Æвзонг натуралистты станц — скъоладзауты уарзондæр бынат

Рæзгæ фæлтæрæн æрдзмæ, хъæддаг сырдтæ æмæ хæдзарон цæрæгойтæм уарзондзинад сæвзæрын кæнын, аудгæ ахастыл сæ сахуыр кæнын æнцон куыст нæу. Уый домы тынг бирæ рæстæг æмæ уавæртæ.

Цхинвалы Æвзонг натуралистты станцы кусджытæ ныр æрдæг æнусæй фылдæр цæсгомджынæй æххæст кæнынц ацы куыстытæ скъоладзау фæсивæдимæ æмæ сын, кæй зæгъын æй хъæуы, æнтыстытæ дæр ис. Ацы станц кусын райдыдта 60-æм азты æмæ уæдæй нырмæ цал æмæ цал æвзонг фæлтæрæн бацамыдтой йæ кусджытæ æрдзмæ, цæрæгойтæ æмæ зайæгойтæм аудгæ ахаст дарын, уыдоны цардуагон уавæрты сусæгдзинæдтæ. Æрдæг æнусы дæргъы ацы станцы дуæрттæй цал æмæ цал сабийы рахызт, — ам ссардтой сæ чысыл зæрдæтæн æнцойдзинад æрдзимæ комкоммæ «ныхас кæнгæйæ». Нæ республикæйы æппæты зындæр дуджы дæр станц йæ дуæрттæ бирæ рæстæг нæ ныууагъта æхгæдæй, кæд сын кусыны уавæртæ тынг хорз нæ уыдысты, уæддæр.

Æвзонг натуралистты станцы директор Мæргъиты Ирбег нын куыд загъта, афтæмæй станцмæ ныртæккæ цы скъоладзаутæ цæуы, уыдоны нымæц у 450 бæрц. Уыдон сты æртыккаг къласæй иуæндæсæм къласы онг кары сабитæ. Сахатты нывæст конд у скъолайы ахуырты рæстæгыл бындуриуæггæнгæйæ, æмæ уымæ гæсгæ сты дыууæ сменæйы — боны 12 сахатыл æмæ сихоры 14 сахатыл.

“Ныртæккæ махмæ цæуынц сабитæ горæты алы скъолатæй дæр, ис нын скъолаты къухдариуæггæнджытимæ бадзырдтæ. Станцы агъуыст горæтмæ тынг дард кæй у, уый тыххæй сабиты æрбакæнæм автомашинæйыл. Нæ машинæ тынг рагон у æмæ фехæлы арæх, уæд мах дæр æмæ сабитæ дæр февзарæм зындзинæдтæ. Сабитæ нæм цæуынц райгондæй, фæцух кæнын сæ нæ фæфæнды станцы ахуыртæй æмæ уый тыххæй мах дæр амæлттæ кæнæм, цæмæй машинæйы тыххæй ма æвзарой зындзинæдтæ”, – загъта станцы директор Мæргъиты Ирбег.

Сывæллæттæ сæхæдæг куыд зæгъынц, афтæмæй тынг цæуынц сæ зæрдæмæ, ацы станцы сын цы амонынц, уыдæттæ, базонынц бирæ ногдзинæдтæ, куыд цæрæгойтæ æмæ зайæгойты дунейæ, афтæ ма æндæр фадгуыты дæр.

Ныртæккæ ам уæвынад кæны 17 кружочы, куыд «Æвзонг зоолог», «Æвзонг биолог», «Æвзонг турист», «Цæрæгойты дуне», «Зайæгойты зонынад», «Æрдз æмæ аивадон сфæлдыстад», «Ирон къæбиц», «Ирон адæмон æрмдæснытæ». Сабитæ уæлдай зæрдæргъæвддæрæй цæуынц «Цæрæгойты дуне» æмæ «Æрдз æмæ аивадон сфæлдыстад»-мæ.

“Æз цы сабитимæ кусын, уыдонæн сæ фылдæр сты скъола-интернаты коррекцион къласы сабитæ. Уыдон тынг цымыдис кæнынц æппæтмæ дæр æмæ тырнынц фылдæр зонæнтæ райсынмæ. Архайынц, чи хуыздæр æмæ аивдæр сæххæст кæндзæн йæ хæслæвæрд. Кæй зæгъын æй хъæуы, æнтысгæ се ’ппæтæн æмхуызон нæ кæны, фæлæ уæддæр вæййынц райгонд, вæййы сын хъæлдзæг зæрдæйы уаг. Мæнмæ гæсгæ ацы сабитæн уый у Хуыцауы лæвары хуызæн, уымæн æмæ уыдонæн сæ чысыл зæрдæтæ домынц æнæкæрон рæвдаугæ ахаст, цины æнкъарæнтæ æмæ уыцы удæнцойдзинады иу хай ссарынц ам, сæ куысты уæлхъус«,- загъта аивады къорды амонæг Гæбæраты Зæринæ.

