Нæ фыдæлтæй нын баззади фарн æмæ æгъдау, царды та дæ фыды зæххыл хъуамæ баззайа дæ фæд.

Абон йæ рацæугæ фæндæгтæм сæрбæрзондæй чи акæсы, уыцы куырыхон хистæр нын у ГССР аивæдты сгуыхт хореограф, РХИ-йы адæмон артист, ансамбль «Симд»-ы мæсыг амайджытæй иу – Цыбырты Валодя.

Ацы рæнхъытæ фыссæг Валодяимæ зонгæ у 1955 азæй фæстæмæ.

Валодя «Симд»-имæ йæ хъысмæт сбаста 16 аздзыдæй фæстæмæ æмæ фæкафыд 40 азæй фылдæр.

Фæкафыд æнцон зæгъæн у. Кафты ис Сирын æмæ Симын дæр, Валодя та уал азы сценæйыл фæзылд къахфындзтыл. Уый дæр цахæм къахфындзтыл кафыд абоны къахфындзтыл кафджытæм Валодя хæссы иу егъау азым. Къахфындзтæн се ‘ппæтыл ничи кафы. Æцæг къахфындзтыл кафæг уый у, къахы фыццаг 2-3 æнгуылдзыл чи кафы. «5-æнгуылдзимæ чи кафы, уый йæхи нæ тыхсын кæны, йæ уд æм æвæрынмæ ис»,- фæзæгъы Валодя.

Зæгъæн ис, бирæтæн къахæй цас дæрддзæг ис цыд, Валодя уый бæрц фæцыд йæ къахфындзтыл.

Лæгъз æмæ фæлмæн фæндæгтыл нæ рацыд Валодя. Зары хъæуккаг лæппуйæн цы нæ райсгæ уыд хуытæрæн уис, æмæ фыййауы лæдзæг. Хæдзары змæлд, ныййарджытæн æххуыс кæнын, ахуыры фæндагыл цæуын -йæ иувæрсты дзы иу дæр нæ ауагъта.

Валодя гуыргæ Зары ракодта, астæуккаг скъолайы та Цхинвалы бакаст. Райгуырдис 1931 азы, Хуссар Ирыстон ног колхозон арæзтадыл куы архайдтой, уæды æххормаг дуджы.

Йæ ныййарджытæ-Зары колхозонтæ. Йæ мад Босыкты Мария хæдзарон æфсин уыд, цæхх æмæ къæбæрыл-рæдау сылгоймаг. Йæ фыд Сардо Хуссар Иры революцион змæлдтыты активон хайад иста, уыдис сæ хъæуы колхоз аразджытæй иу, колхозон куыстыты та уыдис арт, фердæхтджын.

Цыбыры фырт абон дæр хорзæн мысы скъолайы йæ ахуыргæнæг Куымæридтаты Кимайы, кафын ын чи бацамыдта, уыцы Гæбæраты Гришайы, стæй Дзаттиаты Уакка æмæ Дзеранты Викторы.

Цæвиттон, Цхинвалы ахуыргæнгæйæ, Валодяйы хъустыл æрцыд, улæфæн паркы кафджыты кружок кæй кусы. Æвзонг лæппу йæ ных сарæзта уырдæм, æрлæууыд Гришайы раз, фæцыд лæппу йæ зæрдæмæ æмæ йын загъта,  кафдзынæ, зæгъгæ.

Æввахс айста йæ зæрдæмæ кафты аивад, йæ ахуыргæнæг Гришайы уæнгты змæлд, йæ арæхстджын амындты, кафты рæсугъд миниуджыты.

Валодя абон дæр карзæй домы: кафæг ронбастæй уæлæмæ æмбæлон уæнгты змæлдæй куынæ пайда кæна, залы бадджытæ йын йæ мидбылхудт куынæ уой, уæд къæхты архайд дæр баззайы аууоны.

Никуы дзы уыд рох Гришайы фæдзæхст: «Къахфындзтыл кафæгæн йæ уæраг куы таса, уæд уый кафт нал хуыйны». Ууыл-иу сагъæс кодта Сухишвили, йæ кафджытæн ирæтты уæрджыты хуызæн кæй нæ уыд.

