Ирон литературæйы ахæм жанр нæй, Хъазиты Мелитон йæ барджын ныхас кæм нæ загъта: поэзи, прозæ, драматурги, сабиты литературæ, публицистикæ, аивадон тæлмац… Афтæ йæ бирæнымæц æмæ мидисджын зонадон уацтæ æмæ дзæвгар монографитæ фыст сты актуалон темæтыл æмæ сæхимæ здахынц ирон чиныгкæсæджы, стæй филологон зонады хъусдард.
Мелитон у литературон-аивадон чингуытӕ ӕмӕ монографитӕ: «Къӕбӕлдзыг ныхас» (2006), «Ир ӕмӕ ироны кадӕг» (2006), «Ӕнусы къӕсӕрыл» (2007), «Поэты дуне» (2008), «Къоста» (2009), «Нафи», 1-аг чиныг (2009), «Хъарӕгӕй заргӕ» (2009), «Сабыр дзуринӕгтӕ» (2012), «Удӕй зынаргьдӕр – Сӕрибар» (2012), «Уарзӕг зӕрдӕйы зарӕг» (2014), литературон-критикон уацтӕ ӕмӕ монографиты 3-томон ӕмӕ ӕндӕр чингуыты автор. Æрмæст йæ «Ирон литературæйы истори», æхсæз томæй конд чи уыдзæн æмæ ныридæгæн цыппар томы мыхуыр кæмæй æрцыд, уыдонæй алы томы дæр ис фæйнæ 6 – 7 цыбыр монографийы. Университеты ирон филологийы факультетты студенттæ æмæ ирон литературæйы ахуыргæнджытæн уый у стыр лæвар.
Æрæджы та чиныгкæсджытæн хорз лæвар фæци Хъазиты Мелитоны литературон-критикон уацмыстæ «Нæ ис, нæ бис», зæгъгæ, 4-æм чиныг. Чиныгмæ хаст æрцыдис дыууæ монографи: «Поэты дуне» Ходы Камалы цард æмæ сфæлдыстад æмæ «Сабыр дзуринæгтæ» Мæргъиты Къостайы сфæлдыстады тыххæй.
«Поэты дуне», зæгъгæ, ацы монографийы автор равдыста Ходы Камалы цард ӕмӕ сфӕлдыстад, ирон поэзимӕ цы хуынтимӕ ӕрбацыд ӕмӕ уыдон цӕттӕ кӕнын йӕ къухы куыд ӕфты, уый, афтӕ ма бацархайдта йӕ цин, йӕ сагъӕс, йӕ уды рис банкъарыныл дæр.
Ходы Камал, куыд ӕцӕг курдиатджын поэт, афтӕ Ирыстоны, ирон аив литературӕйы раджы ссардта йӕ бынат. Ис ын йӕхи поэтикон дуне. «Ӕмӕ мах фӕнды ӕви нӕ, уӕддӕр уыцы дуне – Поэты дуне, – домы, цас гӕнӕн ис, уыйбӕрц лӕмбынӕг ныхас. Фӕлӕ алы фыссӕджы сфӕлдыстады дӕр бирӕ сусӕгдзинӕдтӕ вӕййы, уӕлдайдӕр, йӕ поэтикӕйы. Уымӕ гӕсгӕ сæ раргом кӕнын иу удӕн ӕнцон никуы уыдис. Ацы куысты нӕдӕр ахӕм хӕс ӕвӕрын мӕ разы. Сӕйраджы сӕйраг бацархайдтон поэты ахсджиагдӕр дзуринӕгтӕ фергомдӕр кӕнын ӕмӕ сын сӕ нысаниуӕг, сӕ аивтӕ фенын, дард нывӕфтыдæй куыд ӕвдисы, уымӕй дӕр – алыфарсонӕй, уый раргом кӕныныл. Уыцы хъуыддаг мӕ къухы куыд бафтыд, уымӕн ӕвдисӕн уыдзӕнис чиныгкӕсӕг», – зæгъы монографийы автор.
