Кæддæр уырыссаг фыссæг Михаил Пришвин афтæ загъта, зæгъгæ, цард у æнусон цардыл тох. Куыд арф, мидисджын хъуыды æмбæхст ис, æцæгæйдæр, ацы дзырдты. Уыцы тохы махæй алчи дæр бацæуы, царды йæ фыццаг къахдзæфтæ куы акæны, уæд. Фæзæгъынц, зæгъгæ, уыцы къахдзæфтæ хорзæрдæм, дæ адæмы пайдайæн арæзт куы уой, æдзух искæмæн хорздзинад саразыныл дæ уд куы хъарай, де ‘мзæххонты цинæй куы райай, дæ бон цæмæй у, уымæй дæ фарсмæуæвæг тыхст адæймаджы æнцой куы лæууай, уæд, цымæ уый фаг нæу æнусон царды сæрыл тохæн? Æвæццæгæн у. Уымæн æмæ хорздзинад таугæйæ, адæмы уарзгæйæ, ды баззайдзынæ, уыцы хорздзинад æмæ уарзондзинад кæй æхсæн тыдтай, уыцы адæмты, хиуæтты æмæ æмгæртты зæрдæты. Уыдон та дæ кой ракæндзысты сæ кæстæртæн, се ‘ввахс хиуæттæн æмæ афтæмæй дæ ном цæрдзæн дæ хиуæттæ, чи дæ зыдта, æппæт уыдоны ‘хсæн.

Никуы ферох кæндзысты Осиаты Викторы фарны хъуыддæгтæ дæр, чи йæ зыдта, кæй æхсæн цардис æмæ куыста, уыдон дæр.

90 азы сæххæст уыдаид хъæууон хæдзарады сгуыхт кусæг, куысты ветеран, йæ раттæг адæмæн æнувыд лæггадгæнæг Осиаты Викторыл. Уый райгуырд 1928 азы Боржомы районы Тонеты хъæуы бирæ бинонты ‘хсæн. Йæ фыд Кирилл (Дзамбол) æмæ йæ мад Саулохты Мерцгæйæн хорз зæнæг рацыд – уыдысты 5 æфсымæры æмæ иу хо. Дуг мæгуыр уыд уыцы рæстæджы æмæ кæд сывæллæттæ дæр лæууыдысты сæ ныййарджыты æнцой, æххуыс сын кодтой хæдзары алыгъуызон куыстыты, уæддæр цардхъуаг æййæфтой, стæй сæм астæуккаг скъола дæр дæрддзæф уыд æмæ æрлыгъдысты Гудзареты хъæумæ. Виктор райдиан скъола Тонеты хъæуы бакаст, астæуккаг ахуырад та  Гудзареты райста. Скъолайы хистæр кълæсты куы ахуыр кодта, раст уæд райдыдта Стыр Фыдыбæстæйон хæст æмæ Викторæн йæ фыдыфсымæртæ æртæйæ фæцыдысты тугкалæн хæстмæ – ацу æмæ ма æрцуйы фæндæгтыл. Йæ фыд Кирилл уыд Финляндийы хæсты, уым йæ цонг фæцæф æмæ сахъатджын кæй уыд, уымæ гæсгæ йæ нал акодтой Стыр Фыдыбæстæйон хæстмæ. Йæ фыдыфсымæртæй сау гæххæттытæ куы ссыдысты, уæд уый арвы цæфтау уыдис бинонтæн.  Уыдонæй алкæмæн дæр баззадис æртыгай сывæллæттæ æмæ бинонты уæз æрæнцад Викторы фыд Кириллыл, кæд йæхæдæг дæр сахъатджын уыд, уæддæр. Кирилл уыд адæмон хосгæнæг. Хорз арæхстис хъæдгæмттæ, уонгæлвæстытæ, цъæл-тæн хос кæнынмæ. Хъæубæстæй-иу исчи куы фæтыхст, уæд сæ дардмæ цæуыны сæр нæ хъуыд, цыфæнды хорз дохтырæй дæр къаддæр нæ рæхстис схос ын кæнынмæ. Сæрбæрзонд уыд йæ фыдыæфсымæртæй Виктор. Хæрзчысылæй фæстæмæ сын сæ дзыхы дзырдмæ хъусынæй не ‘фсæст. Хорз бахъуыды кодта, кæддæр уыдон Сталин æмæ Ленинмæ куы ныффыстой фыстæг, цæмæй Гудзаретгомæн раттой йæхи автономи.

