Павел Третьяков уыдис фыццаг мæскуыйаг коллекционертæй сæ иу, кæцы йеʻргом стыр цымыдисимæ аздæхта 18-æм æнусы хуызфысджыты сфæлдыстадмæ. 18-æм æнусы хуызфыссынады зындгонд уыдысты Ф. Рокотов, Д. Левицкий, Ф. Матвеев, А. Лосенко, В. Боровиковский æмæ бирæ æндæртæ. 18-æм æнусы нывгæнджытæ фылдæр цы жанры куыстой, уый уыдис портрет. Уырыссаг адæймæгты фæлгонцтæ ацы æнусы райдианы сæ куыстыты равдыстой фæсарæйнаг дæсны нывгæнджытæ, кæцытæ-иу æрцыдысты Уæрæсемæ Петр Фыццаджы фæхуындмæ гæсгæ. Уыдон ам æрбæстон кодтой барокко æмæ рококойы стильтæ. Фæлæ уæддæр бынæттон нывгæнджытæ, зæгъæм, И. Никитин, базыдтой Петр Фыццаджы рæстæджы адæймаджы активондзинад æмæ æм-бæстагдзинады пафос равдисын.
Дзырд Владимир Боровиковскийыл куы цæуа, уæд уый дæр хауы 18-æм æнусы стыр зындгонд уырыссаг портретисты плеядæмæ. В. Боровиковский райдиан ахуырад райста йæ фыдæй. Уый уыдис иконæтæ нывгæнæг, архайдта ма хуызфыссынады дæр. Владимир Боровиковскийы курдиат райхæлынæн стыр ахъаз фæцис иу цау. Йæ амондæн 1788 азы Екатеринæ йæ балцытæй сæ иуы рæстæджы федта æрыгон нывгæнæджы куыстытæ æмæ бахæс кодта, цæмæй йæ дæсныйад фæбæрзонддæр кæныны тыххæй уæлдæр ахуырад райсынмæ ацыдаид Санкт-Петербургмæ. Уым та хъуамæ ахуыр кодтаид австриаг хуызфыссæгмæ. Боровиковский ссис уæды нывгæнджыты æхсæн зындгонд нывгæнæг æмæ йын 1795 азы радтой академикы ном.
Боровиковскийы уацмысты дæр, куыд Н. Карамзины романты, афтæ ирдæй разындысты уырыссаг сентиментализмы миниуджытæ. Боровиковскийы уацмыстæ хæрз æнцон базонæн вæййынц. Йæ уацмысты хъайтартæ æнцон рахатæн вæййынц æндæр рæстæджы хъайтартимæ абаргæйæ. Æгæрыстæмæй сæ иууыл цытджын æмæ æрттивагдæр фæлгонцтæ дæр æвдыст цæ-уынц фæлмæнæй, уыдоны уæлæнгай фенæн ис, мæт кæй кæнынц, уый. Сæ цæсгæмттыл зыны æрхæндæг æмæ тыхстдзинад, цыма цæмæдæр сæ хъус дарынц æмæ сæ бæллиццтæ нывæндынц. Нывгæнæг рæсугъд сылгоймаджы идеал куыдæй уыдта æмæ йæ хъуыдымæ гæсгæ рæсугъд сылгоймаг цахæм хъуамæ уыдаид, уый равдыста уыцы рæстæджы дæр æмæ абон дæр зындгонд чи у, йæ уыцы портрет «М.И. Лопухиной»-йы. Боровиковский ацы нывы ралæвæрдта, адæймаг æмæ æрдзы рæсугъд равæрд иумæ куыд хорз æрбадтысты кæрæдзийыл, уый .
Сылгоймаг сентиментализмы дунейы хъуамæ уыдаид фæлурс, æрхæндæг, хъуыдыгъуыз, ома, уæззау зонды хицау. Ахæм хуызы сныв кодта уæды уæздан æхсæнады рæсугъд чызджытæй сæ иу – Мария Иваны чызг Лопухинайы. Уый та уыдис инæлар Иван Толстойы чызг. Мария куы смой кодта, уæд ыл цыдис 18 азы æмæ раст уыцы рæстæджы йе ʻмкъайы фæндонмæ гæсгæ заказгонд æрцыд йæ портрет дæр. Мария уыдис рæсугъд, æнæниз æрыгон чызг, йæ цæсгомыл бæрæгæй зындис, сабыр æмæ фæлмæнтæ, амонд-джын чызг кæй у, уыцы миниуджытæ, уый цалынмæ не смой кодта, уæдмæ.
