Ирон адæм фыдæлтæй фæстæмæ фыдбылызтæй хызт никуы уыдысты. Гуырдзиаг-ирон хæсты дæргъвæтин азты Ирыстоны хуыздæр фырттæ æмæ чызджытæ знаджы къухæй æвирхъауæй кæй фæмард сты, раст нын цыма уый фаг нæ уыд, уыйау ацы æнæхайыры коронавирус дæр нæ ахызт нæ чысыл хæстæфхæрд Ирыстоны иувæрсты æмæ уый дæр тугкалæн хæстау æгъатырæй ныхъуыры Ирыстоны интеллигенцийы хуыздæр минæвæртты. Се ‘нусон бæстæм ивгъуыйынц махæн не ‘ппæтæн дæр зынаргъ адæймæгтæ, кæцытæ нын семæ ахæссынц нæ зæрдæты чысыл хай. Уæлдай зындæр та нын вæййы, йæ радтæг Ирыстонæн стыр лæггæдтæ чи бакодта, уыцы зынгæ адæймæгты æнæрæстæджы амæлæты хабар куы фехъусæм, уæд.
Быценты Геннади (Пицыр) ацы æвирхъауы вирусæй кæй фæрынчын, уый нæ горæты цæрджытæ иууылдæр зыдтой, фæлæ цæмæдæр гæсгæ алкæйы дæр уырныдта, кæй сдзæбæх уыдзæн, уый. Уымæн æмæ уый йæ алы хъуыддаджы дæр уарзта уæлахиздзау уæвын. Нæхицæн-иу ныфсытæ авæрдтам, зæгъгæ, Геннадийы хуызæн тыхджын адæймагыл ницахæм низ фæуæлахиз уыдзæн, фæлæ… фыдæнхъæл фестæм. Низ тыхджындæр разынд йæ хъаруджын уæнгтæй. Йæ амæлæты уæззау хабар фехъусгæйæ, иууылдæр зæрдæдзæфтæ фестæм æмæ фарстам кæрæдзи – куыд ис уый гæнæн æмæ Геннади цардæй ахицæн уа, чи йæ баивдзæн, куыд уыдзысты йæ уарзон хъомылгæнинæгтæ сидзæрæй сæ куы фæуагъта, уæд. Цы бауыдзæн йæ фæстæ, йæ саразыныл стыр тыхтæ кæуыл бахардз кодта, уыцы ансамбль «Скифтæ».
Быценты Геннади уыд Хуссар Ирыстоны иууыл зынгæдæр хореографтæй иу. Уый æнахуыр уарзт кодта йæ радтæг Ирыстоны. Йæ иу интервьюйы рæстæджы афтæ загъта, зæгъгæ, йæ профессимæ гæсгæ уый дунейы бирæ бæстæтыл æрзылд, фæлæ, зæгъ, дзы ирон адæмæй хуыздæр никуы никæуыл сæмбæлд. Курдиатджын хореографæн-иу хатт йæ ныхас уыд эмоционалон, раст цыма уымæй дæр национ кафты цахæмдæр ритм радæттынмæ хъавыд, уыйау. Æппынæдзух дæр йæ хъуыдытæ уыдысты национ хореографиимæ, йæ хъомылгæнинæгтимæ, йæ Ирыстонæн исты пайдатæ æрхæссынимæ баст.
