Банысан кодтой Ахуырдзинады дунеон бон

Æрвылаз дæр дунейы бирæ бæстæтæ 8-æм сентябры банысан кæнынц Ахуырдзинады дунеон бон.  Ацы бон ЮНЕСКО сфидар кодта 1966 азы Æнæ ахуырдзинад сликвидаци кæныны фæдыл ахуырады министрты дунеон конференцийы рекомендацимæ гæсгæ, кæцы уагъд æрцыд Тегераны 1965 азы сентябры мæйы. Конференци уагъд æрцыд адæймаджы царды æмæ æхсæнады ахуырдзинады ахсджиагдзинады тыххæй зæрдыл æрлæууын кæныны нысанæн. Уый у дунеон бонтæй сæ иу, кæцыйы фæнысан кæнынц Иугонд Нациты Организацийы системæйы дæр. ЮНЕСКО-йы бæрæггæнæнтæм гæсгæ, фæстаг 50 азы ахуырдзинады æмвæзады рæзтмæ нæкæсгæйæ, дунейы раздæрау ис 750 милуан адæймагæй фылдæр, кæцытæм нæй ахуырдзинад æмæ 250 милуан сывæллонæн та сæ бон нæу бындурон ахуырдзинад райсын.

Ацы бæрæгбон банысан кæнынц Хуссар Ирыстоны дæр. Ацы аз Ахуырдзинады бон,  хуыцаубонмæ, улæфтбонмæ кæй æрхаудта, уымæ гæсгæ йæ нæ горæты 6-æм астуæккаг скъолайы банысан кодтой сабаты,  7-æм сентябры. Уыцы бон ахуырадон уагдоны ирон æвзаг æмæ литературæйы æмæ «Уырыссаг дуне»-йы кабинеттæ хистæркъласонтæн ауагътой ахуырдзинады акци, цыран иумиагæй хайад райстой 47 ахуыргæнинаджы. Скъоладзаутæ ныффыстой диктанттæ ирон æмæ уырыссаг æвзæгтыл. Мадзал сорганизаци кодтой 6-æм астуæккаг скъолайы зонадон-методикон куысты фæдыл директоры хæдивæг, ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнæг Дыгъуызты Лианæ æмæ кабинет «Русский мир»-ы  сæргълæууæг, ахуырадон уагдоны уырыссаг æвзаджы ахуыргæнæг Инна Зубко.

2019 аз Къостайы азæй  расидт кæй æрцыд, уымæ гæсгæ скъолайы 9-æм «а», «б», æмæ «в» кълæсты ахуыргæнинæгтæ ирон æвзагæй  диктант ныффыстой Бекъойты Владимиры «Къоста»-йæ,цыран уыдысты ахæм рæнхъытæ: «Къоста! Ацы дзырдимæ баст сты ирон адæймаджы æппæты рæсугъддæр бæллицтæ, йæ сæрыстырдзинад. Цас æмæ цас хъуыдытæ равзæры ацы ном фехъусгæйæ адæймагмæ!»

Ирон адæмæн Къоста у сæ карздæр сомыйы, сæ зæрдæбындæр арфæйы сæр, сæ ныфс, сæ хъаруйы фидар мæсыг. Сомыйы сæр, арфæйы сæр… Уыдон сæхæдæг сæхи æгъдауæй не ‘рцæуынц адæймагмæ. Йæ адæмы хуыздæр миниуджытæ кæм баиу вæййынц, æрдзæй ахæм стыр курдиат чи рахæссы, йæ цард æппæтæй дæр адæмы хъысмæтыл чи бабæтты, æрмæстдæр уыдонмæ кæсы ахæм стыр намыс æмæ кад, æрмæстдæр ахæм адæймæгтæй вæййынц адæм сæрыстыр, æрмæстдæр уыдон цæрынц сæ зæрдæты æнустæм.

Къоста цардис тызмæг æмæ зын рæс-тæджы. Уыцы уавæрты йæ цард æппæтæй дæр сбаста йæ адæмы хъысмæтимæ. Уымæн æй афтæ тынг уарзтой адæм сæхæдæг дæр, уымæн ын кодтой ахæм стыр аргъ. Хурыскастау бæллыдысты фæллойгæнæг дзыллæттæ йæ фенынмæ. Йæ алы ног æмдзæвгæ дæр сын хаста ныфс, æууæндын сæ кодта цардыл, рæсугъддæр фидæныл…

Ахуырадон уагдоны уыцы иурæстæджы  кабинет «Уырыссаг дуне»-йы  та 10-æм кълæсты ахуыргæнинæгтæ ныффыстой диктант уырыссаг æвзагæй «Приехал Кутузов бить французов», зæгъгæ, ахæм номимæ, кæцы баст уыд 1812 азы Фыдыбæстæйон хæсты темæимæ. Уымæн æмæ ма Уæрæсейы 8-æм сентябры нысан цæуы Æфсæддон кады бон дæр. Уыцы бон у Кутузовы командæкæнынады бын уырыссаг æфсады Наполеон Бонапарты æфсады ныхмæ хæсты Бородинойы тохы уæлахизхæссæг бон.

