Цæгат æмæ Хуссар Ирыстоны кæрæдзийыл æндон тагæй чи сбаста, уыцы æмбисонды газуадзæн «Дзуарыхъæу-Цхинвал» байгомыл ацы аз 26-æм августы сæххæст 13 азы. Газуадзæн хæтæлтæ æвæрын райдыдтой Цæгат Ирыстоны Дзуарыхъæуы æмæ нæм æрхызтысты Кавказы бæрзонд хохрагъыл (Къуыдаргомы æфцæгыл). Уый уыдис æфсымæрон Уæрæсейы Федерацийы стыр æххуыс, æмæ нæ адæмæн дыккаг ахсджиаг бынаты ис республикæйы хæдбардзинад банымайыны зынгæ цауы фæстæ. Хуссар Ирыстоны алы æмбæстаджы зæрдæйы дæр æхсызгон мысинагæй баззад.
Хуссар Ирыстоны 2008-æм азы августы хæстон архайдтытæ куы æрлæууыдысты, уæд уайтагъд активонæй райдыдтой æндидзынгæнæн куыстытæ. Тынг бахъыгдард сты цæрæнуатон фонд, ахуырад, культурæ, медицинæйы æмæ æндæр объекттæ. Нæ уыдис рухс, дон æмæ æрдзон газ. Æппæт уыдæттæ та хъуыдис тагъдыл æркæнын æмбæлон уагмæ. Рухс æмæ доны фарст раздæр æрцыдысты скъуыддзаг. Иууыл вазыгджындæр уыд æрдзон газы фарст. Уый Хуссар Ирыстонмæ цыдис Гуырдзыстоныл æмæ, кæд газ уæрæсейаг уыдис, уæддæр æй Тбилисы уæды къухдариуæгад транзитон аргъыл лæвæрдта нæ республикæйæн. (Гуырдзыстон уæд Хуссар Ирыстонæн иу мин кубометр æрдзон газ уæй кодта 645 ларийыл, ома, 450 долларыл). Уый та уыдис æртæ хатты зынаргъдæр Уæрæсейы газы аргъимæ абаргæйæ. Уыимæ иумæ ма уыдонæн сæ бон уыдис æмæ йæ рыхгæдтаиккой кæдфæндыдæр. Æмæ уæд нæ хицауады къухдариуæгады раз цæхгæр слæууыд фарст куыд æмæ цы æгъдауæй рахизой уыцы уавæрæй. Скъуыддзаг æрцыдис Уæрæсейы Федерацийæ комкоммæ Хуссар Ирыстонмæ газуадзæны арæзтад райдайын. Ацы æнæкоммерцион экспортон газуадзæн куыд ма загътам, афтæмæй райдыдта Дзуарыхъæуæй, рахызт Кавказы хохрагъыл Къуайсамæ æмæ æрхызт Цхинвалмæ. Уымæ гæсгæ газуадзæны рахуыдтой «Дзуарыхъæу-Цхинвал». Хуссайраг федералон зылды уый у æппæты стырдæр арæзтæдтæй сæ иу æмæ уымæй дардыл айхъуыст йæ ном дæр. Планы ма ис, цæмæй газуадзæны сæйраг магистралæй республикæйы æппæт районтæм дæр хæтæлтæ ацæуой, фæлæ, хъыгагæн, районтæ нырма не ‘рцыдысты газификаци…
Газуадзæн «Дзуарыхъæу-Цхинвал» у, дунейы иууыл бæрзонддæр хæххон бынæтты чи цæуы, ахæм. Кæд арæзтадон куыстытæ дæлвæз бынæтты æнцондæрæй цыдысты, уæд хæххон зонæйы та фæллойадон коллективты размæ æрлæууыдысты тызмæг хæхтæ, цæхгæр схизæнтæ æмæ æмуырдгуытæ. Фæлæ ацы уæззау геологион æмæ климатон уавæртыл фæтых сты кусджытæ. «Газпром» ацы диссаджы проекты фæдыл æрæмбырд кодта хъæуæг документтæ, цæмæй хаст æрцæуа Гиннесы рекордты чиныгмæ. Газуадзæнæн йæ дæргъ у 165 километры æмæ рахызт денджызы æмвæзадæй 3180 метры бæрзæндты. Куыстытæ цыдысты алы бон дæр. Йæ арæзтадыл та бахардз 15 миллиард сомы бæрц. Арæзтадон куыстытæ æххæст кодтой иу мин æмæ æрдæгæй фылдæр кусæджы, кæцытæ уыдысты Уæрæсейы Федерацийы æндæр æмæ æндæр регионтæй. Уыдонæй 400 адæймаджы хорзæхджын æрцыдысты Республикæ Хуссар Ирыстоны кадджын хорзæхтæй (дыууæйæ дзы куысты рæстæджы амардысты). Йæ арæзтады рæстæджы специалисттæ куыд дзырдтой, уымæ гæсгæ газуадзæны маршрут техникон æгъдауæй дæр уыд тынг вазыгджын. Рæмудзын-иу бахъуыд, айгæрдын чи нæ куымдтой, уыцы къæдзæхты, афтæ ма хъæд цæгъдын дæр. Цы техникæйæ куыстой, уыдон ахæм къæдзæхбынæттæн нæ уыдысты, фæлæ фæлтæрд специалисттæ æппæтдæр сарæзтой æмæ 2009-æм азы Цхинвалы цытджын æгъ-дауæй байгом газуадзæн «Дзуарыхъæу-Цхинвал».
