уæд та дæхи ахъарм кæн æмæ та дарддæр дæ куыст кæн. Хатт арты фарсмæ сихор дæр бакæнынц кусджытæ».

Æмæ та нын бацайдагъ ныхас. Уалыты Алисæ афтæ бакодта, зæгъгæ, диссагыл дис ничиуал кæны, æндæра нæ горæт æцæгæйдæр куыд рафидыдта. Адæймаджы куы бафæнда, уæд ын бирæ бантысы саразын. Ныхас та йæхимæ айста Гæззаты Иван. «Раст зæгъыс, мæн нал дæр уырныдта, нæ горæт ма искуы йæ гаччы æрбаддзæн, уый. Фæлæ раст нæ уыдтæн, афтæ кæй хъуыды кодтон, уымæй. Хъайтарты уынг Исахъы уынгæй суанг пансионат «Аудындзинад»-ы онг советон дуджы дæр хæрзарæзт никуы уыд æмæ йæ дыууæ азы размæ куы схæрзарæзт кодтой, уæд мæ цинæн кæрон нал уыд. Æппындæр-иу мæ куы ницы хъуыддаг уыд, уæддæр та-иу мæ машинæйыл мæ фæндаг акодтон ацы уынджы ‘рдæм æмæ-иу ыл кæронмæ ацыдтæн.

Фæстæмæ-иу Октябры уынгыл рацыдтæн, уымæн æмæ уынгты уын-дæй истон стыр æхцондзинад. Раст зæгъгæйæ, нæ республикæйы къухдариуæгадæн Президент Тыбылты Леониды сæргълæудæй тынг бирæ бантыст саразын. Тагъд рæстæджы йæ дуæрттæ бакæндзæн Хетæгкаты Къостайы номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон драмон театр – нæ культурон артдзæст. Ацы æхсызгон æмæ ахсджиаг цаумæ æнæрхъæцæй æн-хъæлмæ кæсынц адæм. Хуссар Ирыстоны царды театры арæзтадæн  схонæн ис æнусы арæзтад. Æниу нæ паддзахадон университеты арæзтад дæр къаддæр ахсджиаг нæу, тагъд рæстæ-джы университеты ног бæстыхайы уындæй дæр исдзыстæм стыр æхцондзинад. Стæй дæр зонындзинæдты куырдадз кæй у, уымæ гæсгæ цас хорздзинæдтæ æрхæсдзæн æвзонг фæлтæрæн. Афтæ мæм кæсы, цыма университеты ног бæстыхайы  ахуыры процессы æмвæзад дæр фæбæрзонддæр уыдзæн. Уас сæ цæрæнбон бирæ уæд, Тыбылты Леонид æмæ,  ахæм ахсджиаг бæстыхайы арæзтад йæхимæ чи райста, нæ уыцы æмбæстаг Джусойты Костяйæн. Стæй нæ горæты Алина Кабаевайы номыл спортивон комплекс «Олимп»-ы арæзтад дæр тынг ахсджиаг у нæ фæсивæдæн. Мæн уырны, ацы комплексмæ тренировкæтæм чи цæуынц, уыдонæй бирæтæ кæй схиздзысты спорты бæрзæндтæм. Иннæ ахæм ма аварион фарастуæладзыгон цæрæн хæ-дзæртты фарст дæр скъуыддзаг æрцыд æвæрццагæй».

Ныхас йæхимæ айста Бестауты Валя: «Æрæджы хæрарæзт æрцыд Хетæгкаты Къостайы уынг, фæлæ йæ фæзилæн æнæарæзтæй баззад æмæ цæрджытæ æвзæрстой стыр зындзинæдтæ, æгæрыстæмæй-иу сæ ныккæндтæ донæй дæр байдзаг сты. Уæд уыдон сæ фыртыхстæй бахатыдысты нæ бæстæйы сæргълæууæгмæ, æмæ куыд хъуыды кæнут? Уайтагъд ацы проблемæ аскъуыддзаг кæнын бахæс кодта æмбæлон куыстуæттæн æмæ цыбыр рæстæгмæ иуварсгонд æрцыд. Æгæрыстæмæй, цæрджытæ фырцинæй куывд дæр скодтой, цыран бирæ арфæйы ныхæстæ загъдæуыд Президент Тыбылты Леониды адресыл».