Быценты Геннади Шевиды фырт райгуырд Ленингоры районы Цъинагары хъæуы 1958 азы 1-æм январы музыкалон бинонты ‘хсæн. Йæ фыд Шевид дæр уыд хореограф, йæ мад та каст фæцис музыкалон ахуыргæнæндон. Шевид Цъинагары сорганизаци кодта бинонты ансамбль æмæ-иу арæх ралæууыдысты куыд Цъинагары Культурæйы хæдзары, афтæ æндæр хъæууон клубты сценæтыл дæр. Геннади кафт сæххæст кæныны тыххæй йæ фыццаг грамотæ райста 5-аздзыдæй. Скъолайы ахуыр кæнгæйæ райдыдта архайын национ хореографийæ. Цъинагары астæуккаг скъола каст фæуыны фæстæ 1974 азы райдыдта кусын Хуссар Ирыстоны зард æмæ кафты паддзахадон ансамбль «Симд»-ы, кæцы йын ссис дыккаг хæдзары хуызæн. 21-аздзыдæй уыд ансамблы солист. Уыцы иурæстæджы ахуыр кодта Хуссар Ирыстоны паддзахадон педагогон институты. Геннадийы цалдæр хатты хуыдтой Гуырдзыстонмæ Иликъо Сухишвилийы зынгæ ансамблмæ, цыран истой стыр куыстмыздтæ æмæ сын гом уыдысты дунейы æппæт бæстæты дуæрттæ дæр. Хуыдтой йæ æндæр горæттæм дæр алы уавæртæ саразынæй йын баныфсæвæргæйæ, фæлæ йæ радтæг адæмы æцæг патриот никуы сразы йæ райгуырæн Ирыстонæй ацæуыныл. Паддзахадон ансамбль «Симд»-ы бакуыста 20 азы дæргъы. 2001 азы та ссис «Симд»-ы аивадон къухдариуæггæнæг, цыран бакуыста цалдæр азы. Уыимæ йемæ ансамблмæ æрбацыдысты йæ хъомылгæнинæгтæ, кæцытæй бирæтæ абоны онг дæр кафынц «Симд»-ы. Уыцы рæстæджы ансамблы хъуыддæгтæ нæ уыдысты зæрдæйы фæндиаг æмæ Гена æрæмбырд кодта ног коллектив, кæцытæ уый размæ кафыдысты ансамбль «Ирон»-ы. Геннади-иу арæх дзырдта, зæгъгæ, аивад у царды иууыл ирддæр, иууыл карздæр, иууыл хъæлдзæгдæр символ. Æмæ кафт зæрдæйæ чи нæ æнкъары, уый, зæгъ, йæхи кафæг ма хъуамæ хона.
Быценты Геннади цардæй ахицæн йæ тæккæ лæджы кармæ бацæугæйæ 63-аздзыдæй. Йæ ныгæнæн боны йæм фæстаг хæрзбон зæгъынмæ æрбацыд бирæ адæм æмæ йыл æнæвгъау фæкалдтой сæ цæссыг. РХИ-йы Президент Бибылты Анатоли загъта: «Æз бузныг зæгъын Геннадийæн, куыд президент, афтæ нæ, фæлæ куыд ныййарæг, кæцыйы сывæллæтты уый схъомыл кодта æмæ сæ сахуыр кодта Райгуырæн бæстæ æмæ ирон культурæ уарзыныл. Сывæллæттæ мын арæх дзырдтой, зæгъгæ, уый уыд тынг домаг æмæ карз ахуыргæнæг, фæлæ уымæ нæ кæсгæйæ æнахуыр уарзт кодта йæ хъомылгæнинæгты. Уый схъомыл кодта кафджыты бирæ фæлтæртæ, кæцытæ ныртæккæ кафынц куыд нæ паддзахадон ансамбль «Симд»-ы, афтæ æндæр ансамблты дæр. Ирон хореографийы рæзтмæ цы хайбавæрд бахаста, уымæн саргъгæнæн дæр нæй. Зын у, тынг зын Геннадийæн фæстаг хæрзбон зæгъын. Уый хъуамæ цардаид æмæ дарддæр дæр фæлдыстаид, фæлæ…».