Нæ ансамбль «Симд»-æн æгъуыстаджы истори ис. Кафты ансамбль байгом 1938 азы. 1939 азы баиу сты кафт, зард, адæмон инструментты оркестр. Схуыдтой йæ уæд «Хуссар Ирыстоны паддзахадон зард æмæ кафты ансамбль», йæ хайадисджыты нымæц уыд 125 адæймаджы скондæй. Йæ саразæг, йæ къахыл сæвæрæг та уыд аивæдты сгуыхт кусæг Галаты Барис.

Æвзонг Валодяйæн уæд уыд фадæттæ, цæмæ бакастаит, цæуыл ахуыр кодтаит, уыдта уым кафгæ, фæстæдæр ын йæхи чи цæттæ кодта, уыцы Гриша æмæ Уаккайы.

Æрцыд рæстæг æмæ цардбæллон лæппу хæрзбон загъта йе скъолайæн, йæ кафты кружокæн æмæ балæууыд кафт æмæ зарды ансамблы.

Ансамблы разамонæг 16 аздзыд Валодяйыл райгондæй сæмбæлд. Йе змæлд æмæ арæхстдзинады тыххæй фæстæдæр фыста: «Его танцы чрезвычайно темпераментны, насыщены творческой выдумкой. Он легко овладевает рисунком танца, каким бы он сложным не был. Он хорошо понимает характер родного танца, природу и стиль движений» (Б.А.Галаев. «25 лет госансамблю «Симд», Цхинвал, 1965,стр.46).

Валодя йæ равзæрст фæндагмæ хуымæтæджы цæстæй никуы каст, ирон кæфтыты хуызтæ, сæ авналæнтæ дардыл кæй сты, уый æвзонгæй бамбæрста æмæ архайдта, йæхи æппæрста иу кафтæй иннæмæ, арæх сæм хаста йæхи ивындзинæдтæ, куыста алы номыры фæхуыздæр кæныныл.

1940 азы декадæйæн Валодя нырма æвзонг уыд, фæлæ уый хыгъд 1957 азы декадæйæн уыдис йæ рæбинаг цæджындзтæй иу. Уæд Цыбыры фырт цæстæвæрæн фæцис Тбилисы Хуссар Ирыстоны аивад æмæ литературæйы декадæйы 1957 азы. Декадæйы программæйы уыдысты «Симд», «Хонгæ», «Дыууæ æрдхорды кафт», «Джигитты кафт», «Нарты кафт», «Фыййæутты кафт» æмæ æнд. Се ‘ппæты дæр егъау уыд Валодяйы хайадист, бæрæгæй æрттывта йæ арæхстдзинад, фæлæ иууыл тынгдæр сæ цæст æрæвæрдтой «Дыууæ æрдхорды кафт»-ыл.

Ацы кафт Валодя æххæст кодта алы хатт дæр зынгæ хореограф Дзаттиаты Уаккаимæ. Бирæ тых бахардз кодта Володя ацы кафт сифтонг кæныныл, бирæ ивындзинæдтæ йæм бахаста, тынг æй схъæздыг кодта æмæ йæ рахатыдысты Тбилисы театрдзаутæ дæр: «Интересно и оригинально задуман этюд «Танец двух друзей». Постановщик танца В.Джатиев и артист В.Чибиров танцуют с таким увлечением, с таким темпераментом, что подчас кажется, что они и в самом деле соревнуются». ( газет «Заря Востока» 1957г.).

Газет «Заря Востока» ацы кафты кой ракодта 1958 азы дæр. Уæд дæр фыста дисгæнгæ: «Танец двух друзей» в исполнении Заслуженных артистов ГССР В.Джатиева и В.Чибирова шел почти весь на носках и, разумеется, под апплодисменты зрителей. Танцоры продемонстрировали высокое исполнительское мастерство».

Ирон аивады йе стыр хайбавæрды тыххæй, стæй 1957 азы декадæйы йæ арæхстдзинады тыххæй уæд Валодяйæн саккаг кодтой ГССР сгуыхт архайæджы ном.