Йæ фыдыæфсымæрты туг знагæй райсыны тыххæй, уый цалдæр хатты бацыдис æфсæддон къамисариатмæ, фæлæ-иу æй йæ азтæм гæсгæ бафаудтой æмæ-иу æй фæстæмæ раздæхтой. Йæ маст иста кусынæй æмæ йæ иннæ æфсымæртимæ æнувыдæй æххуыс кодтой сæ ныййарджытæн колхозон куыстыты. Æмæ  канд  уыдон нæ куыстой уыцы рæстæджы, фæлæ фæсчъылдым чи баззадысты, уыцы сылгоймæгтæ, зæрæдтæ æмæ йе ‘мцахъхъæнтæ иууылдæр æххуыс кодтой фронтæн.

Æрбалæууыдис 1945 аз. Виктор каст фæцис астæуккаг скъола æмæ йæ акодтой æфсадмæ. Фæлæ уал сæ фыццаг æфсæддон цæттæдзинад райсыны тыххæй акодтой Бакумæ. Уæдмæ хæст фæцис æмæ йæ нал бахъуыдис хæсты цæхæрыл рацæуын. Æфсадæй æрыздæхгæйæ, æнувыдæй куыста сæ хъæуы колхозы. Фæлæ Кирилл æмæ Саулохон рахатыдтой, лæппуйы бæллиц кæй уыд йæ ахуыр адарддæр кæнын æмæ йæ барæвдз кодтой, цæмæй сахуыр кæна. Ацыд Тбилисмæ æмæ бацыдис хъæууонхæдзарадон институты экономикæйы факультетмæ. Фæсхæст дæр цард æнцон нæ уыд. Адæм æййæфтой æххормагдзинад æмæ кæд хъæуы дæр æфсæст цард нæ кодтой, уæддæр иу ын йæ мад Саулохон къуыриваг нартхоры кæр-дзынтæ арвыста дзæкъулы. Виктор ахуыры фæндагмæ аздæхта йе ‘ргом. Каст æй фæцис иттæг хорз бæрæггæнæнтимæ æмæ æрбаздæхтис йæ райгуырæн хъæумæ. Æхсызгон уыдис ныййарджытæн, сæ хъæбул ныр сæ фарсмæ кæй ис, уый. Уæдæй фæстæмæ Осиаты Виктор, ныр куыд специалист, афтæ йæ цард сбаста хъæууон хæдзарадимæ. Гудзаретгомы æндæр æмæ æндæр хъæуты колхозты фæкуыста сæрдарæй, стæй та – бухгалтерæй. Æркодта бинонтæ дæр йæхиау æгъдауджын æмæ куыстуарзаг сылгоймаг Плиты Шушанæйы, æмæ баисты дыууæ чызг æмæ лæппуйы хицау.

Амондджын уыдис Осиайы фырт. Скодта хъарм бинонтæ, йæ куыстæй иста æхцондзинад, уымæн æмæ иумиаг æвзаг ардта, цы адæмы ‘хсæн цардис æмæ йæ царды бонтæ цы адæмимæ æрвыста, уыдонимæ. Йæ бон куыд уыд, афтæ сын лæггад кодта, канд дзыхы ныхасæй нæ, фæлæ ма йæ архайдæй дæр, куыд разамонæг, афтæ.

