Адæймаг бирæ цыдæртæ æрымысыд, уæлдайдæр та фæстаг рæстæджыты, кæцытæ йын æнцондæр, мидисджындæр кæнынц йæ цард. Фæлæ уыимæ иумæ йе ‘мбæлццон свæййынц, æнцонæй кæуыл фæцайдагъ вæййы, йæ царды бонтæ йын чи цыбыр кæнынц, ахæм зианхæссæг фæзындтытæ. Уыдон сты наркомани, тамако дымын, фыднозт кæнын æмæ æндæр ахæмтæ. Уыдон уæвынц æнусты дæргъы æмæ кæмæ баххæссынц, уымæн цудын кæнын райдайынц йе ‘нæниздзинады, йæ царды йын раст фæндагыл нал ауадзынц.
Наркомани кæд æнусты размæ фæзынд, уæддæр дзы раздæры Советон Цæдисы адæмтæ, зæгъæн уыдис, хызт уыдысты, уымæн æмæ сæ ацы тæссаг фæзындæй хъахъхъæдта закъон. Закъонæй карз æфхæрд æййæфтой, наркотиктæ чи парахат кодта æмæ сæ чи пайда кодта, уыдон. Ныр та цы уынæм? Æрбабырста нæ цардмæ æмæ æрцард не ‘хсæн. Æмæ йæ уацары бахауынц бирæтæ, йæ амæттаг бавæййынц, уæлдайдæр та æрыгон адæймæгтæ, сæ бинонтæн рыст, æнамонддзинад æрхæсгæйæ.
Уæлдæр цы зианхæссæг цайдагъдзинæдты кой скодтам, уыдон ‘хсæн ма фæстаг рæстæджы фæзынд ноджыдæр иу – электронон сигарет, зæгъгæ. Уый кæд нырма «æвзонг» у, уæддæр азæй азмæ тынг парахат кæны. Уымæн йæ сæйрагдæр аххосæгтæй сæ иу у тради-цион сигареттæй йæ æнæниздзинадæн æдасдæрыл кæй нымайынц. Æмæ, æцæгæйдæр, рæуджыты рак чи расайынц, ахæм тæссаг химикон буарадтæ, астæуккаг нымадæй æцæг сигареттæй къаддæр сты, электронон «мигъы» сконды.
Иртасæнтæн сæ фылдæр куыд бæлвырд кæнынц, афтæмæй электронон сигареттæ къаддæр тæссаг сты, фæлæ уый нæ нысан кæны æмæ тæссаг не сты.
Бæлвырд у, электронон сигарет кæй ахъаз кæны тамако дымын ныууадзынæн, фæлæ гаранти нæ дæтты, цæмæй дæ нысан къухты бафтын кæна.
Ахуыргæндтæ куыд сбæлвырд кодтой, афтæмæй адæймаджы организмы ис ахæм органтæ, кæцытыл, гæнæн ис, мæгуырауæрдæм æндава, электронон сигареты цы аэрозоль ис, уый. Цæвиттон, уым цы буарад ис, пропиленгликоль, зæгъгæ, уый организмы рахизы пропиональдегидмæ æмæ куы сбирæ вæййы, уæд сырæзы игæрæн разиан кæныны тасдзинад. Афтæ ма ацы химикон буарад æрæмбырд вæййы цæсты, афтæхуыйнæг, сетчаткæйы æмæ уæд дæр сырæзы цæстырухсæн разиан кæныны тасдзинад.
Уымæй дарддæр ма электронон сигаретты цы тæнгъæд ис, уæлдайдæр та ароматон уæлæмхасæнтæ кæмæ бафтауынц, уыдоны сконды ис тæссаг химикон буарад диацетил, кæцы рæуджыты мидæг уынгæг кæны уæлдæфдзæуæнты æмæ уый та æркæны хуыфынмæ, улæфт нæ фаг кæнынмæ.
Бирæтæ электронон сигаретæй рацæугæ мигъты хонынц донæй сæвзæргæ æмæ, зæгъгæ, ницы зиан кæны. Фæлæ уым дон ис хæрзцъус, æвзæры аэрозолæй æмæ уымæ та бирæ ис ахæм хиæдтæ, кæцытæ мæгуырауæрдæм æндавынц адæймаджы организмыл. Уый тыххæй ацы товар чи рекламæ кæнынц, уыдон, кæй зæгъын æй хъæуы, ницы дзурынц. Цы химикон буарад сулæфы адæймаг, уый æрбады дзыхы, уæлдæфдзæуæнты, хъуыры, рæуджыты, бахауы ахсæнмæ дæр.