Цыбырты Валодя кæддæриддæр сæрыстыр уыд йе ‘мзиууæттæй, ирон сценæйы фæдисæттæй. Уыдон та уыдысты: Дзаттиаты Уакка, Гаглойты Хазби, Еналдыты Вахтанг (Чали), Плиты Виктор, Зæгъойты Хетæг, Бæгъиаты Николай, Кокойты Костик, Къæбысты Аслан (Пыцыкк), Джиоты Шурик, Саулохты Мельс, Æлборты Гемир, Гуыцмæзты Хъазбег, Галуанты Володя, Джиоты Феликс, Битеты Умар, Æрсойты В. (Саго), Быценты Г.,Гæззаты З., Джиоты Н., Тедеты С.  Тъехты П., Коцты Ф., Тыбылты М., Хуыгаты Х., æмæ æнд, сылгоймæгтæй: Гусалты Залихан, Джиоты Аннæ, Цгъойты Азæ, Джемыты Валентинæ, Лалыты Азæ, Джиоты Еленæ, Гугутишвили М., Хъотайты К., Гаглойты З., Куымæридтаты Е., Лолоты Д., Мæргъиты З., Хуыгаты Е., æмæ æнд.  Хорзæн мысы йæ къухдариуæггæнджыты – Дзаттиаты Соскъойы, Къæбысты Гришайы, Коцты Хъазыбеджы, Мулдарты Графы. Арæх ракæны сæ кой кæй фæндыры цагъдмæ кафыд. Уыдон та уыдысты: Цхуырбаты Барис, Тедеты Надя, Цæукъаты Хуыме. Валодя абон дæр йæ сæрæй ныллæг кувы Цæболты Къостайæн, уый æрхуыдтой 1957 азы, цæмæй ансамбль бацæттæ кодтаит Тбилисы декадæмæ. Бирæ хорздзинæдтæ райста Володя Къостайæ æмæ йæ абон дæр æвæры æвæджиауы бынаты.

Уырзæй агурæгау Валодя цы кæфтытыл фæкуыста, рæбинаг цæджындз йæ уæхсчытыл кæм æнцад, уыцы хæзнатæ та уыдысты: «Симд», «Хонгæ кафт», «Зилгæ кафт», «Рог кафт», «Фиййауы кафт», «Рог кафт», «Дыууæ æрдхорды кафт», «Суадоны цур», «Туджджынты фидыд», «Цуанæттæ бонаса-дæны», «Хъæлдзæг кафт», «Джигитты кафт», «Чепена», «Æнæнкъуысгæ кафт».

Стыр курдиаты хицау разынд æндæр нациты кæфтытæ æххæстгæнгæйæ дæр. Сæ цæст ыл æрæвæрдтой гуырдзы, «Гагуна», «Картули», æмæ «Парча» куы æххæст кодта, уæд. Хæрзарæхстджын разынд абхазаг кафт «Шаратын», кабардинаг «Кафа» æмæ «Уджехешт» куы кафыд, уæддæр.

Дзæвгар азтæ рацыд уæдæй, нæ ансамблы «Симд» куы рахуыдтам. Нæ «æф-сæрмдзæстыг» сыхæгтæ куы байдыдтой «Симд»-ы сæхирдæм ивазын, уæд сын нæ ансанмбль «Симд», аккаг дзуапп радта. Æниу абон дæр нæ фæчъил сты, нæ ныууагътой сæ абырæгдзинад искæйы бынтæ хи æрдæм ссивыныл.

Нæ ансамбль «Симд» æнцад бадын никуы зыдта. Зылд æмæ зилы Ирыстоны къуымты Цæгатæй Хуссармæ, Цæгат æмæ Фæскавказы адæмты раз иу æмæ дыууæ хатты нæ раллæууыд, Уæрæсейы столицæ Мæскуыйы иу æмæ дыууæ хатты нæ уыд. Уыдис гастролты Прибалтикæйы, Ленинграды, Камчаткæйы, Украинæ, æмæ Сыбыры, Белорусы æмæ Казахстаны, Молдавийы, Астæуккаг Азийы, Дард Хурæскæсæны, Сахалины, Улан-Удейы, æрзылд фæсарæнты дæр; ГДР-йы, ГРФ-йы, Кипры.