Азтæ тахтысты кæрæдзийы фæстæ æмæ рæзтысты йе ‘ртæ хъæбулы. Ахуырмæ æвзыгъд уыдысты се ‘ппæт дæр æмæ æрбалæууыд уыцы рæстæг дæр, йæ хистæр хъæбул Индирæ скъола каст куы фæцис æмæ йæ ахуыр адарддæр кæнын куы сфæнд кодта. Æрцыдис горæт Цхинвалмæ, æмæ йæ гæххæттытæ балæ-вæрдта Тыбылты Алыксандры номыл паддзадон педагогон институтмæ физикæ-математикæйы хайадмæ. Æмæ уæд Викторы бахъуыд йæ куыст, йæ уарзон хъæубæстæ ныууадзын æмæ æд бинонтæ горæтмæ æрцæуын. Нæ йæ бафæндыд йæ чызджы иунæгæй æнæзонгæ го-рæты ныууадзын. Райдайæны сын зын уыд æнæзонгæ адæмы ‘хсæн, фæлæ Виктор Знауыры районы Уелиты хъæуы бухгалтерæй кусын куы райдыдта, уæд, схæлар семæ, фæзынд ын бирæ зонгæтæ горæты дæр æмæ йын бирæ фенцондæр ис. Ныр дæр ма йын йæ ном хорзæн фæмысынц уелиттæгтæ. Куы йын бакастысты йæ зонындзинæдтæм, уæд æй уæды хицæуттæ хуыдтой куыст æмбæлон уагмæ æркæныны тыххæй иу хъæуæй иннæ хъæумæ. Уелиты хъæуæй йæ ракодтой МТС-мæ, стæй Тамарасенмæ, фæкуыста Тъбеты æмæ Цъунары хъæуты хæдзарадты дæр. Кусгæ та кодта сæйраг бухгалтерæй. Нымад лæг уыдис Виктор сыхбæсты ‘хсæн дæр. Йæ цæхх, йæ кæрдзын йæ армы дардта æдзух. Нæ горæтмæ-иу уазджытæ куы ‘рцыд, уæд сын Виктор кæддæриддæр уыд нæртон фысым. Ахæм кæрдзындæдтон уыд йе ‘мкъай Плион дæр. Хæстæджытæ, хиуæттæ, кæй ‘хсæн цардис, уыдон æй зыдтой æнæхин, æгъдауджын, лæггадгæнаг, рæстдзинадыл хæст адæймагæй, фæллойгæнæг æмæ хæларзæрдæ лæгæй. Афтæ фæкуыста æмæ фæцардис йæ куыстыл æнувыд æмæ адæмы ‘хсæн та фарн таугæйæ Осиайы фырт суанг пенсийы ацæуыны бонмæ.

Виктор уыд бинонтæдарæг, рæсугъд бинонты хистæр, нæ фыдæлты æгъ-дæуттыл хæст æмæ афтæ хъомыл кодта йæ кæстæрты дæр. Ныййарæгæн та йæ зæнæг йæхи фæндиаг куы уой, уæд ма уымæй амондджындæр цы хъуамæ уа. Уыдон дæр сæ ныййарджытау рацыдысты куыстуарзаг, ахуырмæ – æвзыгъд. Зæнæджы хистæр Индирæ кусы æмæ фæллой кæны газет «Хурзæрин»-ы редакцийы, у хайады сæргълæууæг, республикæйы сгуыхт журналист. Кæстæр чызг Иринæ та каст фæцис Тюмены горæты медицинон институт, æмæ дохтырæй кусы Цæгат Ирыстоны. Йæ фырт Таймураз йæ фыдау райста бухгалтеры дæсныйад. Уый фæстæ та Дзæуджыхъæуы сахуыр кодта аразæджы дæсныйадыл. Æрыздæхт нæ горæтмæ, æмæ куыста горæты арæз-тæдты прорабæй. Фæлæ цард куы фæивта, нæ горæтмæ нын знаг лæбурын куы райдыдта, уæд аразгæ нал, фæлæ хæлд æмæ пырх цыдысты, нæ цæстыты раз фæллойгæнæг лæджы уæзæгæвæрд къухтæй арæзт чи цыдысты, уыцы объекттæ æмæ цæрæн хæдзæрттæ дæр. Нал уыд куыст Таймуразæн æмæ бацыд милицимæ кусынмæ, слæууыд горæт хъахъхъæнæг лæппутимæ уый дæр, æмæ йæ хъахъхъæдтой знагæй. Ныртæккæ ис пенсийы.

Амондджын лæг хуыдта йæхи Виктор. Рухс уыд йæ зæрдæ йæ зæнæгæй, уыдоны зæнæгæй. Йæ царды фæстæмæ фæкæсгæйæ, фæсмон цæуыл æркод-таид, ахæмæй ницы уыдта. Уарзта, кæй ‘хсæн цард, уыцы адæмы æмæ йын уыдон дæр кад æмæ аргъ кодтой. Царды дæр æмæ куысты дæр бирæ хорздзинæдты фæзминаг уыд, куыд йе ‘мкарæнтæн, афтæ кæстæртæн дæр. Цины уыдаид æви хъыджы – алкæд дæр уыд се ‘хсæн.

Адæймаг цасфæнды куы фæцæра, уæддæр ын кæрон кæддæр æрцæуы. Хъыгагæн, ахуыссыд йæ царды рухс Викторæн дæр, йæ 90-æм азы куы бахызт, уæд. Нал бантыстис уыцы рæсугъд бон йæхицæн æмæ йæ хъæбултæн дæр банысан кæнын. Æрмæстдæр ма мысинагæн баззад, йæ кæстæрты æмæ йæ чи зыдта, уыдоны зæрдæты.

Бестауты Валя

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.