Хистæр кары фæлтæртæй алкæмæн дæр зындгонд у: кæстæртæн хорз хъомылдзинад радтын нысан кæны тæхудиаджы фидæн. Уый æрмæст хицæн бинонты рæсугъд æмæ бæлиццаг цардæн нæу ахъаз, фæлæ ма æмткæй ахъаз у адæмты, паддзахады размæцыды хъуыддагæн дæр. Паддзахад уыцы нысанæн нæ хæлæг кæны фæсивæд æмæ æрыгон фæлтæрты æнæниздзинад æмæ размæцыды тыххæй стыр хæрдзтæ. Кæд æмбæлы æмæ алчи дæр æмбары фарсты ахсджиагдзинад, уæддæр не ‘хсæн цъус нæй уавæрмæ рæстмæ, уазал цæстæнгасæй чи кæсы, ахæмтæ дæр. Æмæ кæд алкæй дæр фæнды йæ кæстæр уа ‘нæниз, лæуд уа раст фæндагыл, уæддæр не ‘хсæнады иуæй-иуты, æрмæст фæндгæ цы кæны, уый йедтæмæ сæ къух, куыд фæзæгъынц, уазал доны дæр нæ тъыссынц. Дзырд æвзонг хъомылгæнджытыл куы цæуа, уæд мæ бон у æмæ зæгъон, кæстæры хъомыл кæнын, уый раст фæндагыл бафтауыны хъуыддаджы стырдæр хæстæ сæхимæ райстой мæдтæ. Æмæ уый нæу бынтон раст. Уымæн æмæ кæстæр хъуамæ фаг иса куыд мады рæвдыд æмæ амындтытæ, афтæ фыды раст æмæ фидар ныхæстæ дæр. Цæмæй мæ ацы ныхæстæ æнæбындур макæмæ фæкæсой, алкæй дæр бауырной, алчи дæр сыл, хатдзæгтæ аразгæйæ, бæстондæр ахъуыды кæна, уый тых-хæй æрхæсдзынæн æмæ æрдзурдзынæн цалдæр фактыл.
Бирæ фыдтæ нымайынц, зæгъгæ, кæстæр ма уæд дарæсцух æмæ æххормаг æмæ æппæт хъомылады фарстытæ дæр сты скъуыддзаг. Уый афтæ нæу. Раст у, кæстæр ма хъуамæ кæуа йе ‘ххормагдзинадыл, йæ буар ма хъуамæ уа гæмттæ, фæлæ кæстæрæн фаг, æмбæлон хъомылдзинад радтыны хъуыддаджы уыдон æмбис дæр не сты. Кæстæр æнцонæй æмæ хуыздæр цæуыл фæцайдагъ вæййы? Алчи дæр мын уæ зæгъдзæн, зæгъгæ, цы уыны æмæ хъусы, ууыл. Æмæ уыдзысты раст. Уымæн æмæ рæзинагæн ницы фадат ис æмæ базона цы нæ уыны æмæ хъусы, уый. Абон 30-40 азтæ кæуыл цæуы, дыгай æртыгай кæстæртæ кæмæн ис, уыдон сæхæдæг нæ райстой фаг хъомылдзинад. Уымæн нæ, æмæ сæ хъомылгæнджыты нæ фæндыд, нæ зыдтой кæстæр куыд хъомыл кæнын хъæуы, уый, фæлæ сыл иугай æмæ дыгай азтæ куы цыд, уæд фехæлд Советон Цæдис, алырдыгæй хъуысын райдыдтой хæстон архæйдтыты хабæрттæ. Мах, ирон адæмы, алыгъуызон æрымысæггаг хахуыртæ æмæ æнæбындур аххосæгтæм гæсгæ сæ уæлныхты систой гуырдзиаг фыдгæнджытæ. Уæды хъомылгæнджытæн, куыд фæзæгъынц, сæ сæйрагдæр хæс, сæ мæт æмæ сæ катай уыд сæ кæстæрты, бæстæ æмæ адæмы фыдбылызæй бахизын, удызиан ма ‘руадзой гуырдзиаг фыдгæнджыты къухтæй. Уыцы азты кæстæртæн раст хъомылдзинад радтынæн нал дæр рæстæг уыдис, нал дæр фадæттæ. Æмбæхсинаг нæу, абон паддзахад æмæ хицауады разамынд цæхгæр æмæ фидар мадзæлттæ куынæ райсой, уæд, абоны рæзгæ фæлтæр дæр цасдæрбæрцæй нæ райсдзысты фаг хъомылдзинад æмæ уый та у катайаг æмæ хъуыдыйаг.