Уыцы балцытæй алкæцыйы дæр хайадисæг уыд Володя. Ирмæ баззад æмбисонд «Афтæ йæм ма кæс, уæлæмæ дзы цы зыны, авд ахæм дзы бынæй ис». Уый мæгуырау хъуыддæгтыл лæуд адæймагæй фæзæгъынц, Володяйы тыххæй та йæ хорзæн дзурынц. Хорзæн ма фæзæгъынц уый дæр, йæ цыбыр-мæ йын ма кæс, йæ хъару æмæ йæ зонд бæрзонд сты.

Володя ансамблы кусгæйæ дæр, стæй пенсийы куы рацыд, уæд дæр æрæнцой нæ зыдта, сарæзта цалдæр раны кафджыты къордтæ æмæ сæ ахуыр кодта æгъуыстаджы ирон кæфтытыл.

Йæ къухæй рацыдысты Лалыты Азæ, Коцты Ростислав, Æлборты Гемир æмæ Тыбылты Мухар. Уыдон уайтагъддæр систы ансамбль «Симд»-ы коллективы уæнгтæ. Се стыр арæхстдзинадты тыххæй æвзонгæй систы сгуыхт артистты ном хæсджытæ. Нæхи æддейæ, уыдонæн ацы кадджын нæмттæ лæвæрд æрцыдысты Республикæ Цæгат Ирыстон-Аланийы (Лалыты Азæ æмæ Тыбылты Мухтар), Абхазы (Æлборты Гемир), Гуырдзыстоны (Коцты Ростислав).

Гастролон балцыты иугай адæймæгтæ дæр фæллайынц, фæлæ диссаг уый уыд, бирæтæ дзы æд бинонтæ, æд сывæллæттæ уыдысты. Уыдонæй уал иу у Валодя йæхæдæг – йæ бинойнаг, Республикæйы сгуыхт артист Джиоты Еленæимæ иумæ уыдысты кæддæриддæр. Иумæ уыдысты Галуанты Валодя æмæ йæ цардæмбал Лалыты Азæ дæр се ‘нахъом сывæллонимæ.

Уыдæттæ алкæйы бон нæу, тыхджын та сын уæд вæййы адæймаг, дæ куыст куы уарзай.

Абон нын Цыбырты Володя йæ бирæ фыдæбæтты фæстæ йæ фæллад уадзы, хъæу Тъбеты йæ цардæмбалимæ. Азтæй йыл бæрцæй æххæст кæны 85. Йæ гуыры кондыл кæд азтæ зынынц, уæддæр зæрдæйы хатт æмæ зондæй рæвдз у. Фыццагау хъæлдзæг, уæздан æмæ æфсармджын, ирондзинады рæхыстæ хъахъхъæнæг, уарзы йæ лæппуйы бонты тæлтæгдзинæдтæ мысын, цас фæцыд къахфындзтыл, цал хатты æрхæцыд йæ роныл конд ирон хъамайы фистоныл, цал хатты ныхъхъæр кодта «æрц тох», цал хатты аивæзта йе уæнгтæ рæсугъд чызджы алыварс зилгæйæ.

Йæ царды фæстаг азты дуджы æнамонддзинæдтæ кæй федта, йæ «æрс тох»-гæнæг фæлтæр кæй сихсыдысты, ууыл ныккæрзы, фæлæ цы бакæна, цард тох кæй у, уый дзы рох нæу. Йæ ныфс нæ сæтты, рæзы йæ цæстыты раз ног Ирыстон, йæ уарзон театры агъуыст.

Нæу рох Валодя нæ Республикæйы разамындæй, æрæджы йын йæ юбилейон азы цытæн раарфæ кодтой зæрдæбынæй, йæ ном ын ссардтой зæрдылдарæн лæвæрттæй.

 

Плиты Гацыр,

Республикæ Хуссар Ирыстоны зонæдты

сгуыхт архайæг, профессор

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.