Цæмæй нæ республикæйы ахуырады системæ размæ цæуа æмæ ныры домæнтæн дзуапп дæтта, уый сæраппонд рæзгæ фæлтæрмæ стыр хъусдард здахы Республикæ Хуссар Ирыстоны Ахуырад æмæ зонады министрад. Сæрмагонд мадзæлттæ та райсынц нæ паддзахады къухдариуæгад, цæмæй Хуссар Ирыстоны ахуырдзау фæсивæд цухдзинæдтæ ма æййафа æмæ ахуыр-хъомыладон куыст цæуа æмбæлон æмвæзадыл.
Ныртæккæ уал нæ республикæйы Ахуырад æмæ зонады министрады раз цы фарстытæ лæууы æмæ сæ куыд скъуыддзаг кæнынц, стæй сæм цавæр ног фæндтæ ис, уыдон базоныны тыххæй Информаци æмæ мыхуыры паддзахадон комитеты пресс-центрмæ 19-æм ноябры хуынд æрцыдис министр Гасситы Натали. Уый, фыццаджы-дæр, бузныджы ныхæстæ загъта комитеты номыл, пресс-конференцимæ йæ кæй фæхуыдтой æмæ йæ куысты фæдыл журналисттимæ хъуыддагон ныхас кæй кæндзæнис, уый тыххæй. Гасситы Натали куыд банысан кодта, афтæмæй кæд 2019 аз йæ кæронмæ бахæццæ, уæддæр ахуырады къабазæн у йе ‘мбис æмæ нырма разæй ис сæ куыст. «Ахуырады фадыг у ахæм удæгас организм, æмæ афтæ зæгъон æмæ мах конкретонæй лæууæм иу кæцыдæр пъланыл, уый зæгъæн нæй. Уымæн æмæ уыдон рæстæгмæ гæсгæ фæцæуынц коррекцигонд. Мах бацархайæм, цæмæй æххæстгонд цæуой, нæ разы цы хæстæ лæууы, уыдон æмæ афтæ дæр вæййы. Бирæ хатт сæ уæлдайджынтæй дæр баххæст кæнæм», – банысан кодта министр.
Журналистты фыццаг бацымыдис кодта, æрæджы райдиан кълæсты ног ахуыргæнæн чиныг «Абетæ» бæрæг аххосагмæ гæсгæ ист кæй æрцыдис программæйæ æмæ уыцы фарст ныридæгæн куыд скъуыддзаг цæуы, уымæ. «Чиныгыл ныридæгæн цæуы куыст, ирон æвзаджы специалисттæ йын хъуамæ анализ скæной ноябры фæудмæ, рæдыд дзы цы ис æмæ ма бакусын цæуыл хъæуы, уыдæттыл. Фарсты фæдыл нæм бæлвырддæр информаци уыдзæн декабры мæйы. Мæ хъуыдымæ гæсгæ, январы мæйы ацы ахуыргæнæн чиныг срастгондæй ногæй æрвыст æрцæудзæнис ахуырадон уагдæттæм æмæ сывæллæттæ адарддæр кæндзысты сæ ахуыр. Цалынмæ чиныг цæттæ кæна, уæдмæ уал нæ рекомендацитæм гæсгæ ахуыргæнджытæ хъуамæ бакусой конкретонæй сывæллæт-ты лексикæйыл æмæ сæ ныхасы рæзтыл. Уымæн та, кæй зæгъын æй хъæуы, уыдзæнис æвæрццаг фæстиуджытæ», – загъта министр.
Хуссар Ирыстоны географийы ахуыргæнæн чиныджы хъысмæт куыд скъуыддзаг цæуы, уый фæдыл та министр загъта, зæгъгæ, йæ проект ныридæгæн у цæттæ. «Ацы чиныг йæ программæмæ гæсгæ фæзæронд ис æмæ нæ бахъуыд ног чиныг саразыны сæр. Ахуырады министрад æрæмбырд кодта республикæйы хуыздæр географты, афтæ ма ацы тематикæйы фæ-дыл æмбæлон зонындзинæдтæ кæмæ ис, ахæмты. Æрныхас ыл кодтам æмæ ныртæккæ ацы ахуыргæнæн чиныджы проект у цæттæ. Уый æрцыдис версткæ дæр. Ног къуыри ма фæдзурдзыстæм автортæм, цæмæй ма уæлæмхас æркæсой сæ куыстытæм, кæд ма дзы исты барасткæнинæгтæ уа, уæд сæ рæстæгыл бараст кæной. Чиныг саразыны хъуыддаджы хайад чи нæ истой, уыцы ахуыргæнджыты хъуыдытæ дæр базондзыстæм, байхъусдзыстæм сæм хицæн æмбырды. Стæй ма ноджы иу хатт æркæсдзыстæм картæтæм дæр. Уымæн æмæ уый дæр у вазыгджын фарст æмæ уæд уый фæстæ дзурдзыстæм йæ рауадзыныл дæр. Зæгъæм, бирæты бафæндыд, зæгъгæ, хуыздæр уаид, æмæ чиныг уагъд куы æрцæуид дыууæ паддзахадон æвзагыл дæр. Ацы фарсты фæдыл дæр хъуыды кæнæм. Куыддæр æй автортæ æрбавдисой цæттæйæ, афтæ йæ ратдзыстæм тæлмацмæ дæр. Æнæуый та йæ тæлмац кæныныл кусы профессор Плиты Гацыр. Чиныг йæ гуырахст-мæ гæсгæ стыр кæй нæу, уымæ гæсгæ нæ фæнды, цæмæй дыууæ æвзагыл дæр рацæуа иу чиныгæй. Стæй ма иу хъуыддаг, æмæ нæ ахуыргæнджытæй нырма алчи цæттæ кæй нæу предмет мадæлон æвзагыл амонынмæ. Фидæнмæ ног ахуыры азмæ хаст æрцæудзæн программæмæ», – загъта Гасситы Натали.