Кæстæрæн хорз хъомылдзинад радтыны фарстытыл ма тынг æппæрццагæй æндавы уый дæр, æмæ иуæй-иу фыдтæ арæх карз нозт кæй фæкæнынц, æрвылбон дæр хæдзармæ, йæ цоты цурмæ нозтджынæй кæй бацæуынц, æвзæрæй дарддæр сæ сæ кæстæртæ хорзæй кæй ницы райсынц, уый. Æвзонг фыдтæй, бирæты арæх сæ сывæллæтты цурмæ бацæуынц нозтджынæй, кæнæ та сæ бакæнынц хæссæгау. Уыдон хъуа-мæ хуыздæр ахъуыды кæной куыд сæхи сæрмагод цард æмæ ‘нæниздзинадыл, афтæ ма йын даринаг цы цалдæр кæстæры ис уыдон æнæниздзинад æмæ цардыл. Хорз у æмгæрттæ, сыхæгтимæ хæларæй цæрын, фынгыл бадгæйæ сæ коммæ кæсын, фæлæ алы æмбæстаг æмæ бинонты хицауæн дæр сæйрагдæр сты йæ бинонтæ æмæ йæ бинонты цард хъуамæ æндавид хуыздæр, уыдоны сæраппонд паддзахад алы хъомылгæнæгæй дæр цы домы, уыдон æххæстгæнгæйæ. Ноджы ма йæ зæгъон: кæстæр цы фæуыны æмæ фехъусы, уый ба-уарзы æмæ базоны тагъддæр. Нозтуарзаг фыдтæй кæд бирæтæ уый фæстæ фæфæсмон кæнынц, фæзæгъынц, нал баназдзынæн, уæддæр та нæ разынынц сæ ныхасы хицау æмæ та… Абон, сæхицæн æнахъомтæ кæмæн ис, афтæмæй нозтдзуан чи кæны, уыдоны фыдтæй зыдтон кæйдæрты æмæ раст уыдон дæр нозтмæ уыдысты æмхиц, сæ фырттæ дæр рауадысты ахæмтæ. Ахæмтæ абон хæсджын сты, цæмæй зоной, кæстæртæ ма хъуамæ цæуой нозты фæдыл, царды сын бантыса исты, ма дзурой «мæ фыд мын нуазынæй дарддæр ницы бацамыдта». Уый тыххæй та сæ нозткæнынæн ссарын хъæуы кæрон.
Адæймаджы æппæт мæгуырау миниуджытæй иу – карз нозт æхсæнадæн хæссы стырдæр зиæнттæ. Нозт адæймаджы афтæ тагъд басæтты, йæхи йын афтæ тагъд бауарзын кæны, æмæ ма адæймаг йæ ахæм уавæрыл дис дæр фæкæны. Бирæтæ дзы бæргæ ратонынц сæхи, фæлæ, хъыгагæн, кæмæндæрты уый йæ къухы нал бафты æмæ сæ цард свæййы, зындон æмæ хъеллауаг, фесафынц се ‘нæниздзинад, сæхи ма бæргæ фæраппар-баппар кæнынц, фæлæ уымæй дæр ницыуал рауайы æмæ ууыл фæвæййы сæ цард.
Нозт чи бауарзта, æнæуый цард ад кæмæн нал кæны, уыдонау рæдийынц æрвылбон дæр цалдæргай пачкæ тамако чи бадымы, уыцы æвзонг нæлгоймæгтæ дæр. Иу хорз уый у æмæ ацы фарсты хиуылхæцондæр сты чызджытæ, сылгоймæгтæ, фæлæ, дам, азæй азмæ уыдоны нымæц дæр кæны фылдæр. Ныййарджытæй бирæтæ тамако фæдымынц се ‘нахъом сабиты цур, сæ къухты сæ куы фæхæссынц, уæд. Кæд æмæ нæ фæнды цæмæй нæ кæстæртæ царды æппæт хæрзиуджытæй дæр æххæст уой, ма сæ кæнæм дохтыртæм, уæд ма хъуамæ хъæстæ кæнæм, æппынæдзух кæм вæййынц уым уæлдæф. Хуыцау бахизæд, фæлæ нæ искæй кæстæр куы фæрынчын вæййы уæд нæхи цард радтынмæ дæр цæттæ куы вæййæм, уæд сын се ‘нæниздзинадыл цæмæннæ хъуыды кæнæм. Иу æмæ дыууæ хатты нæ федтон, саби тамакойы смаг æмæ фæздæгмæ куыд хуыдуг кæны, иæхи фыды хъæбысы раппар-баппар кæны, фæлæ фыд дарддæр кæны йæ тамакойы дымд. Афтæмæй та нæ алчи дæр хорз зоны, тамако æрмæст алыгъуызон низтæ не фтауы, фæлæ ма арæх иу кæнæ иннæ низты тыххæй хосты тых дæр фесафы, дзæгъæлы фæвæййынц. Æрхæсдзынæн, мæхæдæг æвдисæн цæмæн уыдтæн, иу ахæм цæвиттон.
– Мæ туджы æлхъывдад бæрзонд кæй уыд, уый тыххæй бахаудтæн республикон рынчындонмæ. Палатæйы ма мæ фарсмæ хуыссыдысты цалдæр æвзонг лæппуйæ. Сæ иуæн нæ хосгæнæг дохтыр иу ахæмы, мæнмæ амонгæйæ афтæ зæгъы, зæгъгæ, зоныс Иванæн йæ туджы æлхъывдад афтæ бæрзонд куы схызт, уæд цæмæннæ исты кодта. Рынчын куы ницы загъта, уæд ын дохтыр афтæ зæгъы: «Уымæн æмæ Иван тамако нæ дымы». Йæ туджы æлхъывдад бæрзонд куы уыд уæд йæ тугдадзинтæ айвæзтысты æмæ ныффæрæзта. Тамако дымæгæн та никотин ныххус кæны йæ тугдадзинтæ æмæ ивæзгæ нæ, фæлæ ацъæлтæ вæййынц æмæ йын уæд дохтырты бон дæр ницыуал вæййы баххуыс кæнын.
Нæлгоймаг хъуамæ сæрмæ тамако дымын хæсгæ дæр ма кæнид. Тамако дымын æхсæнады, адæмы фарсмæ хъуамæ худинаг уаид, фæлæ дзы бирæтæ та сæхи фесхъауæгау кæнынц, зæгъгæ, кæсут куыд пъæртт кæнын.
Гæззаты Иван
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.