15 майы ирон æвзаг æмæ литературæйы бон куыд Цæгат Ирыстоны, афтæ Хуссар Ирыстоны дæр уагъд æрцыдысты алыгъуызон бæрæгбонон мадзæлттæ.
Райсомæй Цхинвалы Хетæгкаты Къостайы цырты раз æрæмбырд сты скъоладзаутæ куыд горæты скъолатæй, афтæ Цхинвалы районы скъолатæй дæр. Мадзал сорганизаци кодта Ахуырады министрад. Сывæллæттæ æнæкæсгæйæ дзырдтой Къостайы æмæ æндæр фысджыты æмдзæвгæтæ, ирон æвзаджы тыххæй. Хуыздæр чи бакаст йе ‘мдзæвгæ, уыдон æввахс рæстæджы хорзæхджын æрцæудзысты.
Боны фыццаг сахатыл та Къостайы цырты размæ æрбацыдысты Хуссар Ирыстоны Паддзахадон университеты студенттæ, ирон филологийы деканаты ахуыргæнджытæ æмæ Уанеты Захары номыл зонад-иртасæн институты кусджытæ. Студенттæ дæр дзырдтой æмдзæвгæтæ ирон æвзаджы тыххæй, дзырдтой не ‘взаджы истори, ныры проблемæты тыххæй дæр.
Мадзал йæ раныхасæй байгом кодта университеты лектор Плиты Серго, кæцы банысан кодта, зæгъгæ мадæлон æвзаг у адæмыхатт бæрæггæнæн сæйраг миниуæг æмæ æвзаг кæмæн нæй, уыдоны хицæн адæмыхаттыл банымайынæн бындур нæй.
«Кæд æмæ ирон æвзаджы сæрмагонд бæрæгбоныл абон официалон æгъдауæй сæххæст 18 азы, уæддæр мадæлон æвзагмæ уарзондзинад æмгъуыдæй кæнгæ нæу – хъуа-мæ йæ уарзай райгуырдæй амæлæтмæ. Дунейы цæрæг адæм сæ кæрæдзийæ хицæн кæнынц мадæлон æвзаджы руаджы. Гимн, конституци, герб, тырыса – æнæ мадæлон æвзаг æппындæр ницæуыл дзурæг сты. Уымæн æмæ мадæлон æвзагæй рæзы адæмыхатт, адæмæй та – паддзахад. Уый куы нæ уа, уæд æнæ мадæлон æвзаг уыдзынæ æцæгæлон æвзаджы цагъайраг», – загъта Серго.
«Ирон уæвгæйæ мадæлон æвзаг æнæуынон кæмæн у, йæ сæрмæ йæ чи нæ хæссы æмæ йыл уæлæхох чи кæны, уый та нацийы сомбонæн æддагон знагæй тæссагдæр у, нæй йын банымайæн нацийы æххæст минæварыл. Фыдбæстæ, фыдызæхх, фыды уæзæг, райгуырæн бæстæ, – уыдон гуырынц æрмæстдæр мадæлон æвзаджы бындурæй», – загъта раныхасгæнæг.
Ныхасы рацыд ирон литературæйы историйы кафедрæйы сæргълæууæг профессор Плиты Гацыр дæр æмæ æрдзырдта не ‘взаджы нырыккон проблемæтыл.
«Æз скъолайы дæр æмæ уæлдæр ахуыргæнæндоны ахуыр кæнгæйæ дæр никуы никæмæй фехъуыстон, «не ‘взаг мæлы», «не ‘взаг фæцудыдта» æмæ æндæртæ. Ныры сæвзæргæ уавæрæн бирæ аххосæгтæ ис. Фыццаг уый æмæ æмвæнд нæ кæнæм, æнгом нæ цæрæм. Фæдисхъæр кæнæм «не ‘взаг мæлы». Кæмæ хъæр кæнæм? Нæхæдæг стæм аххосджын.