Станцы хъомылгæнинæгтæн се ’ппæтæн дæр сæ уарзондæр бынат у «Цæрæгойты дуне»-йы хатæн. Ам уыдон хъомыл кæнынц бирæ цæрæгойтæ æмæ мæргътæ. Ис сæм хъæддаг тæрхъустæ, уырытæ, япойнаг карк æмæ уасæг, тутитæ, хиуа, аквариум, цыран сæхи парахатæй ирхæфсынц цалдæр хуызы кæсæгтæ, схъомыл ма кодтой, цы æрдæгмард цæргæс сæм æрбахастой, уый дæр. Уымæн йæ иу базыр уыд цъæл æмæ йын тæссаг уыд амæлынæй, фæлæ йæм ам афтæ хорз базылдысты, æмæ ныр тынг радзæбæх.

«Ирон къæбиц»-ы кружок дæр уарзынц скъоладзаутæ, цымыдис кæнынц хæринæгтæ кæнынмæ, чи сæ цæмæй конд у, уыдæттæм, фæлæ «Ирон адæмон æрмдæсныты» кружок цæмæдæр гæсгæ разынд зынæмбарæн, уæлдайдæр та къуымбилимæ кусын.

«Нæ хъомылгæнинæгтæ, кæд йæ райдайæны ацы къордмæ дæр зæрдиагæй æрбацæуынц, уæддæр сын вæййы тынг зын. Мах тынг фæнды, цæмæй сын бацамонæм, ирон сылгоймæгтæ куыд куыстой къуымбилимæ, куыд арæзтой тæбынтæ æмæ нымæт. Ис нæм, ацы куыстытæ сын цæмæй бацамонæм, уыцы æрмæджытæ æмæ мигæнæнтæ дæр, фæлæ сæм фæкæсы зын. Æппæты хуыздæр къуымбилы куыстæй цы сахуыр сты, уый — æлвисын, æмæ уал мах дарддæр архайæм, цæмæй бауарзой æмæ базоной иннæ куыстытæ дæр», — загъта Мæргъиты Ирбег.

Нæ республикæйы æрдз тынг хъæздыг у цымыдисон бынæттæй, уыдонимæ сабиты зонгæ кæнын та алкæцы ныййарæгæн йæ бон нæу. Уыцы фарстыл бакусын дæр сæхимæ райстой станцы кусджытæ. «Æрæджы мах æрбайгом кодтам ног кружок «Æвзонг турист», уырдæм дæр скъоладзаутæ цæуынц тынг зæрдæрайæ. Кæй зæгъын æй хъæуы, цæмæй ацы кружок æххæстæй скусын кæнæм æмæ нæ цы домдæуы, уыцы хæстæ æххæстæй аразын нæ бон суа, уый тыххæй нæ хъæуы тынг бирæ сæрмагонд æрмæджытæ æмæ уыдон самал кæнынæн нæй фаг æхцайы фæрæзтæ, фæлæ уал нырма архайæм, нæ бон куыд у, афтæ. Амонæм сабитæн æрдзы сусæгдзинæдтæ, æрдзы хъæбысмæ сæ акæнæм æмæ сын фенын кæнæм æппæт дæр куыд зайæгойты, афтæ цæрæгойты тыххæй дæр. Æрæджы та иу ахæм балц сарæзтам Хеиты суармæ. Сывæллæттæ сæхи цæстæй федтой, суары дон æртагау куыд ссудзы зынг ыл бафтаугæйæ æмæ, кæй зæгъын æй хъæуы, уыд тынг цымыдисон. Сабитæ ма ахæм балцыты рæстæджы фенынц бирæ ногдзинæдтæ, цæрæгойты æмæ мæргъты фенынц сæхи цæстæй æмæ сын вæййы тынг æхсызгон. Базонгæ вæййынц æрдзы сусæгдзинæдтимæ æмæ уый бандавы сæ зæрдæйы равгыл хуыздæрæрдæм, — йæ ныхас дарддæр кодта Мæргъиты Ирбег.