Быценты Геннадийæн кафгæ-кафын йæ алы змæлд дæр цыд йæ зæрдæйы рæбинаг тæгтæй. Уый æнæхъæнæй дæр йæ уд дæтта кафтæн æмæ афтæмæй йæ диссаджы курдиат æмæ куыстуарзондзинадæй дисы баппæрста махæй алкæйы дæр. Абоны онг дæр паддзахадон ансамбль «Симд»-ы сæйраг сконд сты йæ ахуыргæнинæгтæ, ныридæгæн схъомыл кодта кафджыты фондз фæлтæры. «Уый у национ кафты хай, æнæхъæн эпохæ, кæцы йæ цард нæ уыдта æнæ ирон кафтæй æмæ йæ æнæхъæнæй дæр снывонд кодта аивадæн. Педагогон курдиаты хицау æппынæдзух дæр уыд царды гуылфæнты. Йæ æнахуыр профессионализм æмæ нысанмæтырнындзинад дисы æппæрстой йæ коллегæты. Республикæйæн уæззау рæстæджыты уый йæ къухтæ нæ ауагъта, фæлæ ныфсджынæй цыд ныхдурты сæрты æмæ куыста райгуырæн бæстæйы хæрзиуæгæн. Йæ хъомылгæнинæгтæн уыд хорз ахуыргæнæг, фыд, хæлар æмæ уыцы иурæстæджы карз критик дæр. Уарзта дисциплинæ, уый репетициты рæстæджы йæ уд æнæхъæнæй дæр лæвæрдта йæ хъомылгæнинæгтæн», – загъта лицейы ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнæг Гæбæраты Фатимæ.
Быценты Геннади 1994 азæй фæстæмæ национ хореографи амыдта Колыты Аксойы номыл аивæдты паддзахадон лицейы ахуырдзаутæн. 1994 азы уый 3, 4 æмæ 5-æм кълæсты ахуырдзаутæй сарæзта национ кафты ансамбль «Ирон». Фондз азы дæргъы ансамблы хайадисджыты (уыдысты 60 адæймаджы) æмвæзад сырæзт паддзахадон ансамблы æмвæзады онг. 2005 азы та Лицейы сарæзта ансамбль «Скифтæ». Ацы ансамбль у Уæрæсейы æвзонг патриотты æппæтуæрæсейаг æмбырды (слеты) уæлахиздзау, дыууæ хатты ссис Æппæтуæрæсейаг фестиваль «Студенческая весна»-йы 1-аг къæпхæны лауреат, дунеон фестиваль «Нарты фæткъуы»-йы 1-аг къæпхæны лауреат, дунеон фестиваль «Синяя птица»-йы гран-при æмæ бирæ æндæр хорзæхты хицау. Йæ репетицитæ алы хатт дæр уыдысты кафты кæлæн, тынг цымыдисон, ахуыргæнæджы æнахуыр энергетикæ йæ хъомылгæ-нинæгтæн дæтгæйæ. Ансамбль «Скифтæ»-йы хайадисджытæ райгонд уыдысты сæ ахуыргæнæгæй. Сæ ныхæстæм гæсгæ сæ Геннади æрмæст кафын нæ ахуыр кодта, фæлæ арæх беседæ кодта семæ ирон адæмы фыдæлты историйы, ирон нæлгоймаг æмæ сылгоймаг сæхи куыд хъуамæ дарой, уый тыххæй. Йæ хъомылгæнинæгтæй алкæйы зæрдæйы дæр ныууагъта ирд фæд.
«Тынг хорз бинонтæ уыдысты. Цал æмæ цал хатты бахъæлдзæг кодтой сæ рæсугъд аивадæй Быценты Шевиды бинонтæ хъæубæсты цæрджыты зæрдæтæ, уыдон чи фæнымайдзæнис. Геннадийы æнæнхъæлæджы амæлæт нын нæ зæрдæтæн æрхаста стыр маст. Чысылæй фæстæмæ йæ зыдтон. Уыдис æгъдауджын ахуыргæнинаг. Афтæ-иу нæм каст, цыма цæугæ-цæуын дæр кафгæ кодта. Йæ фыд Шевид дæр тынг бирæ балæггад кодта ирон аивадæн, уыимæ цъинагайраг фæсивæд тынг æвзыгъд уыдысты кафынмæ дæр æмæ зарынмæ дæр. Йæ ныййарджытæ дæр цæрынхъуæгтæй аивгъуыдтой а-дунейæ. Фæлæ Геннади афтæ æвиппайды ахицæн уыдзæн цардæй, уый æнхъæл ничи уыд», – загъта Цъинагары астæуккаг скъолайы раздæры директор Хуыбылты Заретæ.