Проекты арæзтады рæстæджы æрцыдис иу диссаджы цау. Газуадзæны маршрут æфцæгыл хъуамæ ахызтаид кувæндоны фæрсты, фæлæ бынæттон кусджытæ сæ ныфс нæ хастой кувæн-доны территорийыл сæ куыст бакæнынмæ. Уый тыххæй йæ номыл бахастой кувинæгтæ æмæ скуывтой, зæгъгæ, нын кæд бар дæттыс ацы хъуыддаг саразынæн, уæд нын æй исты хуызы равдис. Сæ куывд кæронмæ нæ фæцис, афтæ дзы иу лæг бавзæр æмæ æрхауд зæххмæ. Йе ‘мбæлттæ фæцырд сты æмæ йæ куыддæртæ йæхимæ æрцæуын кодтой. Уый фæстæ фæндон рахастой æмæ газуадзæн рацыд æндæр фæндагыл.
Фæстæдæр Владимир Путин йæ пресс-конференцитæй сæ иуы банысан кодта газуадзæн «Дзуарыхъæу-Цхинвал»-ы арæзтад кæй у тынг ахсджиаг æмæ загъта, Хуссар Ирыстон йæхæдæг, куы бахъæуа, уæд кæй суыдзæн транзитон бæстæ, цæмæй Гуырдзыстонæн æрдзон газ уæй кæна.
Цалынмæ æрдзон газ хæхты сæрты уагътой, уæдмæ Хуссар Ирыстоны æмбæстæгтæ 2008-æм азы августы хæсты фæстæ æнæ газæй куыд архайдтой, цы амæлттæ кодтой, стæй æндидзынгæнæн куыстытæ куыд цыдысты, уый фæдыл нын радзырдта Республикæ Хуссар Ирыстоны паддзахадон унитарон куыстуат «Энергоресурс»-ы генералон директор Гæбæраты Алан. Уый куыд банысан кодта, афтæмæй августы хæсты фæстæ æрдзон газы хæтæл Гуырдзыстон æрæхгæдтой æмæ æрдæг азы бæрц Хуссар Ирыстон баззад æнæ газæй. Гуырдзиаг къухдариуæгад кодта политикон хъæзтытæ æмæ афтæмæй Хуссар Ирыстонмæ æрдзон газ радтыныл нæ разы кодтой. Алыгъуызон æфсæнттимæ ивæзтой рæстæг æмæ уæдмæ та ралæууыд зымæг. Адæмæн сæ фылдæр цардысты пырх хæдзæртты целлофантæй æмбæрзт рудзгуытимæ.