Ахæм ацыдтыты рæстæджы сабитæ иуæй-иу зайæгойтæй æрхæссынц станцмæ дæр, ныссадзынц сæ æмæ сæм фæзилынц. Æрхастой æмæ станцы кæрты ныссагътой скъуда (медвежий лук). Скъуда нымад у нæ фыдæлты кадджындæр хæринæгтæй сæ иуыл. Кодтой-иу дзы скъудаджынтæ, цæхджынтæ. У тынг пайда адæймаджы организмæн.

“Ныртæккæ нæ хъуыдыйы ис хъæддаг зайæгойты Ботаникон цæхæрадон саразын. Нæ хъомылгæнинæгтимæ æрдзмæ ацыдтыты рæстæджы фембæлæм бирæ зайæгойтыл æмæ сæ æрхæссæм немæ. Уыдон садздзыстæм иу ран æмæ сæм зилдзыстæм сабитимæ иумæ, цæмæй сывæллæттæ уыной сæхи цæстæй иу кæнæ иннæ зайæгой куыд хъомыл кæны. Ахуыр сын кæндзысты сæ миниуджытæ æмæ ма сæм æвзæрдзæн æрдзмæ аудгæ ахаст дæр. Æрцæттæ ма кодтам 1 мины бæрц сæнæфсиры алы æмæ алы хуызты талатæ. Уыдон дæр æввахс рæстæджы ныссадздзыстæм нæ кæрты.

Ацы фæндтæ цæмæй мах сæххæст кæнæм, уый тыххæй нын сæйраг у дон æмæ, хъыгагæн, мах доны тыххæй æвзарæм зындзинæдтæ. Бæркадджын тыллæгмæ æнхъæлмæ кæсын хъæуы уæд, кæд æмæ сын уа фаг дон. Махæн нæй ацы уавæртæ, нæй нæм доны хæтæл арæзт, фæлæ амæлттæ кæнæм; скъахтам дыууæ цъайы æмæ уыдонæй фæдонхæр кæнæм нæ цæхæрадæттæ. Афтæ ма нын ис æрдзон газы проблемæ дæр. Зымæг хатæнтæ хъарм кæнæм суджы пецтæй æмæ хатæнты уæлдæф уыцы иугъуызон кæй нæ вæййы, уый тыххæй амæлынц бирæ цæрæгойтæ æмæ зайæгойтæ. Уый та, кæй зæгъын æй хъæуы, зын вæййы сабитæн дæр æмæ махæн дæр. Уавæрæй пайда кæнгæйæ, мæн фæнды радон хатт уæ газеты фæрстыл бахатын æмбæлон органтæм, цæмæй нæм ацы фарст аскъуыддзаг кæныны тыххæй сæ къух фæдаргъ кæной«, – загъта Мæргъийы фырт.

Хъыгагæн, æрдзон газ станцы агъуысты кæй нæй, суджы пецтæй кæй хъарм кæнынц хатæнтæ, уый нæ дæтты дзуапп нырыккон домæнтæн. Агъуыст ма 1982 азæй фæстæмæ нæ уыд капиталон цалцæг дæр æмæ уый бирæбæрцæй æндавы куысты уавæртыл, уæлдайдæр та — зымæгон рæстæджы. Фæлæ куыд уынæм, афтæмæй æвзонг натуралисттæн сæ ныфс нæ сæтты, тырнынц сæ разы æрæвæргæ хæстæ æххæст кæнынмæ, зындзинæдты иувæрсты ахизгæйæ, тырнынц ногдзинæдтæм æмæ сын ис фидæны фæндтæ дæр.

Æрвылаз дæр апрелы мæйы æвзонг натуралистты станц ауадзы акци «Зеленый росток». Акци баст у 22 апрелы дунеон бæрæгбон «Мад — Зæххы бон»-имæ. Ныр дæр та ацы акцийы фæлгæтты станцы хъомылгæнджытæ сæ хъомылгæнинæгтимæ райдыдтой сæ куыст: ацæуынц æрдзы хъæбысмæ, бафснайынц æмæ базилынц зайæгойтæм.

Акци «Цъæх æвзар»-ы фæлгæтты ма æрыгон натуралисттæ сидынц æппæт æмбæстæгтæм дæр, цæмæй райсой хайад акцийы, æрбацæуой сæм æмæ иумæ ныссадзой бæрæгбонон талатæ, бакæной æндæр уалдзыгон куыстытæ.

Станцы директор Мæргъиты Ирбег нæм æрбахатыд, цæмæй нæ газеты фæрстыл бузныг зæгъæм политикон парти «Ныхас» æмæ нæ горæты Хæрзарæзтады комбинаты къухдариуæгадæн, се ’ххуысы къух сæм кæй фæдаргъ кæнынц кæддæриддæр, уый тыххæй.

ХУЫГАТЫ М.