Ирон аивады гитарæимæ зарæджы фæдыздæхты бындурæвæрджытæй сæ иу, Сагкаты Валерийы райгуырдыл ацы аз 14 январы сæххæст уыдаид 70 азы. Хъыгагæн, уый 41-аздзыдæй ацыд не ‘хсæнæй цардхъуагæй.  Йæ чысыл, фæлæ ахадгæ царды йæ райгуырæн Ирыстоны аивады къабазы ныууагъта ирд фæд.

Рацыд 29 азы, Ирыстоныл ацы трагикон цау куы ʻрцыд, уæдæй нырмæ, фæлæ Валери ирон эстрадон аивады ныууагъта ирд фæд æмæ уый æнустæм цæрдзæн аивадуарзджыты зæрдæты. Æгасæй 41 азы бантыст Валерийæн рацæрын, фæлæ йæ цыбыр царды уый сарæзта тынг бирæ ирон музыкалон культурæ райтынг кæныны хъуыддаджы. Арф æмæ уæзгæ у йæ хайбавæрд ирон гитарæимæ зарæджы хæзнадоны, фæлæ, хъыгагæн, æгæр раджы банымæг æвзонг лæппуйы цæхæркалгæ зæрдæ, ахаста йемæ сау мæрмæ йæ дарддæры фæндиæгтæ, йæ хъуыдытæ.

Уыцы райсом  Валери, хæдзарæй рахизгæйæ, йæхицæн фидарæй загъта, абон æнæмæнгæй кæй ацæудзæн Цæгат Ирыстонмæ, уымæн æмæ йæм æнхъæлмæ кастысты йе ‘мгæрттæ, Дзæуджыхъæуы Зæрæдты хæдзары хъуамæ равдыстаид хæрзаудæн концерт. Транскамы фæндагыл мит тынг бирæ кæй æруарыд, уый фæстиуæгæн цалдæр боны уыд æхгæд. Ныр æрбайгом ис, фæлæ Валерийæн уæддæр Зæрæмæгæй дарддæр ацæуын нал бантыст. Афтæ уыд йæ хъысмæт…

Æнкъараг уыд æрыгон зарæггæнæджы зæрдæ… Йе ‘мкъай Джапаридзе Луизæ куыд радзырдта, афтæмæй-иу уый фæстаг рæстæджы арæх дзырдта, зæгъгæ 1992 аз уыдзæн йæ аз, фæлæ йын йæ ныхасы мидис бæстонæй ничи æмбæрста.

«Уыцы ‘хсæв та Валери радон хатт æрбамбырд кодта сыхæгты, йæ бинонты æмæ иумæ бахсæвæр кодтам. Уый нын фæзарыд тынг бирæ. Мæнæй-иу арæх домдта, цæмæй йын индиаг кафт акодтаин. Уыцы изæр дæр та нын фæзарыд æмæ мæн дæр акафын кодта цалдæр хатты. Афтæ арвыстам тынг хъæлдзæг изæр, стæй нын, дзырдæппарæны хуызы загъта, зæгъгæ мæ чизоны нал фенат… Нæ зонын, цы уыд йæ хъуыдыйы, фæлæ дыккаг райсом дæр цалдæр хатты ацыд æмæ та-иу фæстæмæ фездæхт, нæ чызджытæ нырма фынæй кодтой, бацыд-иу сæм хуысгæ уатмæ æмæ-иу сыл фæцинтæ кодта…», – дзырдта Валерийы æмкъай Джапаридзе Луизæ.

Гакъон-макъон уыд Валерийæн йæ  цыбыр цардвæндаг, йæ зындзинæдтæ райдыдтой хæрз чысылæй. Нæ зыдта йæ фыды, йæ мад уыд цыбыркъух сылгоймаг. Валерийыл 12 азы куы цыд, уæд йæ мад æмæ йæ дыууæ æфсымæримæ Гуырдзыстонæй рацыдысты хуыздæр цардагур Хуссар Ирыстонмæ. Ам Валерийы мад, Хуыбиаты Дуня, бацыд кусынмæ мæрзæгæй, Валери та астæуккаг ахуырад райста изæрыгон скъолайы. Хæдзары уавæртæ мæгуыр кæй уыдысты, уый тынг æндæвта Валерийы зæрдæйыл, фæлæ чысыл лæппу уæвгæйæ, уый йæ зындзинад æддæмæ никуы равдыста. Уыйхыгъд, райста гитарæ æмæ уый тæнтыл йæ зæрдæйæн ссардта удæнцойдзинад. Зарын уарзта хæрзчысылæй фæстæмæ æмæ йын уайгæ дæр хорз кодта. Зарæггæнæджы курдиат Валерийæн лæвæрд уыд æрдзæй. Йæ зардмæ йын ын иу хатт чи байхъуыста, уый æнæрхъæцæй æнхъæлмæ каст дыккаг хатт æй фехъусынмæ.  Афтæ зарæг, гитарæ æмæ фыссæн сис систы Валерийæн йæ хуыздæр хæлæрттæ, йæ зынтæ рохгæнæг.