«Хæсты фæстæ æндидзынгæнæн куыстытæ куы байдыдтой, уæд нæм уайтагъд æххуысмæ фæзындысты Уæрæсейы Федерацийы «Газпром»-ы делегаци. Семæ æрцыдысты бригадæтæ æмæ нæхи кусджытимæ иумæ æрæвнæлдтой республикæйы газуадзæн хæтæлтæ æндидзынгæнæн куыстытæм. Фыццаг уал азылдысты æмæ сбæрæг кодтой газы хæтæлтæ, ома, газ кæцæй хъуызы, уыдон (газы трубæты техникон уавæр). Кæд нын бирæ куыст уыдис, уæддæр сыл фæтых стæм æмæ фæззæгмæ фестæм æндидзынгæнæн куыстытæ. Фæлæ гуырдзиæгтæ газ кæй нæ лæвæрдтой, уымæ гæсгæ адæм зымæджы æмбистæм пайда кодтой рухсæй. 2009 аз 1-æм январмæ нын рухс уыдис æнæаргъæй. Бузныг Уæрæсейæн, 2004-æм азы кæй аскъуыддзаг кодтой, уыцы газуадзæн «Дзуарыхъæу-Цхинвал»-ы проект кæй бакæронмæ кодтой æмæ нæм абон æрдзон газ кæй судзы, уый тыххæй. Хорз æй хъуыды кæнын, специалисттæ-иу проект саразыны тыххæй куы ‘рцыдысты, уый. Хæхтыл-иу куы куыстой, уæд-иу сæм фæкастыстæм. Тынг бирæ фыдæбон дзы уыд. Хæхтыл кусын æнцон нæу, уæдмæ уал 2009 азы 26-æм августмæ пайда кодтам, Гуырдзыстон фæстæмæ кæй баиу кодтой, уыцы транзитон газæй. Стæй «Дзуарыхъæу-Цхинвал» официалонæй куы байгом, уæд гуырдзиæгты газ ахицæн кодтам æмæ уæдæй фæстæмæ пайда кæнæм нæхи æрдзон газæй. Хорз æй хъуыды кæнын, уыцы аз зымæг уазал кæй уыд, уымæн æмæ адæм иууылдæр хъæрмад рухсæй кæй истой, уымæ гæсгæ кабельтыл цыдис, стыр уæз æмæ та-иу басыгъдысты. Зæхх афтæ салд уыдис, æмæ-иу æй трактор нæ иста. Уæрæсейы Федераци нын æгæрон æххуыстæ бакодта æмæ уыдон макуы хъуамæ уой рох.
Цалынмæ газ нæ уыд, уæдмæ дæр Уæрæсейы æххуысæй Дзау æмæ Знауыры районты арæзт æмæ эксплуатацимæ лæвæрд æрцыдысты æлхъывд æрдзон газæй ифтонггæнæн станцтæ, дыууæ та дзы байгом ис Цхинвалы. (Ацы хъуыддаджы егъау куыст бакодта уæды рæстæджы Хуссар Федералон зылды «Газпром»-ы сæрмагонд минæвар Хъодзаты Алан. Газуадзæн арæзтадмæ дæр стыр хайбавæрд кæй бахаста, уый тыххæй хорзæхджын æрцыд «Хæлардзинады орденæй»). Ифтонггæнæн станцты бакондæй проблемæтæ нал уыд, сæ машинæтæ газæй кæмæн куыстой, уыцы шофыртæн, афтæ ма газы баллонтæй чи пайда кодта нæ республикæйы, уыцы цæрджытæн. Цалынмæ уыцы станцтæ нæ фæзындысты, уæдмæ та-иу специалон машинæйыл æрластой æлхъывд газ æмæ йæ адæмæн лæвæрдтой æнæаргъæй. Баллонтæ дæр-иу æрластой гуманитарон æххуысы хуызы, кæцытæм-иу рады лæууыдысты адæм. Бирæтæ-иу газ самал кæныны тыххæй цыдысты Цæгат Ирыстонмæ», – загъта Гæбæраты Алан.
Уый ма нын нæ зæрдыл æрлæууын кодта гуырдзиаг агрессийы хæдфæстæ уæрæсейаг газы хаххыл кусджыты æххуысæй æрдзон газ райсынмæ фыццаг кæй сцæттæ кодтой социалон нысаниуæджы объекттæ. 24-æм январы нæ горæты дзулфыцæн комбинат ифтонг уыд æрдзон газæй æмæ уый уайтагъд фæзынд дзулы гъæдыл. Уæд ма газæй ифтонг æрцыдысты нæ горæты Шанхай æмæ Агуыриаразæн микрорайонты цæрæн хæдзæрттæ. Цалынмæ алы фатерты дæр лæмбынæг сгæрст æрцыдысты газуадзæн хæтæлтæ, уæдмæ адæмы æдасдзинады тыххæй бирæуæладзыгон хæдзæрттæ ифтонг не ‘рцыдысты æрдзон газæй. Ацы хъуыддаджы сæм æххуысмæ сæ къух фæдаргъ кодтой специалисттæ Ставраполы крайæ – «Ставрополкрайгаз», «Газпром Трансгаз Ставрополь» æмæ æндæр куыстуæттæ.
Цхуырбаты Лариса
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.