Хицæн лабораторон иртасæнтæ куыд фенын кодтой, афтæмæй электронон сигаретты аэрозоль мары организмы чырæгты æмæ разиан кæны ДНК-йæн. Ахæм сигареттæ, абаргæйæ, нырма æрæджы кæй фæзындысты – ссæдз азы размæ – уымæ гæсгæ ахуыргæндтæн сæ бон нæу, даргъ рæстæгмæ уыдон адæймаджы организмыл куыд æндавдзысты, уый. Æндавгæ та кæй кæнынц, уый ныридæгæн дæр бæрæг у. Цæвиттон, фæстаг азты АИШ-ы регистраци æрцыдысты электронон сигареттæ дымынимæ баст фæрынчыны сæдæгай цаутæ. Фæзындысты дзы дæсгай амæттæгтæ дæр. Пациенттæ фæхъаст кæнынц, зын улæфæн сын кæй вæййы, рыстытæ сын вæййы сæ риуы, фæцæуы сæм омын, сæхи лæмæгъ фæхатынц.
Бирæтæ абарынц традицион тамако электронон сигаретимæ æмæ сæм сæвзæры фарст, кæцы сæ хуыздæр у уæддæр, зæгъгæ. Кæй зæгъын æй хъæуы, электронон сигаретмæ хуыздæрдзинæдтæ фылдæр ис, фæлæ йæ пайдайыл дзурæн дæр нæй. Уый уæддæр у тамако æмæ йæ зианхæссæг миниуджытæ бæрæг сты.
Ис ма ахæм хъуыды дæр, зæгъгæ, электронон сигареттæ адæймагмæ цайдагъдзинад не ‘взæрын кæнынц. Фæлæ уый раст нæу. Тамако дымыныл, цахæмфæнды ма уа, уæддæр – фæцайдагъ уæвгæйæ, зын вæййы йæ ныууадзын. Бахъæуы уды фидардзинад равдисын. Иутæн уый бантысы, æндæртæ ныууадзынц сæ дымын, аннæтæн та бынтондæр сæ бон не свæййы тамакойæн хæрзбон зæгъын. Ахæм у электронон сигарет дæр. Уыимæ ма, цы аэрозолæй дзы пайда кæнынц, уымæ хæццæ кæнынц алыгъуызон ароматизатортæ, цæмæй химæлвасдæр уой, æл-хæной сæ æнæзивæгдæрæй. Æмæ йæ кæд æнæуый сигаретæтæн альтернативæ хонынц, афтæ нымайгæйæ, зæгъгæ, уый къаддæр зиан хæссы адæймаджы организмæн, уæд ма ахъуыды кæнæм, тамако чи нæ дымы, фæлæ йæ бадымыны охыл фыццаг хатт чи балхæндзæн æмæ йæ йæ къухмæ чи райсдзæн – йæ царды æмбæлццон кæмæн суыдзæн, ахæмтæ цас уыдзысты. Æмæ ма хистæр кары адæймæгтæ гъа, уыдон æй æмбаргæ-æмбарын æлхæнынц æмæ дымынц. Гъе, фæлæ дзы куыд бахизæм сывæллæтты, не суинаг фæлтæры та? Уыдон дæр æм къаддæр нæ цымыдис кæнынц. Цымыдис æм кæнынц, йæ зианхæссæг миниуджытæ йын не ‘мбаргæйæ.
Стыр хъыгагæн, электронон сигареттæ фæзындысты нæ базарадон объектты дæр æмæ фæндаг арын райдыдтой сывæллæтты дзыппытæм, уæлдайдæр та хистæр кары скъоладзаутæм. Уый катайдзинад æвзæрын кæны ныййарджытæм, скъолаты ахуыргæнджытæм, барадхъахъхъæнæг органтæм æмæ æгас æхсæнадмæ дæр. Адæмы ‘хсæн ис ахæм хъуыды дæр, цæмæй сын уæй кæныны бар мауал уа нæ республикæйы территорийыл. Æмæ аппаринаг нæу, æвæццæгæн, уыцы хъуыды. Тамакодымæгæн йæ сигареты рогдæрæй ивгæйæ, мах нæ сывæллæтты нæ цайдагъ кæнæм тамако дымыныл æмæ фидæны тамакодымджыты рæнхъыты нæ фылдæр кæнæм? Сæрибарæй уæй куы цæуой, уæд зын у ныййарæгæн дæр, ахуыргæнæгæн дæр æмæ барадхъахъхъæнæг органты кусæгæн дæр уымæй сывæллæтты бахизын.
Иу рæстæджы – хæстон азты æмæ ма уый фæстæ дæр уынгты арæх хъуыстысты, уæлдайдæр та ногазон бонты, алыгъуызон гуыппгæнæнты æнæнхъæлæджы «срæмыгътытæ». Ахæм уавæр тынг тыхсын кодта хæстæфхæрд, нуæрттæхæлд адæмы, æвдæрста сын сæ удты. Æмæ паддзахадон æмвæзадыл уынаффæ райстæуыд, цæмæй пиротехникæ уæй кæныны бар мауал уа. Афтæмæй адæм æнцойад ссардтой. Ахæм уынаффæ ма райстæуыд энергетикон нуазинæгты тыххæй дæр. Æвæццæгæн афтæ бакæнын хъæуы электронон сигаретмæ ахасты дæр. Махæн алцæмæй зынаргъдæр нæ сывæллæттæ сты æмæ сын электронон сигаретмæ сæ фæндаг хъуамæ æрæхгæнæм.
БИАЗЫРТЫ Роланд
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.