Æцæг ирон нæлгоймаг кæй уыд Геннади, уый ирдæй зынд мæнæ ахæм цауæй дæр. Цæвиттон, раздæры, ома, Советон Цæдисы рæстæджы Цъинагары хъæуы бирæ адæм цард. Цард дзы цæджджинагау фыхт. Стæй сæ райгуырæн уæзгуытæ нæ рох кодтой, цъинагайрæгтæй горæты чи цард, уыдон дæр. Æмæ-иу Цъинагары автобусы хатт къух бакæнæн дæр нал уыд. Геннади дæр арæх цыд ацы автобусыл æмæ-иу алы хатт дæр йæ бынат радта йæхицæй хистæрæн, хатт та – йæхицæй кæстæрæн дæр, йæхæдæг та-иу сахат æмæ æрдæджы бæрц лæугæ фæкодта. Йæ ацы миниуæг дæр дзурæг у, æгъдауджын æмæ зæрдæхæлар кæй уыд, ууыл.
Геннадийы цардæмбал Тедеты Валя дæр кусы аивæдты паддзахадон лицейы хореографæй, æххуыс кодта йæ уарзон цардæмбалæн йæ алы хъуыддаджы дæр, фæлæ сæ ныр сæ фырт Иналимæ иунæгæй ныууагъта æмæ йæхæдæг ацыд фæцу æмæ ма ‘рцуйы фæндагыл. Тынг фæзын уыдзæн Тедионæн, уымæй дæр иумæ ахуыр уыдысты куыд хæдзары, афтæ куысты дæр дыууæ зиууонау иумæ куыстой. Фæлæ йын хуыцау стыр тыхтæ радтæд, цæмæй бафæраза йæ уæззау трагедийæн æмæ афтæмæй адарддæр кæна йæ цардæмбалы хорз хъуыддæгтæ. Уырны нæ, йæ фырт Инал, кæцы у национ ансамбль «Симд»-ы кафæг, æрдæгыл кæй нæ ныууадздзæн йæ фыды хорз хъуыддæгтæ, уый. Йæ хорз фæндтæ йын адарддæр кæндзысты йæ хъæбул Иналы чызджытæ, кæцытæ дыууæ дæр тынг æвзыгъд сты аивадмæ.
Банысан кæнын хъæуы уый дæр, æмæ Ирыстонæн уæззау хæстон рæстæджыты Быценты Геннади кæй лæууыд Фыдыбæстæ хъахъхъæнджыты рæнхъыты. Уый иу бон дæр никуыдæм ацыд йæ радтæг Ирыстонæй, фæлæ ныр хъысмæты фæндонмæ гæсгæ ацыд дард балцы æмæ цæрæнбонтæм фæхицæн йæ уарзон бинонтæй, йæ уарзон хиуæттæ, æмткæй ирон адæмæй.
Банысан кæнын мæ фæнды уый дæр, æмæ Геннади йе ‘нусон бæстæм кæй бацыд зæрдæрыстæй. 2002 азы хæрзæвзонгæй трагиконæй фæмард йæ уарзон хъæбул Алан. Æмæ ныр Геннади дæр мæрдæнцойад ссардта, уал азы дæргъы йæ зæрдæ цы хъæбулы мæрдæй рыст, уый фарсмæ Згъудеры уæлмæрды.
Быценты Геннади цæргæйæ баззайдзæн, чи йæ зыдта, уыдоны зæрдæты. Йæ ном сыгъзæрин дамгъæтæй фыст æрцæудзæн ирон хореографийы историйы.
ДЖИОТЫ Екатеринæ
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.