Фæбæрæг сты интеллектуалон хъазт «Зонды къуыбар»-ы уæлахиздзаутæ

Цхинвалы  Сывæллæтты сфæлдыстады галуан дыккаг хæдзары хуызæн ссис нæ горæты скъолаты ахуыргæнинæгтæн. Ацы уæлæмхас ахуырадон уагдоны къæсæрæй бакъахдзæф кодтой æмæ фæстæмæ монон хъомылад райстой, афтæмæй рахызтысты не ‘мбæстæгты бирæ фæлтæртæ. Фæстаг 20 азы дæргъы Галуан уæлдай уарзондæр бынат ссис нæ горæты ахуырдзаутæн. Рæзгæ фæлтæры хъомылады галуанæн стыр нысаниуæг кæй ис, уымæ гæсгæ 2008 азы августы æнæмсæр хæсты фæстæ уæлæмхас ахуырадон уагдон хаст æрцыд фыццаг рады æндидзыд цы объекттæ хъуамæ æрцыдаиккой, уыдон нымæцмæ. Абон сывæллæтты уарзон галуан ноджы фæрæсугъддæр, ис дзы æппæт уавæртæ дæр сывæллæттимæ кусынæн.

Алы ныййарæджы дæр фæнды, цæмæй йæ сывæллон йæ сæрибар рæстæг уынджы ма æрвита, фæлæ алыгъуызон уæлæмхас ахуырадон уагдæтты. Ахæм уагдæттæ æвæрццагæй æндавынц сывæллоны иумиаг рæзтыл. Абон Сывæллæтты сфæлдыстады галуаны сыгъдæг æмæ райдзаст кабинетты паддзахиуæг кæны хъарм хæларадон атмосферæ. Ам алы ахуыргæнæг дæр сывæллонмæ дары индивидуалон ахаст. Уæлæмхас ахуырадон уагдоны архайы 126 къорды. Галуанмæ æрвылаз дæр алыгъуызон кружоктæм райзæрдæйæ цæуынц сæдæгай ахуырдзаутæ. Уагдоны директор Джиоты Арянæ æмæ йæ дæлбаруæвæг куыстуарзаг, æнгом коллектив тырнынц, цæмæй сæ уагдонмæ фылдæр сывæллæттæ цæуой æмæ сæ ахуыр кæной куыд алыгъуызон дæсныйæдтыл, афтæ ма сæ царды раст фæндагыл бафтауынмæ. Ахуыр сæ кæнынц Райгуырæн бæстæ уарзыныл æмæ ирон адæмы фыдæлты кадджын традицитæ æмæ æгъдæуттыл. Кружокты æмрæнхъ ма сывæллæттæ ахуыр кæнынц хæрзæгъаудзинадыл дæр. Иу-ныхасæй, Сывæллæтты сфæлдыстады галуан у æвзонг курдиæтты куырдадз.

Фæстаг рæстæджы нæ мадæлон æвзаг уæззау уавæры кæй бахауд, уый тыххæй йæм здæхт æрцыд уæлдай хъусдард. Ирон æвзаджы уæззау уавæр хынцгæйæ, 2014 азы галуаны директор  ирон æвзаджы рæзты фæдыл бакуыста ног проект – интеллектуалон хъазт «Зонды къуыбар». Ацы хъазтмæ ныр фондз азы дæргъы хуынд цæуынц нæ горæты æмæ районты æппæт скъолаты 8-æм кълæсты ахуыргæнинæгтæ. Хъазты хорздзинад уый мидæг ис, æмæ уагъд кæй цæуы сыгъдæг ирон æвзагыл. Хъазт-конкурсмæ нæ республикæйы ахуырдзаутæ цæуынц æнæзивæгæй æмæ дзы исынц активон хайад.

