ФÆТКХАЛÆГ ШОФЫРТЫ ХЪÆУЫ КАРЗДÆРÆЙ ÆФХÆРЫН

Раздæры азтæм абаргæйæ, нæ горæты бæрæг фæфылдæр сты светофортæ, кæцытæ стыр ахъаз сты шофыртæн æдæрсгæйæ скъæрынæн æмæ бæлцæттæн та – æдасдæрæй фæндаджы иннæ фарсмæ ахизынæн. Кæй фылдæр кæнынц, уый рæстæджы домæн у: машинæтæ æгæр сбирæ сты æмæ горæты нарæг уынгты се змæлынад фæинтенсивондæр ис. Машинæтæ нæм тынг бирæ кæй фæзындис, уый фæстиуæгæн арæх æрцæуы фæндагон-транспортон цаутæ дæр æмæ дзы уæззау цæфтæ райсынц не ‘мбæстæгтæ, хъыгагæн дзы  мæлгæ дæр акæнынц.

Æмбæлон службæтæ æдзухдæр сæ хъус дарынц, аваритæ арæхдæр кæм æрцæуы, ахæм бынæттæм, цæмæй фыдбылызтæ фæкъаддæр кæнынæн исты мадзæлттæ райсой. Аварийы аххосæгтæ бахынцгæйæ, дарддæр фæндон рахæссынц кæнæ светофор кæнæ æндæр фæндагон змæлды нысан сæвæрыны тыххæй. Уый горæты кæнæ районон центрты саразынц афтæ, фæлæ иннæ фæндæгтыл та рæстæгмæ сæвæрынц постытæ, кæнæ уыцы бынат рæстæгæй-рæстæгмæ фæпатруль кæнынц милицийы кусджытæ, цалынмæ дзы авариты нымæц бæрæг нæ фæкъаддæр вæййы, уæдмæ.

Горæт Цхинвалы Джиоты Аланы проспектæй Советты уынгмæ азилæны дæр арæх æрцæуы аваритæ, нымад цæуы тæссаг фæзилæныл. Æрæджы дæр та дзы æртæ машинæйы сæмбæлдысты æмæ дзы иу дæр аразынæн нал сбæззыд, сæ мидæг бадджытæн та Хуыцау æххуысгæнæг уыд æмæ уæлæнгай цæфтыл аирвæзтысты. Статистикæ бахынцгæйæ, фæндагон змæлды æдасдзинады управлени бахатыд горæты администрацийы къухдариуæгадмæ, цæмæй дзы сæвæрой светофор. Проблемæ сахуыр кæнынæн æмæ стæй та æхца рахицæн кæнынæн бахъуыд дзæвгар рæстæг, фæлæ хъуыддаг йæ бынатæй феггуырст, – æрæджы дзы æвæрд æрцыд светофор. Æввахс рæстæджы йæ специалисттæ скусын кæндзысты æмæ та æдасдæр уыдзысты бæлцæттæ æмæ шофыртæ. Ацы хабар, кæй зæгъын æй хъæуы, хорзыл дзурæг у, фæлæ…

Светофор пайда кæй у, уый дызæрдыггаг нæу. Мысгæ дæр æй адæмы æдасдзинады тыххæй æркодтой, пайда дæр бирæ хæссы. Фæлæ ахæм чысыл горæты сæ нымæц æгæр бирæ у. Алы фæзилæны светофортæ куы æвæрæм, уæд тагъд уынгты аскъæрæн нал уыдзæнис, – иу кæронæй иннæмæ ныр дæр бирæ рæстæг хардз кæнынц шофыртæ æмæ уæд дарддæр та цы уыдзæнис. Ныридæгæн дæр шофыртæ уынгæджы сты канд светофортæй нæ, фæлæ сæрмагонд обаугæндтæй. Иу егъау уынг нæм ахæм нал баззад, кæцыйы нæй обаугæндтæ арæзт кæнæ светофор æвæрд.

Ацы уавæры сæйраг аххосджынтæ сты æбæрнон шофыртæ, кæцытæ сæ маши-нæтыл стыр тагъдадæй фæцæуынц горæты уынгты æмæ æрхæссынц фыдбылыз. Уæлдай тæссаг вæййы скъолаты æмæ сывæллæтты рæвдауæндæтты цур, уымæн æмæ арæх бахауынц сывæллæттæ машинæты бын. Авариты фылдæр хатт аххосджын вæййынц нозтджын шофыртæ, фæлæ æвæлтæрд шофыртæ дæр къаддæр зиан нæ хæссынц. Стæй ма нæм ис ахæм категорийы шофыртæ, кæцытæн физикон æгъдауæй сæ бон нал у машинæ скъæрын, – чи цæстæй æвзæр фæуыны, кæмæн фердæхт нал вæййы, чи хъусæй æвзæр фæхъусы, фæлæ уæддæр сæрибарæй скъæрынц республикæйы фæндæгтыл. Бирæтæ дзы кусынц такситыл æмæ уымæ гæсгæ фыдбылызæй хызт нæу иунæг адæймаг дæр.

Ахæмтæм ис машинæ скъæрыны бары гæххæттытæ, кæцытæ бынтондæр нæ зонынц фæндагон змæлды фæткойтæ. Ӕрæджы горæты æрцыдис авари æмæ кæй аххос уыдис, уый бынтондæр йæ рæдыд нæ бамбæрста, афтæ йæм каст, уый машинæйыл куы скъæра, уæд ин-нæтæ иууылдæр хъуамæ æрлæууой æмæ йын фæндаг радтой.