Къостайы «Ирон фæндыр» цалынмæ мыхуыры рацыд, уæдмæ йæ ирон адæм иууыл-дæр æнæкæсгæйæ зыдтой æмæ йæ зарыдысты. Абон та? Къостайæ иу æмдзæвгæ дæр чи нæ зоны, ахæмтæ абоны бон не ‘хсæн цал ис? Æмæ Къостайы æвзаг не ‘взаг у, уыцы æвзаг махæн нæ дарæг у», – банысан кодта Гацыр.
«Абайты Васо цы историон-этимологон дзырдуат сарæзта, ахæм ис æрмæстдæр æртæ нацимæ æмæ дзы иу ирæттæ сты. Уыцы дзырдуат та ууыл дзурæг у æмæ нæ дзырдтæ нæхи сты. Уымæ гæсгæ нæ мæгуыр-гур цæуын никуыдæм хъæуы. Уырыссаг æвзаг æмæ ма фæсарæйнаг æвзæгтæ куы ахуыр кæнай, уæд уый лæгдзинадыл дзурæг у, фæлæ де ‘взаг куы нæ зонай, уæд уый лæгдзинад нал хуыйны. Алы наци дæр æн-дзары йæхи гуылы бын æмæ махæн афтæ ма рауайа æмæ нæ гуыл хомæй баззайа. Кæд-дæр Васойы афарстон, зæгъын, уæддæр цы хъæуы, цæмæй не ‘взаг зонæм мах дæр. Æмæ мын афтæ, – «æппындæр ницы, æрмæстдæр хæдзæртты, бинонты хсæн иронау дзурын хъæуы». Æмæ уырдыгæй куы нæ райдайæм, уæд не ‘взаг сæфы», – загъта Гацыр.
Плиты Гацыр ма бамбарын кодта,зæгъгæ мах канд ирон æвзаг нæ сафæм. Фæлæ ма уырыссаг æвзаг дæр, уымæн æмæ нæ хъуы-дыйæдтæ сты дзырдтæй хæццæ. Æвзаджы домæн та у, – цы ‘взагыл дзурыс, ууыл дзур, ма йæ хæццæ кæн. Æмæ ма цæмæй ирон иронæй баззайа, уый тыххæй не ‘взаг хъуамæ зонæм.
Мадзал йе ‘мбисмæ куы бахæццæ ис, уæд æрæмбырдуæвджытæ араст сты Абайты Васойы цырты размæ æмæ ам адарддæр кодтой сæ бæрæгбонон мадзал. Бакастысты Васойы фæдзæхст кæстæртæн
«Мæ кæстæртæ! Мæ зæрдæ риссы, нæ мадæлон æвзаджы хъысмæтыл куы ахъуыды кæнын, уæд. Куыстуæтты æмæ æхсæнадон æмбырдты нæ, фæлæ ма хæдзары бинонты хсæн дæр тæссаг раны бахауы. Хъуамæ алчидæр æмбара – æвзаджы фесæфт у адæмы фесæфт, нæй æвзаг – нæй адæм. Фæдисы хъæр – не ‘взаг бахъахъхъæнæм, бавæрæм. Æппæты фыццаг, хæдзары мидæг, бинонты ‘хсæн. Алы хæдзары къулыл дæр хъуамæ фыст уа егъау дамгъæтæй, – «ам иронау, дыгуронау дзурынц».
Пофессор Битарты Зоя йæ раныхасы радзырдта Васойы титаникон куысты тыххæй, – куыд бæрзонд систа ирон адæмы, ирон æвзаджы, нæ традицитæ æмæ не ‘гъдæуттæ æмæ сæ куыд æрæвæрдта, цыдæриддæр дунейы культурон æвзæгтæ ис, уыдоны ‘хсæн. Уымæ гæсгæ хъæуы, Къостайæн куыд арфæ кæнæм æмæ дзы бузныг стæм, афтæ Васойæн дæр бузныг дзурын.
Абайты Васойы тыххæй ма сæхи фыст æмдзæвгæтæ бакастысты Плиты Серго æмæ ирон æвзаджы ахуыргæнæг Джиоты Мананæ. Кæронбæттæны мадзалы хайадисджытæн бузныджы ныхæстæ загътой ирон филологийы факультеты декан Тыбылты Ингæ æмæ æндæртæ.
ДЖИОТЫ Александр
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.