Ирон æвзагæй диктанты фæдыл жюрийы сконды уыдысты ацы скъолайы ирон æвзаджы ахуыргæнджытæ Цхуырбаты Луизæ æмæ Козаты Ингæ, уырыссаг æвзагæй та – Бекъойты Заирæ æмæ Бедойты Элеонорæ. Куыстытæ сраст кæныны фæстæ фæбæрæг сты скъоладзауты зонындзинæдтæ. Ирон æвзаджы диктантæй тынг хорз нысæнттæ райстой 16 скъоладзауы, цыппартæ та – 6 ахуырдзауы, рæстæмбис нысæнттæ райстой 2 ахуыргæнинаджы. Уырыссаг æвзаджы диктантæй та фæндзтæ райстой 13 ахуырдзауы, цыппартæ – 7 скъоладзауы æмæ рæстæмбис нысæнттæ та – 3 ахуыргæнинаджы. Банысан кæнын хъæуы уый дæр æмæ сывæллæттæ кæй равдыстой хорз зонындзинæдтæ растфыссынадæй.

Инна Зубкойы ныхæстæм гæсгæ, 6-æм астуæккаг скъолайы «Уырыссаг дуне»-йы кабинет байгом æрцыд авд азы размæ Хæдбар Паддзахадты Æмхæларады фæдыл программæты фонд «Русский мир»-ы директор Всеволод Железновы хъæппæрис æмæ æххуысæй.  Железновы фæрцы кабинет ифтонг æрцыд æппæт æнæмæнгхъæуæг ифтонггæрзтæй. «Уырыссаг дуне»-йы кабинеттæ байгом æрцыдысты дунейы бирæ бæстæты, уыцы нымæцы Хуссар Ирыстоны дæр. Йæ нысан у уырыссаг æвзаг популяризаци кæнын.

Ахуырадон уагдоны ирон æвзаг æмæ литературæйы кабинеты фыссæн фæйнæгыл конд гæххæттыл нывæй баййæфтам йæ тынтæ тауæг хуры. Нывы бæстыастæу фыст ис «Къоста», æмæ йын йæ тынты та сывæллæттæ ныффыстой Къостайы тыххæй сæ мидзæрдæйы цы хъуыдытæ ис, уыцы ныхæстæ, куыд, зæгъæм, Сæрыстырдзинад, Рухстауæг, Æхсарджын, Зондджын æмæ афтæ дарддæр. Дыгъуызты Лианæ нын куыд радзырдта, уымæ гæсгæ уый у ног метод æмæ хуыйны кластер. Ахæм уæлæмхас ног методты руаджы, зæгъгæ, сывæллæттæ уæлдай хуыздæр базонгæ вæййынц, иу адæймагмæ цас хорз миниу-джытæ вæййы, уыдонимæ. Ног метод «Хуры тынтæ»-йы руаджы ацы хатт та сывæллæттæ уæлдай лæмбынæгдæр базонгæ  сты Къостайы цардвæндаг æмæ сфæлдыстадимæ, йæ радтæг адæмæн цы стыр хæрзты бацыд, уыдæттимæ. Ирон æвзагæй диктант ныффыссыны фæстæ Дыгъуызты Лианæ ахуырдзауты бафарста Къостайы сфæлдыстадæй сæ чи цы  уацмыс зоны, уый тыххæй æмæ сывæллæттæ дæр райзæрдæйæ дзуапп кодтой.

Банысан кæнын хъæуы уый дæр, æмæ æрвылаз дæр ЮНЕСКО Ахуырдзинады дунеон боны кæй радты фондз премийы ахуырдзинад парахат кæныны тыххæй. Уыдонæй æртæ вæййынц Конфуцийы номыл премитæ æмæ дыууæ та  къарол Сечжоны номыл премитæ.

6-æм астæуккаг скъолайы Ахуырдзинады дунеон боны сæраппонд акцийы уæлахиздзаутæ та хорзæхджын æрцыдысты Кады грамотæтæй.

ДЖИОТЫ Екатеринæ