60 азы сæххæст Дзауы районы сывæллæтты музыкалон скъолайыл
Зындгонд композитор, педагог, фольклорист æмæ æхсæнадон архайæг Æлборты Феликс Шалвайы фырт кæддæриддæр нысанмæздæхтæй æмæ бындуронæй архайдта ирон аивад æмæ культурæ фæхъæздыгдæр кæныныл æмæ цæстуарзонæй лæггад кодта йæ радтæг адæмæн.
Курдиатджын композиторы инициативæ æмæ хъаруджын архайды фæстиуæгæн, Ленингоры, Знауыры æмæ Дзауы районты байгом сты музыкалон скъолатæ. 1962-æм азæй райдыдта Дзауы сывæллæтты музыкалон скъолайы истори. Хъыгагæн, скъолайы коллективæн нæ бантыст сæ юбилей банысан кæнын бæрæг аххосæгтæм гæсгæ, фæлæ фæнд кæ-нынц, фидæнмæ йыл аккагæй сæмбæлын. Районы дæр никæй хъуыдыйы æрцыд. Афтæмæй та скъолайæн ис йæхи истори, йæхи лæгъз æмæ цæлхдур фæндæгтæ.
Ныртæккæ скъола йæ куыст рæстæгмæ кæны, цалдæр азы размæ районы Сывæллæтты сфæл-дыстадон галуанæн цы дыууæуæладзыгон агъуыст сарæзтой, уым фыццаг уæладзыджы. Ацы галуаны агъуыст къуындæггомау у, æрмæст æрхауд æртæ къласы æмæ музыкалон скъоламæ. Сывæллæтты сфæлдыстадон галуан æмæ сывæллæтты библиотекæимæ сын иумæйаг у актон зал, ома, се ‘ппæт дæр къуындæг уавæрты кусынц.
Дзауы сывæллæтты музыкалон скъолайæн цавæр æнтыстытæ ис, сæ разы цы проблемæтæ æвзæры, уый фæдыл ныхас кодтам скъолайы директор Бежанты Динæимæ. Диссаджы уæздан æмæ уæзбын адæймаг у Динæ. Рыг абадын дæр ыл нæ уадзынц йæ коллектив æмæ ахуыргæнинæгтæ. Ахуыргæнджытæй сæ иу Кокойты Рухсанæ куыд зæгъы, афтæмæй Бежанты Динæйы фæрцы скъола абон дарддæр кæны йæ куыст.
Бежанты Динæ Вадимы чызг райгуырдис Дзауы районы ахуыргæнджыты бинонты æхсæн. Йæ фыд Бежанты Вадим уыд РХИ-йы адæмон нывгæнæг, бирæ азты дæргъы фæкуыста Цхинвалы нывгæнæн ахуыргæнæндоны. Динæ 1986 азы каст фæцис музыкалон скъола æмæ йæ ахуыр уыцы аз адарддæр кодта Æлборты Феликсы номыл Цхинвалы музы-калон ахуыргæнæндоны. 1990 азы куыддæр йæ ахуыр фæцис, афтæ йæ уырдыгæй кусынмæ барвыстой Дзауы сывæллæтты музыкалон скъоламæ æмæ дзы уæдæй нырмæ цæстуарзон куыст кæны.
Уæззау 90-æм азты дуджы Динæйы фæндвидардзинад æмæ йæ профессийыл æнувыд кæй у, уымæ гæсгæ нæ бауагъта цудын музыкалон скъолайы, афтæмæй йæ иунæгæй «фæхаста йæ бæрзæйыл», цалынмæ специалисттæ не ссардта, уæдмæ. Динæ музыкалон скъолайæн разамынд кæны 20 азæй фылдæр, 2018 азы ссис Республикæ Хуссар Ирыстоны сгуыхт ахуыргæнæг.
«Зæххæнкъуысты фæстæ адæм сæргой куы фесты, хæдзæрттæ, скъолатæ æмæ уагдæттæ куы ныппырх сты, уæд музыкалон скъола дæр баззад уынджы. Ахуыргæнджытæ иугай хуыздæр цардагур фæлыгъдысты Цæгат Ирыстонмæ. Скъола цалдæр хатты раивта йæ бынат. Куыстам къуындæг вагæтты уæззау уа-вæрты. Уый фæстæ нæ æрбакодтой ацы галуаны агъуыстмæ æмæ ныр ууыл дæр стæм разы. Нæ районы цæрджытæн культурæйы хæдзары фарст у риссаг. Кæддæр нын баныфсæвæрдтой раздæры бынаты скъола саразынæй, фæлæ…
Нæ музыкалон скъола абоны онг никæй ном хæссы æмæ мæ бар куы уаид, уæд ыл Бежанты Динæйы номыл сæвæриккам. Уый ацы скъолайыл фидар куы нæ хæцыдаид, уæд цы фæуыдаид, уый ничи зоны. Æгæрыстæмæй, йæхи æхцатæ дæр бахардз кæны скъолайы тыххæй. Уымæн йе скъолайыл йæ зæрдæ афтæ риссы æмæ, зæгъгæ, милуанты хицау у, уæд сæ скъолайæн радтид. Коллектив стыр аргъ кæны директорæн йæ куыстуарзондзинад æмæ скъолайыл афтæ иузæрдион кæй у, уый тыххæй», — банысан кодта Кокион.
