Ныр та æрцыд Венесуэлæйы рад?

Фæстаг дыууæ мæйы дунейы хъусдард здæхт у Венесуэлæйы алыварс цæуæг цаутæм. Хъуыддаг уый мидæг ис, æмæ ацы аз январы кæрон Венесуэлæйы оппозицийы лидер Хуан Гуайдо йæхи рахуыдта бæстæйы рæстæгмæйон президент, Иугонд Штатты æххуысæй бафæлвæрдта паддзахадон фæфæлдæхт саразынмæ æмæ Боливариаг республикæйы закъонон президент Николас Мадуройы раппарынмæ. Гуайдо куыддæр йæхи рæстæгмæйон президент схуыдта, афтæ йæ уайтагъд банымадтой Иугонд Штаттæ президент Дональд Трампы сæргълæудæй æмæ се ‘мцæдисонтæ. Франц, Герман æмæ Испан та Мадуройы раз æрæвæрдтой ультиматум, зæгъгæ, цыбыр æмгъуыдмæ хъуамæ ауадза ног президентон æвзæрстытæ, науæд, зæгъ, мах дæр банымайдзыстæм Гуайдойы бæстæйы президентæй. Кæй зæгъын æй хъæуы, Мадуро не сразы сæ фæндыл æмæ уæд Евроцæдисы бæстæтæн сæ фылдæр банымадтой Гуайдойы Венесуэлæйы рæстæгмæйон президентæй.

Венесуэлæмæ ахасты ныртæккæ АИШ цытæ аразы, уыдонмæ кæсгæйæ та  зæрдыл æрлæууыдысты зындгонд америкæйаг шахматист Бобби Фишеры ныхæстæ, зæгъгæ, цалынмæ Америкæ зæххыл уæвынад кæна, уæдмæ дунейы сабырдзинад никуы уыдзæн. Æгæрыстæмæй, 2001 азы 11 сентябры Нью-Йоркы мæсгуытæ куы спырх кодтой, уæд Фишер загъта: «Æз æмдзæгъд кæнын ацы акцийæн. Æрцыд рæстæг, цæмæй  фæуа АИШ-ы империйы рæстæг. Æз афтæ тынг цин кæнын, æмæ мæ райдианы нæ бауырныдта цы æрцыд, уый реалондзинад. Уый  АИШ фиды йæ фыдракæндты тыххæй, кæцытæ сарæзта дунейы. Нæй ферохгæнæн иу минут дæр Израиль æмæ АИШ Палестинæйы сабыр цæрджыты куыд цагътой, уымæн. АИШ райста, цы йæм æмбæлд, уый. Мæн фæнды æвдисæн суæвын  Америкæ дунейы картæйæ куыд сæфы, уымæн». Æмæ раст уыд Фишер. Иугонд Штаттæ сæхи рагæй нымайынц дунейы жандармтыл æмæ кæцы бæстæйы лидермæ фæмæсты вæййынц, кæнæ та сæ кæцы бæстæтæ фæцымыдис кæнынц сæхи интересты тыххæй, уыдоны цард змæнтын райдайынц, цалынмæ сæ фæнд нæ сæххæст вæййы, уæдмæ. Ныр дæр та сæхи интересты тыххæй сфæнд кодтой  Венесуэлæйы адæмы цард схæццæ кæнын.