Валери, Цхинвалы музыкалон ахуыргæнæндоны ахуыр кæнгæйæ, фембæлд зындгонд ирон композитор Æлборты Феликсыл. Аивады фæлтæрд уæвгæйæ, Феликс уайтагъд рахатыд, Валерийæн кæй ис æрдзæй ратгæ курдиат. Уымæ гæсгæ йæм лæмбынæгдæрæй æрдардта йæ хъус, цæмæй ма фæиппæрд уыдаид музыкæйæ æмæ дарддæр цыдаид аивады фæндæгтыл. Æрыгон лæппу дзуапп лæвæрдта йæ хъомылгæнджытæн æмæ куыста йæхиуыл.  Дыккаг курсы куы ахуыр кодта, уæд йæ репертуары уыдысты Хетæгкаты Къостайы поэмæ «Фатимæ»-йæ Ибрагимы ари, Г. Секъайы «Азау»-æй Таймуразы ари, уырыссаг композитортæ Чайковский, Рахманинов æмæ æндæрты романстæ. 90-æм азты Хуссар Ирыстоны паддзахадон педагогон институты Харебаты Тимуры хъæппæрисæй сырæзт вокалон-инструменталон ансамбль «Айзæлд».  Уым Валери æххæст кодта ирон, уырыссаг æмæ фæсарæйнаг æвзæгтыл зарджытæ. Фæстæдæр ссис Хуссар Ирыстоны паддзахадон ансамбль «Симд» æмæ вокалон-инструменталон ансамбль «Бонвæрон»-ы вокалон зарæггæнæг. Ацы дыууæ ансамблы архайгæйæ, раргом ис, йæ миддунейы цы æмбæхст курдиат уыд, уый, равдыста ирдæй йæ арæхстдзинад æмæ йæ уарзондзинад куыд эстрадон, афтæ классикон гитарон зарæгмæ.

Зарæг зæрдæмæхъаргæ уæд вæййы, куы рацæуы зæрдæйæ. Æрмæст уæд бахъары арф адæймаджы зæрдæмæ, ахизы дадзинты æмæ æрзилы уæнгты… Валерийæн йæ зарæджы алы айзæлд дæр цыд йæ зæрдæйы рæбынæй æмæ йæхицæн бынат агуырдта йæ хъусæджы уæнгты, дадзинты. Нæ уарзта фонограммæйæ пайда кæнын, зарыд йæхи хъæлæсæй. «Фыццаг хатт æз Валерийыл фембæлдтæн 1989 азы. Уыд 8-æм май. Фæскомцæдисы Цхинвалы горæтон комитет сфæнд кодтой Афгайнаг хæстонты цытæн Ногдзауты парчы хæрзаудæн концерт ауадзын. Æз тынг уарзтон афгайнаг зарджытæ зарын æмæ мæ уый тыххæй фæхуыдтой концертмæ. Уым фембæлдтæн Валери Авагимов æмæ Сагкаты Валерийыл. Уæд Сагкайы фырт азарыд бирæ зарджытæ æнæ фонограммæйæ æмæ ма уый фæстæ дæр йæ хъæлæс уыд тынг хорз уавæры. Валерийæн æнæ-дызæрдыгæй æрдзæй лæвæрд уыд зарæггæнæджы курдиат. Фыццаг хатт ирон æмдзæвгæ æмæ гитарæйы тæнты музыкалон зæлтæ чи баиу кодта, уый уыд Сагкаты Валери. Афтæ ма уыд æнувыд хæлар æмæ тынг хорз ахуыргæнæг», – загъта Валерийы хуыздæр хæлар, йæ ахуыргæнинаг æмæ йæ аивадæн табугæнæг  Куыдзеты Игорь.