«Уыдис ахæм рæстæг æмæ иунæгæй баззадтæн скъолайы кусгæйæ. Зæххæнкъуысты фæстæ нæм иу инструмент дæр нал баззад, ахуыргæнæн чингуытыл нал дзурын. Нæ къапеччытæ фæ-тымбыл кодтам æмæ дзы балхæдтам нæ фыццаг пианино. Тых æмæ фыдæй не скъолайæн амал кодтам инструменттæ. Иухатт Кокойты Эдуардмæ бахатыдыстæм æмæ нын цы радта, уыдонæй балхæдтам вагон, аккордеон, чингуытæн скъапп æмæ ма æндæр лыстæг ифтонггæрзтæ. Уый фæстæ та сабыргай райдыдтон ахуыргæнджытæ æмбырд кæнын. Абон нæм ис 5 пианинойы, 2 фæндыры æмæ 2 аккордеоны. Цыфæндыйæ дæр никуы ахъуыды кодтон мæ куыст ныууадзыныл, уæлдайдæр куы федтон, сывæллæттæ ме ‘вджид кæй баззадысты, уый æмæ абоны онг дæр дæн мæ куысты уæлхъус», — дзырдта йæ мысинæгты Динæ.
Сывæллæтты музыкалон скъолайы уавæртæ къуындæг сты, фæлæ йæ дыууæ хайады ахуыр кæны 52 ахуыргæнинаджы. Уыдон сты фортепиано æмæ адæмон инструментты хайад. Адæмон инструментты хайады æрыгон фæсивæдæн амонынц аккордеон æмæ ирон фæндырыл цæгъдын. Уымæй дарддæр ма сын амонынц теоретикон предметтæ — сольфеджио, хор æмæ музлитературæ. Фидæны музыканттæ ахуыр кæнынц куыд уырыссаг æмæ фæсарæйнаг, афтæ ирон композиторты уацмыстæ дæр. Иуныхасæй, программæ афтæ арæзт у, цæмæй ахуыргæнинаг райса æмбæлон зонындзинæдтæ. Музыкалон скъолайы æндæр хайадтæ фæзыныны тыххæй скъолайы къухдариуæгад фарста æвæрдта администрацийы раз, фæлæ хъуыддаг йæ бынатæй нæ феггуырст, ног штаттæ бакæнынæн æмæ кълæстæ фæфылдæр кæнынæн фæрæзтæ нæй.
«Нæ районы ис бирæ æрцæуæггаг бинонтæ æмæ сæ фæфæнды, сæ сывæллæттæ гитарæмæ, скрипкæ æмæ æндæр инструменттыл куы сахуыр кæниккой, фæлæ махмæ уыдон не сты. Зæгъгæ ма иу хайад бакодтам, уæд ахуыргæнинæгты кæм æрбадын кæнæм, уый нæй», — банысан кодта Бежанты Динæ.
Ацы музыкалон скъолайы йæ рæстæджы куыстой зындгонд композитор Хæбæлаты Зинæ, Лавчи-новская Эмма, Маркозашвили Нонна, уый фæстæ Кæркуысты Азæ, Цъæритты Ларисæ, Куымæридтаты Дзерассæ æмæ Залинæ æмæ æндæр курдиатджын музыканттæ. «Ныртæккæ нæм цы 8 ахуыргæнæджы кусы, уыдонæй æз дæн тынг райгонд. Се ’хсæн ис сгуыхт ахуыргæнджытæ. Сæ дæсныйадыл сты иузæрдион æмæ аудынц сывæллæттыл — уый та нæ куысты у сæйрагдæр. Ахуыргæнджытæй дыууæйæ стæм бынæттонтæ, иннæтæ та нæм цæуынц горæтæй.
Музыкæ сывæллоны интеллект райтынг кæнынæн у тынг пайда. Вæййы нæм ахæм рауагъдонтæ, кæцытæ сæ ахуыр адарддæр кæнынц музыкæйы хаххыл, куыд Цхинвалы, афтæ Уæрæсейы дæр», — загъта директор. Уый ма нын куыд радзырдта, афтæмæй ахуыры рæстæджы арæх ауадзынц концерттæ. Сывæллæттæ хайад райсынц республикæйы бæрæгбонон мадзæлтты, фестивальты, конкурсты æмæ бацахсынц аккаг бынæттæ.
Сывæллæтты музыкалон скъолайы директоры куы бафарстон, зæгъгæ, сæйрагдæр проблемæйыл йæ куысты цы нымайы, уæд загъта: «Скъолайæн йæхи бæстыхай кæй нæй, уый».
Цхуырбаты Ларисæ