Ис ма нæм ахæм шофыртæ дæр, кæцытæн басæттæн нæй, – дæс хатты авари сараздзысты, уæддæр сæ æнæсæрфат скъæрын нæ ныууадзынц. Æмæ ма æрыгон шофыр куы уаид, уæд ма йын бамбарæн ис, фæлæ се ‘хсæн вæййы, дзæвгар азты дæргъы машинæ чи скъæры, ахæмтæ. Куыд ис гæнæн æмæ горæты уынгты стыр тагъдадæй цæуай? Куыд ис гæнæн, æмæ нозтджынæй машинæ скъæрай æмæ фыдбылызы æппарай дæхи дæр æмæ искæй дæр? Зондзонæн нын ма хъуамæ уаиккой æрцæугæ фыдбылызтæ?

Уæдæ, куыд уынæм, афтæмæй цалдæр æнæзонд шофыры тыххæй нæ ног арæзт уынгтæ обаугæндтæй æмæ светофортæй байдзаг сты. Ныридæгæн нæ республикæйы цы ивартæ ис фæткхалæн цауты тыххæй, уыдон сты хæрзцъус æмæ сæ шофыртæ мурмæ дæр нæ дарынц. Зæгъæм, дæ машинæ тротуарыл куы бауромай, уæд инспекторæн йæ бон у æмæ дæ фæивар кæна æрмæстдæр 100 сомы бæрц. Æмæ ахæм иварæй чи хъуамæ фæтæрса?

Размæцыд бæстæтæм куы акæсæм, уæд уым тынг карзæй æфхæрынц фæткхалджыты. Стæй сæ закъæттæ дæр алыгъуызæттæ сты, фæлæ дзы уæддæр сæйраг уый у, æмæ шофырты бынтон æнцонæй арвитынц ахæстонмæ. Зæгъæм, æркæсæм АИШ-ы ивартæм:

– Хæрзчысыл дæр куы фæтагъд кæнай дæ цыд, уæд дæ фæивар кæндзысты 15 мин доллары бæрц. Кæд æмæ стыр тагъдадæй скъæрдтай, уæд ивар ахизы 30 минæй. Стæй ма дæ тагъд скъæрды фæстиуæгæн исчи травмæтæ куы райса, уæд ивар уыдзæнис 60 мин долларæй уæлæмæ.

– Сæрмагонд нысаны транспортæн, ома, тагъд æххуысы, милицийы æмæ æндæр службæты машинæтæн фæндаг куы нæ радтай, уæд дæ фæивар кæндзысты 25 мин сомы бæрц.

– Нозтджынæй куы скъæрай машинæ, уæд дæ ахæстонмæ арвитдзысты æмæ ма йæ ивар та ахизы 200 минæй. Уый фæстæ ахæм шофыр бахауы сæрмагонд номхыгъдмæ æмæ ма уый фæстæ кæд машинæ скъæра, уæд рæстæгæй-рæстæгмæ хъуамæ бæлвырд кæна барадхъахъхъæнæг органтæн, кæй нæуал нуазы карз нозт, уый. Ахæм процедурæ арæзт æрцæуы, наркотиктæй чи спайда кæны, уыдонæн дæр.

Европæйы бæстæты дæр фæстæ нæ лæууынц фæткхалæг шофырты ныхмæ тох кæныны хъуыддаджы. Фæлæ ам сæ закъæттæ хицæн кæнынц сæ кæрæдзийы ‘хсæн. Зæгъæм, Финлянди æмæ Данийы ивары суммæ бабæттынц, фæткхалæгмæ азы дæргъы цы æфтиæгтæ цæуы, уыимæ, æмæ уымæ гæсгæ  иваргонд æрцæуынц алыгъуызон. Цалдæр азы размæ Финляндийы иу хъæздыг адæймаджы инспектортæ баурæдтой тагъд скъæрыны тыххæй æмæ йæ фæивар кодтой 14 милуан сомы бæрц.

Германы нозтджын шофыры фæивар кæнынц 500 мин сомы бæрц æмæ ма йын рæстæгмæ байсынц йæ бары гæххæттытæ дæр. Кæд æмæ шофыр дыккаг хатт сбадт нозтджынæй машинæйыл, уæд та йæ арвитынц ахæстонмæ. Португалийы дæр къаддæр не сты сæ ивартæ, фæлæ ма ам ис ахæм ногдзинад – шофыр бынаты хъуамæ бафида йæ ивар, кæннод æй дарддæр нæ уадзынц скъæрын. Уый та барæй афтæ аразынц, цæмæй шофырмæ ма фæзына фæтк фехалыны хъуыды.

Æппæт ацы факттæ уый тыххæй не ‘рхастон, цæмæй махмæ дæр ахæм ивартæ саразой. Фæлæ шофырты карздæрæй æфхæрын кæй хъæуы, уый авариты статистикæ ‘вдисы. Ӕнæмæнг хъæуы фæфылдæр кæнын иварты суммæтæ, карздæрæй æфхæрын хъæуы нозтджын шофырты æмæ стыр тагъдадæй чи скъæры, ахæмты. Ӕввахс рæстæджы ахæм къахдзæф арæзт куы нæ æрцæуа, уæд нæ фæндæгтыл фæткхалæн цаутæ кæндзысты бонæй-бон фылдæр.

Джиоты Александр