Журналисттæ ма цымыдис кодтой Хуссар Ирыстоны историйы ахуыргæнæн чиныджы тыххæй дæр. Министр куыд загъта, афтæмæй йыл куыст цæуы æмæ ныртæккæ ис зонад-иртасæн институты. «Нæ ахуыргæнджытæн уыдис фембæлд, цы ран хайад райстой нæ республикæйы Президент Бибылты Анатоли æмæ Хицауады Сæрдар Пухаты Эрик. Фембæлды рæстæджы ахуыргæнджытæ се ‘ппæт дæр бахастой фæндон, цæмæй чиныг рауадзæм ирон æвзагыл. Уæд Бибылты Анатоли уынаффæ рахаста, цæмæй чиныг афтæ арæзт æрцæуа æмæ дзы ахуыр кæной куыд Хуссар Ирыстоны, афтæ Цæгат Ирыстоны скъолаты дæр, ома, хъуамæ уа иууон ахуыргæнæн чиныг. Чиныг домы уæрæхдæрæй йыл бакусын. Уымæ гæсгæ нырма конкретонæй мæ бон зæгъын нæу, кæд фæуыдзæнис арæзт, уый. Цалынмæ дыууæ Ирыстонæн иумæйаг ахуыргæнæн чиныг цæттæ кæна, уæдмæ Хуссар Ирыстоны зонадиртасæн институты фæн-донмæ гæсгæ райдианы хъæуы нæ историйы алы дугæн дæр хицæн ахуыргæнæн чиныг рауадзын æмæ уымæй пайда кæнын. Ныридæгæн ахуыргæнджытæй бирæтæм ис уыцы ахуыргæнæн чиныг электронон хуызы æмæ сæ бон у пайда кæнын уыцы æрмæгæй.
Гасситы Наталимæ радтой ахæм фарст, зæгъгæ, республикæйы ахуырады æмвæзадæй куыд райгонд у. «Æз зæгъдзынæн уый, æмæ кæй акъахдзæф кодтам размæ. Абон тынг бирæ фадæттæ æмæ хорз уавæртæ ис нæ сывæллæттæн. Рæзгæ фæлтæр канд скъолайы нæ исынц ахуырад, фæлæ ма нæм тынг хорз кусы уæлæмхасæн ахуырады системæ дæр. Сывæллæттæ архайынц спортивон секциты, афтæ ма бирæ алыхуызон кружокты дæр. Уымæй дарддæр ма цæттæ кæнæм скъолаты хæрзæгъдауон хъомылады фæдыл ног программæ 2020-2022 азтæн. Программæ нырма фидаргонд не ‘рцыд, ацы бонты хицауад-мæ æрвыст æрцæудзæн, цæмæй йæм уыдон дæр æркæсой. Ног программæмæ бахастам уыцы ма-дзæлттæ, кæцытæн ивгъуыд азты уыд хорз фæстиуджытæ. Продуктивон уыдзæнис, йæ размæ чи уыдис, уыцы программæйау. Ис дзы ногдзинæдтæ дæр, зæгъæм, нæ республикæйы Культурæйы министрадимæ цæттæ кæнæм проект «Академия нравственности», кæцыйы фæлгæтты уагъд цæудзысты бирæ цымыдисон мадзæлттæ. Нæ телерадиокомпаниимæ дæр нын ис цалдæр проекты, уыдон дæр сты цымыдисон. Сывæллæттæн уыдзæнис уыцы фадат, цæмæй архайой телеалæвæрдты. Уыдонæй сæ иу у «Гино-Тв», кæцыйы фæлгæтты-иу сывæллæттæ радзурдзысты се ‘мкарæнты цардыл æмæ афтæ дарддæр. Абон нæ ахуырады æмвæзадæй райгонд дæн æви нæ, уый тыххæй мæ бон зæгъын у – нæ. Нæ сывæллæтты æмæ ахуыргæнджыты потенциал егъау у. Фæлæ мах кæнæм рæзгæ. Стæй кусæм ууыл, цæмæй нæ республикæйы ахуырады гъæд уа æмбæлон æмвæзадыл. Абон нæ ахуырады системæйы фыццаг фарст цы у, уый – ахуырады гъæд æмæ йе ‘мвæзады фарст. Уырдæм ма бафтауын