Ацы бонты Сывæллæтты сфæлдыстады галуаны уагъд æрцыд «Зонды  къуыбар»-ы финалон хъазт. Амыдта йæ галуаны ахуыргæнæг Битеты Маринæ. Уый раарфæ кодта æрæмбырдуæвджытæн æмæ загъта: «Абон нын ис фи-налон хъазт. Мах, галуаны ахуыргæнджытæ, тырнæм, цæмæй сывæллæттæ лæмбынæгдæр ахуыр кæной ирон æвзаг æмæ литературæ, ирон адæмы истори, культурæ, традицитæ æмæ æгъдæуттæ. Интеллектуалон хъазт «Зонды къуыбар» стыр ахъаз фæцис ацы хъуыддагæн». Хъазты нысан у ахуырдзауты интеллектуалон æмæ монон-хæрзæгъдаудзинады потенциалы рæзт, курдиатджын адæймæгты сбæрæг кæнын, ирон æвзаг æмæ литературæ пропагандæ кæнын.

Куыд алыхатт, афтæ та ныр дæр, традицимæ гæсгæ, хъазт байгом, уагдоны ахуыргæнæг Дзигойты Маринæ ацы хъазты тыххæй сæрмагондæй цы зарæг ныффыста, уымæй. Хъазтмæ сæ хъус дардтой профессор Битарты Зоя, ХИЗИ-йы зонадон кусæг Тъехты Аленæ, филологон зондæты кандидат Биазырты Аллæ, РХИ-йы Ахуырад æмæ зонады министрады уæлæмхас ахуыры хайы сæргълæууæг Джиоты Эльзæ, ацы министрады ирон æвзаджы хайады сæргълæууæг Козаты Ингæ. Хъазтæн уыд компетентон жюри ахæм скондæй: Жюрийы сæрдар – Джиоты Венерæ, Галуаны хъомыладон хайады сæргълæууæг, жюрийы уæнгтæ – Маргалитадзе Циалæ – Галуаны сæйраг режиссер, Гæззаты Фатимæ – Галуаны социалон-педагогон хайады сæргълæууæг, Джиоты Илонæ – Галуаны ирон æвзаджы специалист.

2016-2017 ахуыры азы хъазты хайад райстой 153 ахуырдзауы. Хъазт дихгонд уыд цалдæр хайыл: 1. Æвзарæн тур, 2. Хъазты 1-аг тур, 3. Хъазты 2-аг тур, 4. Финалон хай. Хъазты системæмæ гæсгæ,  153 хъазæгæй 2-аг турмæ ахызтысты 35 ахуырдзауы. «Зонды къуыбар»-ы финалисттæ та систы 24 хайадисæджы. Финалистты ахуыргæнджытæ сты Цхуырбаты Любовь, Болататы Ирмæ, Мæргъиты Заринæ, Хъоцыты Галинæ, Дзигойты Альбинæ, Тыджыты Заирæ, Цхуырбаты Луизæ, Уалыты Ольга, Танделаты Дуня, Козаты Светланæ.

Ацы 24 финалисты финалон хъазты сæ зонындзинæдтæ фæлвæрдтой ахæм номинациты: «Ирон æвзаг», «Ирон литературæ», «Иры истори» «Ирон æгъдæуттæ».

Уый размæ хъæзтыты фылдæр хуры тынтæ (нысæнтты бæсты хъазты хайадисджытæн æвæрд цæуынц хуры тынтæ) чи райста, уыдонæн бар уыд  сæ зонындзинæдтæ сæ цы номинацийы фæндыд равдисын, уый равзарын. Финалон хъазты хатдзæгтæм гæсгæ йæ уæлахиздзаутæ систы: Номинаци «Ирон æвзаг»-æй – Цхуырбаты Мария (гимнази «Альбион»), номинаци «Ирон литературæ»-йæ – Гаглойты Линдæ  (Знауыры районы Терегуаны астæуккаг скъола), номинаци «Иры истори»-йæ Джиоты Эллæ (гимнази «Альбион»), номинаци «Ирон æгъдæуттæ»-йæ – Хъотайты Амандæ (1-æм астæуккаг скъола).