Геополитикон уавæрæй дарддæр ма Венесуэлæйы ис нефть æмæ газы хъæздыгдæр фæсауæрцтæ, кæцытæ сты Саудоваг Арави æмæ Уæрæсемæ цы ис, уымæй бирæ фылдæр. 20-æм æнусы райдианы ацы бæстæйы ссардæуыд нефты егъау фæсауæрцтæ æмæ йæм цæуын райдыдтой фæсарæйнаг монополитæ.  Фæлæ 1970 азты фæтыхджындæр фæсарæйнаг компаниты архайдыл венесуэлæйаг контроль æмæ 1976 азы та нефты фадыг æрцыд национализацигонд. Уæдмæ нефты тоннæтæй АИШ истой венесуэлæйæгтæн сæхицæй бирæ фылдæр фæрæзтæ. Венесуэлæ рагæй фæстæмæ фæлвары АИШ-мæ ахасты хæдбар политикæ уадзынмæ. Фæлæ уый хыгъд Вашингтоны та алыхатт дæр фæндыд ацы бæстæйы нефты æмæ æндæр пайдайаг къахæггæгты хицау суæвын,  уымæ гæсгæ бæстæйы ныхмæ конд цыдысты алыгъуызон санкцитæ. Ныртæккæ Венесуэлæйы нефты æфтиæгты тыххæй Китай бавæрдта 70 миллиард доллары. Уæрæсе та ацы бæстæйы архайы уæззау нефты æфтиæгтыл. Уæдмæ ам куыстой америкæйæгтæ, фæлæ сæ Уго Чавес фæсырдта. 1999 азы адæмон хицауады сæргъ слæууыд Уго Чавес, кæцы æппынæдзух æнкъардта америкæйаг æндæвдад. Ныртæккæ Венесуэлæйы цы цаутæ цæуынц, ахæм цаутæ бæстæйы цыдысты 2002 азы дæр. Æгæрыстæмæй Чавесы бынатмæ сæхи кандидатурæ дæр ссардтой, фæлæ æфсад йе ‘вварс кæй рахæцыд, уымæ гæсгæ йын сæ бон ницы бацис.

2005 азы венесуэлæйаг оппозиционерты къордмæ фæдзырдтой Белградмæ, цыран сæ ахуыр кодтой «хуызджын революцитæ» аразыны программæйыл. Венесуэлæйы сызмæнтынмæ бахъавыдысты 2007 æмæ 2010 азты дæр, фæлæ Уго Чавес зыдта сæ ныхмæ куыд фæлæууын хъуыд, уый. Цалдæр азы размæ ИНО-йы рабадты трибунæйæ Уго Чавес АИШ-ы президент Джордж Бушы тыххæй афтæ загъта: «Ам знон лæууыд сайтан (дьявол)! Æмæ ам нырма дæр кæны сондоны тæф!». Ацы ныхæстæ дзурæг сты, Чавес Америкæйы ныхмæ æргомæй куыд лæууыд, ууыл. Хъыгагæн, 2013 азы 5 марты Чавес амард, фæлæ куыд дзырдтой, уымæ гæсгæ йæ амардтой Вашингтоны бахæсмæ гæсгæ. Фæлæ уæдмæ уый Николас Мадуройы банымадта, чи йæ раива, уыцы адæймагыл. Чавесы фæстæ дæр Мадуройыл АИШ-ы æндæвдад нæ къаддæр кодта. 2014 азы дæр бæстæйы æхсæнад уыд дыууæ дихы, фæлæ  уæд Мадуройæн дæр баххуыс кодтой æфсад æмæ цæрджыты мæгуырдæр фæлтæртæ.

АИШ-æн сæ фæнд уайтагъд кæй нæ сæххæст Венесуэлæйы, уый тыххæй фæлварынц алы амæлттæй дæр спайда кæнынмæ. Ныр та æрхъуыды кодтой Венесуэлæмæ гуманитарон æххуыс баласын, зæгъгæ, бæстæйы цæрджытæн нæй хуымæтæджы продукттæ æмæ, æгæрыстæмæй туалетон гæххæтт дæр. Хъуамæ исты хуызы баирвæзой Венесуэлæмæ, цæмæй куыд гæнæн ис афтæ тагъддæр схæццæ кæной бæстæйы цард. 19 февралы АИШ-ы президент Дональд Трамп бартхъирæн кодта венесуэлæйаг æфсадмæ, зæгъгæ, æввахс рæстæджы, ома, 23-æм февралмæ оппозицийы фарсмæ куынæ рахизат æмæ 23 февралы бæстæмæ гуманитарон æххуыс баласын куынæ бауадзат, уæд уæм æнхъæлмæ кæсынц стыр хъизæмæрттæ, æгæрыстæмæй кæм æмбæхсат, уый дæр уын нæ уыдзæн, зæгъгæ. Æрæджы уæрæсейаг журналист Евгений Поддубный йæ алæвæрд «Война»-мæ фæхуыдта æфсæддон уацхæссæг Александр Коцы, кæцы ацы бонты æрæздæхт Венесуэлæйæ. Уый афтæ радзырдта, зæгъгæ, Иугонд Штаттæ куыд уырнын кæнынц дунейæн, афтæ мæгуыр нæ цæрынц ацы бæстæйы адæм, ис, зæгъ, сын туалетон гæххæтт дæр æмæ продукттæ дæр. Кæй зæгъын æй хъæуы, бæстæйы, зæгъ, ис мæгуыр фæлтæртæ дæр, фæлæ, зæгъ, уыдон дæр æнæхъусдардæй нæ уадзы бæстæйы хицауад. «Оппозицимæ хæцæнгарз кæй нæй, уымæ гæсгæ Венесуэлæйы  хæстон ныхмæлæуд нæма райдыдта, фæлæ Иугонд Штаттæ гуманитарон æххуысы хуызы гæнæн ис бæстæмæ æрбаласой алыгъуызон хæцæнгæрзтæ. Стæй дæр нырма æфсад сты Мадуройы æвварс, фæлæ Ливийы куыд уыд, афтæ гæнæн ис æмæ инæлартæй разына гадзрахатæй-рацæуджытæ. Уыдонæн баныфсæвæрдзысты стыр æхцатæ æмæ ацæудзысты цæрынмæ Европæмæ. Афтæ куы уа, уæд бæстæйы цард схæццæ уыдзæн», – радзырдта уый.