Уæрæх аудитори уыд Валерийæн Цæгат Ирыстоны дæр. Йæ хуыздæр хæлар, æмкусæг, журналист, композитор Торчынаты Эммæ йæ мысинæгты афтæ зæгъы: «Иу бон музыкалон редакцимæ æрбацыд æнæзонгæ лæппу, агуырдта Абайты Маирбеджы. Æз ын загътон, уый бынаты кæй нæй æмæ ацыд. Чысыл фæстæдæр та ногæй фæзынд редакцимæ. Уæд æз бацымыдис кодтон, чи у, уымæ. Уый уыд мæ фыццаг фембæлд Сагкаты Валериимæ. Уыцы бон æз нымайын амондджын боныл, ахæм зæрдæхæлар, йæ фæстаг сулæфты онг дæр йæ райгуырæн бæстæ æмæ йæ адæм зынаргъ кæмæн уыдысты, ахæм адæймагыл кæй фембæлдтæн, уымæй. Валери уыд, æмбал кæмæн нæй, Ирыстоны ахæм зарæггæнæг, композитор. Кæд йæ царды уый тынг бирæ зындзинæдтæ баййæфта, фæлæ уæддæр нæ фесæфта йæ зæрдæхæлардзинад, уыд узæлаг æмæ æнувыд æмгар». Валери уарзта Владимир Высоцкийы зарджытæ æмæ сæ аивæй æххæст кодта. Иуахæмы фембæлд Высоцкийы мадимæ æмæ йын акодта йæ фырты уарзондæр зарджытæ. Уый уыд æнæферохгæнгæ  фембæлд.  Валери йæ дзырд никуы сайдта… Уыцы бон дæр æм Цæгат Ирыстоны æнхъæлмæ кастысты йæ хæлæрттæ. Хъуамæ равдыстаид хæрзаудæн концерт, фæлæ,  хъыгагæн, уый йæ фæндаг акодта æндæрæрдæм… Фæсайдта йæ хæлæртты фыццаг хатт æмæ фæстаг хатт…

 «…Этот белый снег – Знак судьбы моей…Этот белый снег –Быль любви моей…», – ацы хъысмæтхæссæг рæнхъытæ 16-æм февралы Валери хæдзарæй рахаста йæ дзыппы гæххæттыл фыстæй. Валерийæн йæ хъысмæт, æцæгæйдæр, урс миты амæттаг кæй фæуыдзæн, уый цыма зонгæ кодта, уыйау уарзта зарæджы ацы рæнхъытæ æмæ сæ йæ царды фæстаг бонты онг дардта йæ былалгъыл. Йе ʻввахс сыхæгтæ æмæ йæ бинонтимæ фæстаг хатт хъæлдзæгæй æхсæвæр куы бакодта, уæддæр ацы зарæг цалдæр хатты азарыд» – загъта йе ʻмкъай Луизæ.

Валери йæ дыууæ чызджы уарзта æнæкæрон уарзтæй. «Уыдис нын æрмæстдæр иу хатæн æмæ дзы цардыстæм цыппарæй. Цыбыркъух бинонтæ кæй уыдыстæм, уый сусæггаг нæу, фæлæ Валеримæ уыд  ахæм диссаджы миниуæг, йæ алы фезмæлдæй дæр уыд бинонты, æмгæртты ʻхсæн хъармдзинад, рухс æмæ хъæлдзæгдзинад парахат-гæнæг æмæ нын уый бар никуы радта, хъуагдзинад банкъарынæн», – загъта Луизæ.

Уазал æмæ сидзæргъуызæй кæсынц ныртæккæ, Валери раздæр цы иу хатæны цард, куыста æмæ хъомыл кодта йæ дыууæ чызджы, уый къултæ. Сагкаты Валери хуымæтæджы адæймагæй нæ райгуырд а-зæхмæ, уый фæзынд судзгæ стъалыйау, ферттывта, æмæ фæтары… Фæтары, йæ фæстæ ирд, цæхæркалгæ фæд ныууадзгæйæ. Абон Валерийы зарджытæй иуæй-иутæм хъусгæйæ баризы адæймаджы буар, сты, йæ зарын цыма мæрдты бæстæй райхъуысы, уыйау:  «Ингæнæй мæ рухс зарджытæ  Ссæуиккой кæд уардитау…

Баззад гитарæ æнкъардæй, Къуымы мæгуырæй лæууы Дæ номæй Ирыстон сæрыстыр Дæ номыл гитарæ цæгъды…»

20 февраль… Цхинвалы горæты цæрджытæ æнкъардæй уымæлдзæстæй тымбыл кæнынц  Театралон фæзуатмæ, фæстаг хæрзбон зæгъынмæ. Хъуысы æнкъард музыкæ, фæлæ уый нæу мылазон музыкæ… Хъуысы Сагкаты Валерийы зарæг «Мæ  Ирыстон»-ы зæлтæ… Ирыстон афæндараст кодта сау мæрмæ йæ цардхъуаг стъалытæй сæ иуы, Сагкаты Валерийы…

1997 азы РХИ-йы уæды президент Цыбырты Людвиг Алексийы фырт йæ амæлæты фæстæ схорзæхджын кодта Сагкаты Валерийы «Кады Орден»-æй æмæ йын радта РХИ-йы сгуыхт артисты кадджын ном.

Рухсаг у, Валерæ…

ХУЫГАТЫ Миленæ

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.