Цымыдисон факттæ Стыр Фыдыбæстæйон хæсты тыххæй

Стыр Фыдыбæстæйон хæсты уæззау азтæ кæд дардæй дарддæр кæнынц, уæддæр нæ мысынады хъуамæ баззайой уыцы тугкалæн æмæ дæргъвæтин хæсты Советон адæм цы хъайтардзинæдтæ равдыстой, уыдон. Азæй-аз къаддæр кæны сæрæгас ветеранты нымæц. Рацæудзæн ма ноджыдæр цалдæр азы æмæ хæсты ветерантæй ничиуал баззайдзæн сæрæгас. Афтæмæй махæн, сæрмагондæй, ничиуал радзурдзæн хæсты æбуалгъ цауты тыххæй. Куыдфæстагмæ, хæсты тыххæй факттæ æрмæст рох нæ кæнынц, фæлæ сæ барæй зыгъуыммæ дæр кæнынц. Ныртæккæ дæр скъоладзаутæн афтæ цымыдисон æмæ ахсджиг нал у хæсты темæ, раздæр, ома, 20-30 азы размæ куыд уыд, афтæ.

Фæлæ Стыр Фыдыбæстæйон хæсты рæстæг историйы æвдыст цæуы æбæрæг салдатты, æфсы-мæрон ингæнтæй, мысæн цыртытæй. Нæ уацы уын радзурдзыстæм иууыл тугкалæндæр хæсты бæрæггæнæнты тыххæй, кæцы ахаста милуангай адæмы цард æмæ хорз зындгонд чи не сты, уыцы фактты тыххæй.

СЫВÆЛЛÆТТЫ ЭКСПОРТ

Стыр Фыдыбæстæйон хæсты чысылзындгонд факттæ бирæ ис, кæцытæ адæймагмæ æвзæрын кæнынц фыдох. Дыккаг дунейон хæсты рæстæджы нацисттæ Польшæ æмæ Советон Цæдисæй раластой мингай сывæллæтты. Уыдон уыдысты дыууæ мæйæ æхсæз азы онг кæуыл цыдис, ахæмтæ æмæ сæ аластой концентрацион лагермæ, кæцы хуынд Kinder KC. Уыдонæн дæттой немыцаг нæмттæ æмæ сæ ахуыр кодтой немыцаг æвзагыл. Сывæллæттæн ног æмбæстагдзинад бæлвырд кодтой мæнг документтæй æмæ сæ уый фæстæ æрвыстой бынæттон приюттæм. Афтæмæй бирæ немыцаг бинонтæ нæдæр бафиппайдтой сæ кæнгæ сывæллæттæн сæ фы-дæлтæ славяйнæгтæ кæй уыдысты, уый. Хæсты фæстæ ахæм сывæллæттæн сæ 3 проценты раздæхтой фæстæмæ сæ бæстæмæ. Иннæ 97 проценты схъомыл сты æмæ базæронд сты, сæхи немы-цæгтæ æнхъæлгæйæ.

СЫВÆЛЛÆТТÆ – ХЪАЙТАРТÆ

Стыр Фыдыбæстæйон хæсты цымыдисон фактты æхсæн æнæ-зæгъгæ нæй сывæллæттæ-хъай-тарты тыххæй. Хъайтары ном лæ-вæрд æрцыдис 14 аздзыд Лена Го-ликовайæн æмæ Саша Чекали-нæн, афтæ ма 15 аздзыд Марат Ка-зей, Валя Котик æмæ Зина Портновайæн.

СТАЛИНИНГРАДЫ ХÆСТ

Адольф Гитлер 1942 азы августы Сталинградмæ цы фашистты æрвыста, уыдонæн бардзырд радта, цæмæй дур дурыл дæр мауал ныууагътаиккой æмæ æцæгæй-дæр уый сæ къухты бафтыд.

Ацы карз тох куы фæцис, уæд Советон хицауад æрцыд ахæм хатццæгмæ, зæгъгæ, горæт сæн-дидзын кæныны бæсты йæ ногæй саразын асламдæр слæудзæн. Фæлæ Сталин бардзырд радта, цæмæй горæт сæндидзын кæной. Сталинградæй Мамаев курганы онг уыййас сармадзаны нæмгуы-тæ уыдис калд æмæ уый фæстæ дыууæ азы дæр уым кæрдæг  нал æрзад.

Æбæрæг аххосагмæ гæсгæ Сталинграды ныхмæлæуджытæ фæивтой сæ тохы методтæ. Советон командæкæнынад хæсты райдианæй фæстæмæ архайдта хъахъхъæнынады арæхстджын тактикæйæ, æрмæстдæр критикон уа-вæрты фæстæмæ алæугæйæ. Сæ рады немыцæгтæ та сæхи хызтой дзыллон тугкалдæй æмæ иу ахызтысты фидаргонд стыр районты иувæрсты, фæлæ куыд зыны, афтæмæй Сталинграды дыууæ фарс дæр ферох кодтой сæ принципты тыххæй æмæ сарæзтой иууыл уæззаудæр тох.

Немыцæгты уæлдæфон бабырст райдыдта 1942 азы 23 августы. Бомбардировкæйы фæстиуæгæн фæмард 40 мин адæймаджы. Советон фарс та Сталинграды спайда кодта йæ ныхмæлæууæгæн психологион æндæвдады методæй. Фронты хаххыл цы хъæрæйдзурæнтæ сæвæрдтой, уырдыгæй зæлыд популярон немыцаг музыкæ æмæ-иу æхсæнмæ-æхсæнты райхъуыст хъусынгæнинæтæ Сырх Æфсады æнтыстыты тыххæй. Нацисттæн ма иууыл стырдæр психологон æндæвдад уыд метрономы къуырцц-къуырцц, кæцы-иу алы авд цæфы фæстæ ралæвæрдта ахæм хъусынгæнинаг: «Алы авд секунды фæстæ дæр фронты амæлы Гитлеры солдаттæй иу». Стæй-иу 10-20 ахæм хъусынгæнинаджы фæстæ баиу кодтой танго.

Стыр Фыдыбæстæйон хæсты цымыдисон факттæ хынцгæйæ, сæрмагондæй та Сталинграды хæсты, нæй гæнæн æмæ ма æрымысæм сержант Нурадиловы сгуыхтдзинад. 1942 азы 1 сентябры пулеметæй Ханпаша Нурадилов    скуынæг кодта  знаджы 920 хæстоны.

СТАЛИНГРАДЫ ТЫХХÆЙ МЫСЫНАД

Сталинграды хæст хъуыды кæнынц канд Советон Цæдисы нæ, фæлæ ма бирæ европæйаг бæстæты дæр (Франц, Стырбритани, Бельги, Итали æмæ æнд.) Сталинграды хæсты цытæн схуыдтой бирæ уынгтæ æмæ фæзуæттæ. Парижы «Сталинград»-ы ном радтой метройы станц, фæзуат æмæ бульварæн. Италийы та горæт Бо-лоньийы сæйрагдæр уынгтæй иуæн радтой Сталинграды ном.