Фæстаг 125 азы дæргъы Америкæ 130 хатты тыхæй спайда кæнгæйæ йæхи схæццæ кодта 50 бæстæйы мидæггагон хъуыддæгты. Йæ историйы Иугонд Штаттæ амардтой, инвалидтæ фестын кодтой, æнæ хæдзæрттæй ныууагътой бирæ, тынг бирæ адæмы. 1945 азæй райдайгæйæ АИШ-ы цæсгомыл сты милаунгай амæттæгтæ дунейы 37 бæстæйы. Зæгъæм, Дыккаг дунеон хæсты кæрон 100 мин япойнаг æмбæстаджы басыгъдысты удæгасæй, АИШ сыл бомбæтæ кæй æркалдта, уый фæстиуæгæн. Хиросимайы 146 мин адæймаджы фæмард сты æрмæстдæр иунæг иу бомбæйæ, уыцы бомбæйæ, кæцыйы АИШ-ы президент схуыдта «историйы иууыл стырдæр дзаума». Ноджы 80 мин адæймаджы та фæмард сты Нагасакийы. 1991 азы америкæйаг куынæггæнæг хæдтæхджытæ скуынæг кодтой сæхи чи радта иракаг уыцы дæсгай мин салдатты. Ливайнаг-америкæйаг журналист фыста: «Америкæйаг æфсæдтæ дарддæр дæр калдтой бомбæтæ конвойтыл, уæдмæ, цалынмæ адæм иууылдæр нæ амардысты. «Мæлæты фæндаджы» сæрмæ уыйбæрц хæдтæхджытæ зилдух кодтой æмæ æфсæддон авиадиспечертæ тарстысты уæлдæфы кæрæдзийыл куы сæмбæлой, уымæй… Амæттæгтæ ныхкъуырд нæ лæвæрдтой… уый уыд иуварсонæй дæсгай мин адæймаджы амарыны цау», – фыста журналист.

АИШ-ы ультиматуммæ нæкæсгæйæ,  кæй зæгъын æй хъæуы, Венесуэлæ 23 февралы не ‘рбауагъта   Иугонд Штатты гуманитарон æххуыс. Уыимæ Вене-суэлæйы президент Николас Мадуро банысан кодта, зæгъгæ, йæ бæстæйы нæй гуманитарон кризис æмæ гуманитарон æххуыс æрбаласыны нысан та уыдысты провокацитæ. Гуманитарон æххуыс баласынмæ бафæлвæрды рæстæджы 23 февралы Колумбиимæ арæныл басыгъдысты цалдæр уæзласæн машинæйы гуманитарон æххуысимæ. Ныхмæлæудтыты рæстæджы фæмард сты цыппар адæймаджы, фæцæфтæ сты дæсгай адæймæгтæ.

Венесуэлæйы уавæр у æндыгъд æмæ хъуыддаг цæуыл фæуыдзæн, уый та рæстæг фенын кæндзæн.

Джиоты Екатеринæ