Сæ бон куыд уыд, афтæ æввахс кодтой Уæлахизы бон

9 майы 72 азы рацыд, Стыр Фыдыбæстæйон хæсты Советон Цæдис фашистон Германыл куы фæуæлахиз, уыцы бонæй.

Нæ адæмы мысынады 1945 азы 9 май хуымæтæг историон бон нæу, фæлæ у æфсæддон цыт, национ сæрыстырдзинад æмæ фашизмыл иумиагæй фæуæлахизы бон, афтæ ма Стыр Уæлахизмæ йæ хайбавæрд чи бахаста,  æппæт уыцы адæмты æмиукæныны бон дæр. Уыимæ иумæ ма у æхсардзинады, æгæрон хъæбатырдзинад æмæ æнæбасæтгæ удыхъæды символ.

Нæ адæмы ныры æмæ фидæны фæлтæр кæддæриддæр сæрыстыр уыдзысты Хуссар Ирыстоны фырттæ æмæ чызджыты хъæбатырдзинадæй, кæцытæ аккаг хайбавæрд бахастой Стыр Уæлахизмæ.

Хæсты фыццаг бонæй Хуссар Ирыстоны автономон областы адæм равдыстой стыр патриотизм, мобилизацион пункттæм къордгæйттæй цыдысты нæлгоймæгтæ æмæ сылгоймæгтæ,  лæппутæ æмæ чызджытæ æмæ домдтой, цæмæй сæ фронтмæ арвыстаиккой бархионтæй.

Кавказы хæхтæй суанг фашистон сырды лæгæтмæ уыд сæ хæстон фæндаг нæ хъайтартæн, кæцытæ сæ удтыл нæ ауæрдгæйæ хъæбатырæй тох кодтой Стыр Фыдыбæс-тæйон хæсты æппæт фронты.

Хæсты фыццаг бонæй фæстæмæ карз тох цыд, куыд хæсты быдыры, афтæ фæсчъылдымы дæр – Советон Цæдисы æппæт территорийыл цæрæг адæмтæ хъазуатонæй фæллой кодтой фронты тыххæй. «Æппæт дæр – фронтæн! Æппæт дæр – Уæлахизæн!», ахæм уыд сæ девиз. Стыр Уæлахизмæ ирон адæмы хайбавæрд дæр егъау уыд. Ирыстоны хæстхъом фæсивæд фронтмæ ацыдысты, фæсчъылдым ма чи баззад, уыдон та сæ хъазуатон фæллойæ сæ хайбавæрд бахастой Уæлахизмæ.

Стыр Фыдыбæстæйон хæсты райдианæй Хуссар Ирыстоны автономон областы горæты куыстуæтты, уагдæтты æмæ районты центрты æмæ хъæуты аразын райдыдтой къамистæ хæстонтæн хъарм дарæс æмæ хæлцадон продукттæ  – дзидза, нæмыгонтæ, картоф æмæ дыргътæ æмбырд кæныны тыххæй, бакодтой ма æфсадæн æххуысы фонд дæр. Афтæмæй алы адæймаг дæр йæ хæсыл нымадта, йе ‘ххуысы хай уæлахиз æрæввахсдæр кæнынмæ бахæссын. Сылгоймæгтæ-иу бонæй сæ хæдзарон куыстытæ бакæнгæйæ, колхозон быдырты куыстой, æхсæвыгæтты та бадтысты æмæ хæстон-тæн быдтой цъындатæ, æрмкъух-тæ, уæлæдарæс.

1941 азы æрмæст Ручъы колхоз фронтæн радта 7 стуры æмæ 70 сæры та – фыстæ, 1942 азы та  арвыста 4 стуры æмæ 80 фысы, 1943 азы – 300 кг дзидза, 1944 азы  – 400 кг къуымбил, æдæппæтæй æрмæст къуымбил фронтæн арвыстой 700 кг,  570 кг та  цыхт, 1942 азæй 1944 азмæ хæстон æфстауæн радтой 146 мин сомы.

