Æрæджы Дзæуджыхъæуы байгом завод, кæцы араздзæнис, туаггуыр кæм нæй, ахæм æрхуы. Ацы завод хауы дзæуджыхъæуггаг ОАО «Кристалл»-мæ, кæцы рагæй фæстæмæ уадзы алыгъуызон арæзтадон æрмæджытæ. Ныр та йæ авналæнтæ фæуæрæхдæр сты æмæ ма бирæ бынæттон цæрджытæн фæзындис ног куысты бынæттæ. Завод «Кристалл» арæзт æрцыд 1963 азы æмæ бирæ азты дæргъы арæзта алыгъуызон згъæртæ, уыдоны æхсæн æрхуы дæр. Фæлæ Советон Цæдисы ныппырхимæ егъау куыстуат раууатмæ æрцыдис æмæ рохуаты аззадис. Ныры онг Уæрæсе сыгъдæг æрхуы æлхæдта Герман æмæ Финляндийæ, фæлæ сын ныр санкцитæ сæ фæндæгтæ æрæхгæдтой.

Завод байгом кæнын чысыл республикæйæн стыр æнтыст у, фæлæ йæ Уæрæсейы Федерацийы масштабтæм куы абарæм, уæд ахæм егъау арæзтад дæр нæу – ис нæм мингай алыгъуызон промышленнон объекттæ. Фæлæ ацы завод уникалон уый тыххæй у æмæ Уæрæсейы территорийыл у иунæг, – нæй дзы æндæр ахæм размæцыд бæрзондтехнологон æнæтуаггуырæй вакуумон æрхуыдонгæнæн пец. Куыстуат дзуапп дæтты бæрзонд экологон домæнтæн æмæ нæдæр уæлдæф хъæстæ кæны, нæдæр дон чъизи кæны.

Ахæм æнæмæнгхъæуæг завод байгом кодтой цытджын уавæры  æмæ ма, ОАО «Кристалл»-ы къухдариуæгады æддейæ, мадзалмæ фæуазæг ис Республикæ Цæгат Ирыстон-Аланийы сæргълæууæг Сергей Меняйло дæр. Æрæмбырдуæвджытæ райгондæй баззадысты промышленнон объекты арæзтады гъæдæй, æрдзырдтой йын йæ нысаниуæгыл, банысан кодтой, зæгъгæ, ахæм заводы продукци ныридæгæн дефицит у санкцитæ бакæныны фæс-тиуæгæн æмæ æнæмæнг фæахъаз уыдзæнис Уæрæсейы экономикæйы рæзтæн.

«Фарон августы мæйы инвестортимæ æрныхас кодтам завод сæндидзын кæныныл æмæ кæд зын фæндагыл рацыдыстæм, æвзæрстам тыхстдзинæдтæ, уæддæр нæ бæллиц нæ къухты бафтыд. Абоны бон ацы завод у фыццаг нæ республикæйы, кæцы арæзт æрцыдис инвестицион æхцайы фæрæзты фæрцы. Мæн фæнды зæгъын бузныджы ныхæстæ инвестортæн, кæцытæ мыл баууæндыдысты æмæ бахастой сæ хайбавæрд ацы куыстуат срæвдз кæнынмæ. Рæстæг æй куыд æвдисы, афтæмæй нæ фæрæдыдыстæм – санкциты фæстиуæгæн ацы заводы продукцийæн уыдзæнис æлхæнджытæ, ныридæгæн дæр райдыдтой фыссын бадзырдтæ», – банысан кодта Сергей Меняйло.

Ныридæгæн уал дзы ис 32 кусæджы, фæлæ иннæ пецтæ куыд æвæрд цæуой, уымæ гæсгæ кусджыты нымæц дæр фылдæр кæндзæнис. Ардæм кусынмæ æрбацыдысты завод «Кристалл»-æй æмæ ма «Электроцинк»-ы кусджытæ дæр, кæцытæ зонгæ сты ахæм спецификон куысты процессимæ. Заводы къухдариуæгад ма бафыста бадзырд Дзæуджы-хъæуы Хæххон металлургон институтимæ дæр, цæмæй ног ахуыры азæй студенттæ ардæм цæуой практикæмæ æмæ уыимæ иумæ завод йæхицæн цæттæ кæна хъæугæ кадртæ.

Ахæм методæй арæзт æрхуыйæн йæ миниуджытæ хицæн кæнынц хуымæтæджы æрхуыйæ, – у хæрзхъæд, фидардæр, электроны ток хуыздæр уадзы æмæ хырыз дæр нæ кæны. Завод уал ныридæгæн райста фыццаг заказ 500 тоннæйæн. Уæрæсейы ис 600 компанийæ фылдæр, кæцытæн сæ куысты æнæмæнгхъæуæг у сыгъдæг æрхуы æмæ æввахс рæстæджы заказты нымæц бæрæг фæфылдæр уыдзæнис.

Сыгъдæг æрхуы фыццаг хатт райстой япойнаг металлургтæ 1985 азы æмæ йын йæ пайдадзинад куы бамбæрстой, уæд æй 1987 азы куыстадты апарахат кодтой. Райдыдтой дзы аразын алыгъуызон телтæ, уымæн æмæ хырыз нæ кæны æмæ уымæлдзинадæн фæразон у. Фæстæдæр та дзы пайда кæнын райдыдтой радиоэлектроникæйы, микроэлектроникæйы, атомон энергетикæ-йы, ювелирон æмæ арæзтадон промышленносты, авиакосмосон къабазы, æфсæддон-промышленнон комплексы æмæ афтæ дарддæр. Уымæй уæлдай ма дзы аразынц алыгъуызон фольгæтæ, лентæтæ, кæцытæй пайда кæнынц бирæ къабæзты. Гъæдджын ма дзы цæуынц доны æмæ газы хæтæлтæ дæр, –  æндæр згъæртæм абаргæйæ, ахæм æрхуыйæн йæ эксплуатацийы рæстæг бирæ фылдæр у. Сыгъдæг æрхуыйæ ма пайда кæнынц æвзисты бæсты дæр, зæгъæм, телефонтæ æмæ компьютерон процессортæ аразыны рæстæджы.

Æрхуы нымад цæуы минералыл æмæ дзы адæм пайда кæнынц мингай азты дæргъы. Латинаг æвзагыл йæ ном хуыйны cuprum, ома, «кипр», зæгъгæ. Уый та уымæн, æмæ фыццаг æрхуыйы рудник сбæлвырд кодтой Кипры сакъадахы æмæ фæстæдæр ацы химикон элементы схуыдтой йæ номæй. Ӕрхуы æнцон архайд кæй у æмæ йе скондæй арæзт дзаумæттæ та гъæдджын кæй вæййынц, уый тыххæй апарахат ис æгас дунейыл. Тæвдæй дæр æмæ уазалæй дæр æнцонтæй кæй тасы æмæ эксплуатацийæн та бирæ рæстæг кæй фæразы, уымæ гæсгæ дзы сæхи ифтонг кодтой алыгъуызон хæдзарон дзаумæттæй. Стыр ахъаз ма сын уыд бронзæ æмæ зды аразыны рæстæджы. Иракы территорийыл ссардтой æрхуыйæ кулон, кæцы арæзт æрцыд нæ эрæйы агъоммæйы 8700 азты.

ДЖИОТЫ Алыксандр

 

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.