Ныхас мæхимæ райстон æз дæр, ацы уацы автор. Уæддæр дæхæдæг дæ хъуыддагыл куыд батыхсай, афтæ йыл æрцæуæггаг адæймæгтæ нæ батыхсдзысты. Уымæн та æвдисæн-тæ стæм нæхæдæг. Æрцæуæггаг кусджытæ æмæ чиновниктæ хорзæй ницы сарæзтой ирон адæмæн. Æрмæст уыдон цас æхца ахастой Хуссар Ирыстонæй, уыдонæй хæрзарæзт æрцы-даиккой нæ горæты уынгтæ иууылдæр. Ахастой хуссарирыстойнаг финансон фæрæзтæ æмæ сæ ныр агур, чи ма сæ раздахдзæн фæстæмæ. РХИ-йы Хицауады раздæры Сæрдар Вадим Бровцев университеты сыгъд бæстыхайы æндидзын кæнынмæ куы бавнæлдта, уæд нæ алкæмæн дæр мæлæты хъыг уыд, уымæн æмæ йæ зыдтам, сыгъд бæстыхай æндидзы-нæн кæй нал бæззыд æмæ ахæм аварион уагдоны та ахуыр кодтаиккой Ирыстоны фидæн  – æвзонг фæлтæртæ. Æниу ыл цъус фæрæзтæ нæ бахардз кодта Вадим Бровцев, иу хорз уыд æмæ йын æруромын кодтой университеты æндидзынадон-арæзтадон процесс, фæлæ йыл цъус фæрæзтæ, мыййаг, куынæ бахардз… Цъус фæрæзтæ нæ бахардз, сыгъд театры бæстыхай сæндидзын кæнымæ куы бавнæлдтой, уæд дæр. Хорз у æмæ ацы бæстыхайы æндидзынад дæр æруромын кодтой, æндæра… Æниу къаддæр æхца нæ бахардз театрæн цалдæр проекты саразыныл дæр, уыдонæй иу дæр нæ рабæззыд, афтæмæй бахардз сты дзæвгар æхцайы фæрæзтæ. Йæ цæрæнбон бирæ уæд Тыбылты Леонидæн, уæдæ уый уайтагъд куыд саразын кодта æмбæлон проект. Фæлæ раст у, дæ адæмы хъысмæтыл зæрдæйæ куы риссай, уæд афтæ вæййы, æн-тыстытæ бафтын кæнын йæ къухты бантысы.

Арæх ахъуыды кæнын: Хуссар Ирыстонмæ 2008 азы августы тугуарæн æнæмсæр хæсты фæстæ цы финансон фæрæзтæ æмæ æххуыс фæцыдысты, уыдон нысанмæздæхтæй хардз куы æрцыдаиккой, уæд абон хуссарирыстойнаг цæрджыты цардуагон уавæртæ цахæм уыдаиккой. Кæй зæгъын æй хъæуы, иттæг хорз. Афонмæ не ‘взонг паддзахад дидин æфтауид, кæронмæ хæрзарæзт фæуыдаиккой нæ горæты уынгтæ, скъуыддзаг æрцыдаиккой районты фарстытæ дæр. Æмæ абон Уæрæсейæ цы финансон фæрæзтæ цæ-уынц, уыдонæй та сæндидзын кодтаиккам хъæууон хæдзарад æмæ экономикон фадгуытæ.  Бæргæ, афтæ куы уыдаид, фæлæ…

Мæ коллегæтæй  сæ иу – Чертхъоты Жаннæ та афтæ загъта: «Нæ паддзахады сæргълæууæгмæ цы хорз миниуджытæ ис, уыдонæй иу та у, мастисæн кæй никуы фæкæны, уый. Æрмæст йæ ацы хорз миниуæг дæр дзурæг у ууыл, æмæ нæ паддзахады сæргълæууæг кæй у æцæг дипломат æмæ куырыхон адæймаг. Ис ахæм адæймæгтæ æмæ сæ сывæллонæй дæр чи фæхъыг кодта, уыдоны дæр сæ зæрдыл бадарынц æмæ мастисæн фæкæнынц цæрæнбонты». Йæ хъуыдыйы æвварс рахæцыдыстæм иууылдæр.  Ныхас та йæхимæ айста Гæззаты Иван: «Тагъд рæстæджы райсдзыстæм фæфылдæргонд мыздтæ. Уый æцæг хорз ногазон лæвары хуызæн у хуссарирыстойнаг мæгуыр адæмæн. Мæгуыр та уымæн сты, æмæ 20 азы дæргъы хæстон уавæрты цардысты æмæ цух бирæ цæмæйдæрты æййæфтой. Афтæ у, куырыхон къухдариуæггæнæгæн бирæ бантысы саразын йæ адæмы фæрныгадæн». Ныхас адарддæр кодта иннæ коллегæ Осиаты Индирæ: «Æз бынтондæр нæ дызæрдыг кæнын ууыл, æмæ дыккаг æмгъуыдмæ Республикæ Хуссар Ирыстоны Президентæй æвзæрст кæй æрцæудзæн Тыбылты Леонид. Уымæн æмæ йын кæд бирæ бантыст саразын, уæд дæр бирæ хъуыддæгтæ та нырма сты æрдæгарæзт æмæ сæ хъæуы кæронмæ сæххæст кæнын. Абон Ног азыл Хуссар Ирыстоны адæм æмбæлынц аккагæй сабыр арвы бын».

Кæй зæгъын æй хъæуы, нæ адæмы ‘хсæн ис «критиктæ» дæр. Уыдонæн та мæ зæгъын фæнды, цæмæй иуварс æрæвæрой сæ хисæрмагонд интерестæ æмæ афтæмæй аргъ кæной, фæстаг цыппар азы, иумæй-агæй сисгæйæ, Хуссар Ирыстоны саразын цас баныст, уымæн. Кæй зæгъын æй хъæуы, 20 азы дæргъы раууатмæ цы экономикæ æрцыд, уымæн та æвиппайды саразæн нæй, бæргæ «волшебная палочка» аргъæутты куы уаид нæ къухдариуæгадмæ… Фæлæ уыдон æрмæстдæр аргъæутты вæййынц æмæ цардмæ та хъæуы реалон цæстæнгасæй кæсын.

Уæдæ Хуыцау зæгъæд, æмæ нырæй фæстæмæ дæр афтæ æнтыстджынæй цы цæуой нæ хъуыддæгтæ!

Джиоты Екатеринæ