Галуаны директор Джиоты Арянæ уæлахиздзауты схорзæхджын кодта «Зонды къуыбар»-ы дипломтæ, статуэткæтæ æмæ «Ирон адæмон сфæлдыстады» дыууæтомон чингуытæй, финалисттæн та радта «Зонды къуыбар»-ы æмбæлон сертификаттæ, балæвар сын кодта чингуытæ. Уыимæ ма галуаны директор куыд загъта, уымæ гæсгæ финалисттæ иууылдæр систы уæлæмхас ахуырадон уагдоны цы «Чысыл академи» архайы, уый хъусджытæ. Уыдонимæ æнæхъæн ахуыры азы дæргъы кусдзысты Хуссар Ирыстоны Зонад-иртасæн институты зонадон кусджытæ, ахуыргæндтæ. «Чысыл академи»-йы къорды сывæллæттимæ фембæлынц ахæм зындгонд адæймæгтæ, куыд профессор Битарты Зоя, Цыбырты Маринæ, Хъуылымбегты Роберт, Гæззаты Лианæ, Гаглойты Иринæ æмæ æндæртæ. Уыдон сæ зонындзинæдтæ æнæвгъау бацамонынц рæзгæ фæлтæрæн. Джиоты Арянæ стыр бузныджы ныхæстæ загъта профессор Битарты Зояйæн. Уый банысан кодта: «Ацы диссаджы сылгоймаджы руаджы нæ къухты æфты æнтыстытæ, æххуыс нын кæны нæ алы хъуыддаджы дæр, уыцы нымæцы интеллектуалон хъазт «Зонды къуыбар» ауадзынæн дæр. Ирон æвазг æмæ литературæимæ, национ æгъдæуттæ æмæ традицитимæ цыдæриддæр баст у, уыдоны фæдыл у нæ уынаффæгæнæг, нæ зондамонæг».

Ныхасы рацыд профессор Битарты Зоя: «Бирæ кусынц Сывæллæтты сфæл-дыстады галуаны кусджытæ, фæлæ ноджы фылдæр кусын хъæуы. Æз ардæм цæуын æртæ азы дæргъы æмæ уынын уагдоны кусджытæ куыд тырнынц сæ зонындзинæдтæ рæзгæ фæлтæрæн бацамонынмæ. Фæлæ сывæллæтты хъæуы фылдæр кусын, уымæн æмæ уыдон Ирыстоны сомбон, ирон адæмы хæзна сты, мæнæ Уæрæсейы «Золото нации» кæй хонынц, уыдон сты. Æз тынг бæллын, цæмæй махмæ дæр уа ахæм курдиатджын сывæллæттæ æмæ хайад райсой Уæрæсейы конкурсты. Нæ сывæллæтты хъæуы ирайнаг, тюркаг æв-зæгтæ ахуыр кæнын. Стыр бузныг зæгъын галуаны кусджытæн сывæллæтты монон хъомыладыл афтæ зæрдиагæй кæй архайынц, уый тыххæй. Хуыцау зæгъæд æмæ азæй-аз хуыздæр цы кæной уæ хъомылгæнинæгты зонындзинæдтæ».

Хъазты хайадисджытæ, сæ ахуыргæнджытæ æмæ залмæ æрбамбырдуæвджытæ иумæ систой зæрдылдарæн къам.

Банысан кæнын мæ фæнды уый дæр, æмæ ацы дыууæ сылгоймаджы – профессор Биарты Зоя æмæ галуаны директор Джиоты Арянæйы куыстуарзондзинад æмæ куыстфæразондзинадыл арæх фæхъуыды кæнын. Ирдæй зыны, уыдон зæрдæйæ кæй риссынц Ирыстоны, ирон æвзаджы сомбоныл. Хуыцау сын фидар æнæниздзинад æмæ бирæ азты цæрæнбон схай кæнæт.   Ирон адæмы ахæм патриотты руаджы рæзгæ фæлтæр исынц æмбæлон хъомылад æмæ зонындзинæдтæ. Уадз, ноджыдæр сын фылдæр бантысæт сæ хъомыладон архайды Ирыстоны фæрныгадæн.

Джиоты Екатеринæ