Æрмæст колхоз нæ, фæлæ Ручъы цæрджытæ сæхæдæг дæр фронтмæ арвыстой 220 кг цыхт, 40 литр арахъхъ,  хъарм цъындатæ æмæ æрмкъухтæ 250 фæлысты, къуымбилæй быд хæдæттæ, 26 бæхы, 300 фысдзармы, танкæтæ аразыны тыххæй 36 мин сомы, хæдтæхджытæ аразыны тыххæй – 32 мин сомы. Æхца – дзаумæтты лотореяйæн радтой 280 мин сомы. Колхозы сæрдар Плиты Марта танктæ саразыны тыххæй фондмæ бахаста йæхи сæрмагонд æхцатæй 70 мин сомы, хæдтæхджыты саразыны тыххæй – 30 мин сомы, хæстон æфстауæн радта 65 мин сомы. Æндæр æмæ æндæр хæрдзыты тыххæй Марта бахаста 13900 сомы. Уыимæ иуимæ ма Плиты Марта йæхæдæг, сæрмагондæй, лæвæрттæ арвыста Сталинæн, Ворошиловæн, Буденыйæн, Тимошенкойæн, Львовæн. 1944 азы колхоз Плиты Иссæйæн фронтмæ арвыста бæх, цухъхъа, æмæ тинтычъийæ басыллыхъ.

Сырх Æфсадæн æрмæст лæвæрттæ æрвыст æрцыд 216539 сомы аргъ.

Кæй зæгъын æй хъæуы, æнæ хъусдард нæ ныууагътой, гитлерон оккупацийæ цы районтæ ссæрибар сты, уыдоны дæр. Уыцы районтæм æрвыст æрцыд 5 стуры æмæ 415 та – лысæг фос.

Æдæппæт, Хуссар Ирыстоны автономон область немыцаг оккупацийæ ссæрибаргонд районтæм арвыста ставд къах фос 900 сæры, галтæ æмæ къамбецтæ  200 сæры, сæгътæ  450 сæры, бæхтæ -15, фыстæ  143 сæры.

Хæстон рæстæджы Хуссар Ирыстон йæхæдæг дæр уæззау уавæры уыд, куыстхъом нæлгоймæгтæ ацыдысты хæсты быдырмæ æмæ уым тох кодтой немыцаг фашистты ныхмæ, зæрæдтæ, сылгоймæгтæ æмæ сывæллæттæ та уæхскузæй тох кодтой фæллойадон фронты – колхозон быдырты æмæ кæд сæхæдæг хъуагдзинад æййæфтой, уæддæр цы тыллæг истой, уыдон æрвыстой фронтмæ. Æрмæст тыллæг нæ, фæлæ ма сæ кусгæ бонтæм цы кадавар æхцайы фæрæзтæ истой, уыдон дæр хастой Æфсадæн æххуысы фондмæ.

Хæстон азты Хуссар Ирыстонæй фронт-мæ æрвыст æрцыд 6935 путы хойраг, картоф – 1449 путы, фæткъуытæ – 28 путы, цæхæра – 14 путы, къабускъа – 58 путы, хъæдур – 111 путы, царв – 6 путы, цыхт – 25 путы, æнгузтæ – 12, 6 путы, дзидза  369 путы, сæн – 62 путы.

Карз тохтæ кæм цыдысты, уыцы районтæй Хуссар Ирыстонмæ эвакуацигонд æрцыдысты, сæ ныййарджытæ кæмæн фæмард сты, ахæм сывæллæттæ. Сидзæр сывæллæттæй 140 радтой сывæллæтты хæдзæрттæм, 35 сывæллоны та бынæттон цæрджытæ сæхимæ ракодтой, 14 азæй фылдæр кæуыл цыд, уыцы 68 сывæллæттæй та чи ахуырмæ бацыд, чи та кусын райдыдта. Сывæллæттæм уыд сæрмагонд хъусдард, радтой сын дарæс, хуыссæнгæрзтæ, хæлцадон продукттæ æмæ æндæр хъæуæг дзаумæттæ.

Цхинвалы бакондæуыд эвакгоспиталь дæр, куыстой дзы бынæттон медиктæ. Хос кодтой цæф хæстонтæн, кæцыты Цхинвалмæ ластой вагæттыл.

Нæ фыдтæ, фыдыфыдтæ сæхи сæрмагонд цæвиттонæй фенын кодтой куыд хъахъхъæнын хъæуы Райгуырæн бæстæ, куыд кад кæнын хъæуы райгуырæн къуымæн æмæ куыд уарзын хъæуы райгуырæн зæхх. Кæд Стыр Фыдыбæстæйон хæстæй 72 азы рацыд, Советон Цæдис дæр ныппырх, уæддæр уæды хъайтарты хъæбатырдзинад æмæ хæстон традицитæ нæ ферох кодтой сæ фæстагæттæ, æххæст сæ кодтой сæ цот, сæ цоты цот 1990-2008 азты гуырдзиаг фашизмы ныхмæ æнæмсæр тохты рæстæджы. Уымæй фæбæрзонддæр кодтой Стыр Фыдыбæстæйон хæсты хайадисджыты кад.

Тедеты И.