Æрыгон чызгæн йæхи бафæндыд, цæмæй йын йæ портрет ныффыстаид В. Боровиковский. Фæлæ йæ ныййарджытæ чызджы фæндон банымадтой ницæуыл, ома, йæ сонтзæрдæйы фæдыл цæуы. Уымæн æмæ уыдонæн уыцы фадат уыдис, цæмæй йын йæ портрет сныв кодтаид, иууыл хуыздæр æмæ зындгонддæр чи уыдис уырыссаг æмæ фæсарæйнаг нывгæнджытæй, раст ахæм. Фæлæ хъуыддаг афтæ рауад æмæ Мария Лопухина æрмæст дæр æрлæууыд нывгæнæг Боровиковскийы раз. Раст уæдмæ нывгæнæгæн зындгонд уыдис йæ ныв «Екатерина 2 на прогулке в Царскосельском парке», зæгъгæ, ахæм номимæ. (1794).
Къæйных чызг уæддæр йæхи фæндон акодта æмæ Боровиковский та ныффыста, уырыссаг аивады историйы сылгоймаджы хуыздæр портреттæй сæ иу чи уыдис, ахæм….
Куыддæр ныв кæронмæ фыст æрцыд, афтæ Лопухина фæрынчын. Бонæй бон æвзæрдæр кодта. Цы ныв ыл скодта нывгæнæг, уыцы ахорæнты æвдылд хуыз ын, цыма, йæ уд æлвæста, уыйау йæ сæрæн нал кодта æмæ æртæ азы фæстæ амардис.
Уæды æхсæнады зындгонд адæймæгтæ куыд дзырдтой, уымæ гæсгæ Лопухинайы портрет фыст æрцыдис иттæг хорз, ома, йæхæдæг царды цы хуызы бынæй каст, раст ахæм рæсугъдæй. Æмæ, æцæгæйдæр, портрет рауадис тынг диссаг. Нывы раз лæугæйæ, мах фенæм, чысыл æнкъард æмæ бæллиццаг хъуыдыты чи аныгъуылд, ахæм æрыгон чызг Марияйы. Уымæн йæ портрет æвдыст цæуы æрдзимæ. Бæрæгæй дзы зынынц розæтæ, лилиятæ, æфсиртæ æмæ хъæды бæлæстæ.
Мария Лопухина æппæт йæ хуызæй дæр æвдисы, цыма йын уæды уæздан æхсæнады царды æгъдæуттæ æмæ хъуыддæгтæ сты æцæгæлон æмæ æнæуынон. Уымæн йæ цæсгомыл зынынц æцæгдзинад, йæ æрыгон уды фарн æмæ æрдзимæ дæр уымæн рафидыдтой иумæ.
Нывгæнæг Боровиковский уыд, ахорæнты хуызтæй раст æмæ æмбæлонæй чи пайда кодта, ахæм. Портреты цы хуызтæй пайда кæны, уыдон кæрæдзийыл афтæ æрбадтысты æмæ адæймаджы цæстæн хæссынц æхцондзинад.
19-æм æнусы кæрон Павел Михаилы фырт Третьяков йæ коллекцитæн экспозици куы сорганизаци кодта, уæд сфæнд кодта Боровиковскийæн дыууæ цымыдисон портреты кæрæдзи фарсмæ бакæнын. Уыдон та уыдысты Лопухина æмæ къниаз Куракины портреттæ. Фæлæ райсомæй куы æрбацыдысты, уæд Куракины портреты федтой зæххыл хуысгæйæ. Уый къулæй афтæ рахаудта, æмæ йæ бахъуыд цалцæг кæнын. Павел Третьяков уæд бирæ фæхъуыдытæ кодта ацы хъуыддагыл æмæ æрцыдис ахæм хатдзæгмæ, зæгъгæ, уый хуымæтæджы афтæ не ʻрцыд. Бацымыдис æй кодта, зæгъгæ, цавæр æмахастытæ уыдаид æрыгон рæсугъд Марияйæн зæронд къниаз Куракинимæ. Третьяков æй куы базыдта æмæ Мария Лопухина йæ удхæссæг уыдта, йæхи бирæ чи уарзта æмæ йæхицæй фырбуц чи уыдис, уыцы Александр Куракинæй, уæд тынг фæдис кодта. Ацы шедевр ма цымыдисон у абоны дуджы адæмæн дæр æмæ Третьяковы галерейы уæвгæйæ, йæ разы æнæрлæугæ ничи фæвæййы.
Æрмæг бацæттæ кодта
ЦХУЫРБАТЫ Ларисæ
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.