Дыккаг монографи «Сабыр дзуринæгтæ», зæгъгæ, уым Мелитон дзуры Мӕргъиты Къостайы сфæлдыстадыл, – «Уый хауы, йӕ адӕмӕй чи никуы фӕхицӕн вӕййы, йӕ адӕмы ӕрвылбоны цардмӕ йӕ хъус чи дары, йӕ цӕрайӕ чи цӕры, уыдонмӕ…Ӕнӕ Ирыстоныл хъуыдыгӕнгӕ йын никуы уыдис цард, ӕнӕ Ирыстоныл хъуыдыгӕнгӕ никуыдӕр бӕллыдис цардмӕ, ӕгӕрыстӕмӕй-иу, Джыккайты Шамилы дзырдтӕй дзургӕйӕ, хицауад фысджыты сӕрмӕ Дамоклы кард куы дардта, уӕд дӕр».
Мелитон куыд дзуры, уымæ гæсгæ – «Ацы куысты бацархайдтон, нӕ ирон аив литературӕйӕн Фыдыбӕстӕйы Дыккаг хӕст кӕй бахъомыл кодта, уыцы поэттӕй иуы сфӕлдыстадон фӕндаг рафӕлгъауыныл. Уыцы фӕндагыл ӕртиссӕдз азӕй фылдӕр цыд. Сфӕлдисын дӕр ын цъус нӕ бантыст. Ӕмӕ бацархайдтон, йӕ дзырды сӕр сӕйраджы-сӕйраг цы у, куыд ӕй дзуры ӕмӕ йӕ дзырдӕн цы нысаниуӕг ис, уыдон, гӕнӕн уӕвгӕйӕ, алыварсондӕрӕй раргом кӕныныл».
Адӕмы зӕрдӕтӕм дӕр ӕмӕ поэзимӕ дӕр цӕуы йӕхи фӕндагыл. Йӕ аивадӕй нын сбӕлвырд кодта, поэт хъӕр куынӕ кӕна, гом дуӕрттӕ сӕрӕй куынӕ сӕтта, уӕддӕр ӕм дзуринаг исты куы уа, уӕд кӕй ссардзӕнис чиныгкӕсджыты зӕрдӕтӕ. Равдыста нын, ахстӕй, цӕнкуылтӕй ӕрмӕст адӕм, домбӕйттӕ, стайтӕ, хъӕддаг галтӕ, цӕргӕстӕ кӕй не сты тӕригъӕд, фӕлӕ – къӕбылатӕ, уӕрццытӕ, бӕлӕстӕ дӕр… Сныв нын сӕ кодта афтӕ, ӕмӕ, уӕрцц дӕ разы базырсастӕй куы уа, уӕддӕр ын, зӕрватыккау, схос кӕндзынӕ ӕмӕ йӕ ауадздзынӕ дӕ зад хуымы – уадз æмæ хиза!
Мӕргъиты Къостайы ирон чиныгкӕсӕг базыдта, ӕнӕ хъӕр-хъӕлӕбайӕ йӕ Фыдызӕххы фарныл бӕрзонд чи хӕцы, нӕ ирон поэзийӕн ӕнӕ уӕлдай, ӕнӕ хъӕрныхасӕй чи лӕггад кӕны, ахӕм ӕнӕрынцой адӕймаг ӕмӕ поэтӕй.
Уырыссаг æвзагыл рацыд уацмысты æмбырдгонды 5-æм чиныг, «Публицистика», зæгъгæ. Чиныг уагъд æрцыд РХИ-йы Нацбангы, сæрмагондæй та йæ сæрдар Зассеты Феликсы æххуысæй. Чиныджы зонадон редактор у ЦИПУ-йы доцент, педагогон зонæдты кандидат Бежаты Ф.
Чиныджы ис, æндæр æмæ æндæр азты фыст афæлгæстытæ æмæ литературон-критикон уацтæ, рецензитæ, афтæ ма интервью зындгонд ирон фыссæг æмæ литературæзонæг, Къостайы номыл Паддзахадон премийы лауреат Хъазиты Мелитонимæ.
Чиныджы автор уæлдай хъусдард здахы Хетæгкаты Къоста, Гафез, Бестауты Гиуæрги, Булкъаты Михал, Ходы Камал, Гуыцмæзты Алеш æмæ æндæр номдзыд фысджыты сфæлдыстадмæ.
Дзебысаты Гуло
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.