хъæуы хъомылады фарст дæр. Уыдон сты сæйрагдæртæ, кæцыты тыххæй мах не ‘ппæт дæр кусæм. Банысан кæнын ма мæ фæнды иу хъуыддаг: нæ рауагъдонтæй Уæрæсейы Федерацийы уæлдæр ахуыргæнæндæттæм чи бацæуы ахуырмæ, уыдон фæразынц сæхи тыхтæй ахуыр кæнын. Нæ уыцы студенттæм мах нæ хъус дарæм, фæфæрсæм сæ, куыд у сæ ахуыры хъуыддаг æмæ райсæм æвæрццаг дзуаппытæ. Уый дæр у раппæлинаг хъуыддаг. Абон мах архайæм, цæмæй раздахæм кæд-дæры тыхджын ахуырад, кæддæры фидар математикæйы скъола, уый æмрæнхъ æндæр предметтæ дæр. Махæн нæ сывæллæттæ курдиатджын кæй сты, уый радон хатт федтам, скъолайы агъоммæйы кары уагдæттæн цы конкурс расидтыстæм театралон равдыстытæй, уым», – йæ хъуыды адарддæр кодта министр. Гасситы Натали ма куыд радзырдта, афтæмæй Ахуырады министрад хæрзæгъдауон хъомылады программæйы фæлгæтты æххуыс кæны курдиатджын сывæллæттæн. Ивгъуыд аз ахæм хъуыддаджы баххуыс кодтой курдиатджын чызг Плиты Аланæйæн. Уымæн уыдис фадат, цæмæй Мæскуыйы музыкалон скъолатæй сæ иуы хайад райстаид мастер-къласты. Ацы аз та ахæм амонд æрхаудта нæ горæты 12-æм скъолайы ахуыргæнинаг Дзабиты Денисмæ, кæцы æппæтуæрæсейаг ерысты менталон арифметикæйæ райста приз, ацы бонты та хъуамæ хайад райса Камбоджийы уагъдцæуæг ерысты дæр. Рæхджы уыдзæнис экспертон къамисы рабадт, кæцы скъуыддзаг кæндзæнис курдиатджын сывæллæтты фарстытæ. Къамисы уæнгтæ хъуамæ равзарой, цы бирæ куырдиæттæ сæм ис уыцы курдиатджын сывæллæттæй, кæцытæн бакæндзысты материалон æххуыс, цæмæй райхæла сæ потенциал æмæ спайда кæной сæ курдиатæй.
Пресс-конференцийы ма министрмæ лæвæрд æрцыдис къорд фарсты, уыдоны нымæцы – нæ горæты æртыккаг скъолайы арæзтад, кадртæй ифтонгад, зымæгмæ куыд цæттæ сты ахуыргæнæн уагдæттæ, æппæт уыдæтты фæдыл. Дзырд ма цыдис, фидæнмæ цавæр дæсныйæдтæ райсынмæ æрвыст цæудзысты нæ рауагъдонтæ Уæрæсейы уæлдæр ахуыргæнæндæттæм, уыдоныл дæр. Уыдон сты Культурæйы министрады хаххыл, горæты архитектурæ, ландшафтон дизайнимæ баст дæсныйæдтæ, кæцытæ сты æнæмæнгхъæуæг республикæйæн. Уыдон хыгъды сты медицинæйы къабазы дæсныйæдтæ æмæ типографы хаххыл дæр. Фæлæ Гасситы Натали куыд зæгъы, уымæ гæсгæ, сæйраг у, цæмæй ма сæ нæ рауагъдонтæ æв-заргæ дæр ракæной. Министры ны-хæстæм гæсгæ 3-аг астæуккаг скъолайæн йæ хъысмæт æвæрц-цагæй скъуыддзаг æрцыдис, уый тыххæй бацархайдта Президент Бибылты Анатоли æмæ йæ фи-дæнмæ райдайдзысты аразын.
Кадртыл дзырд куы цæуа, уæд абон дæр ахуыргæнæн уагдæттæ цухдзинад æййафынц химийы, физикæйы ахуыргæнджытæй. Сы-вæллæтты ма хъæуы логопедты, дефектологты æххуыс дæр. «2008-æм азы фæстæ нæ бахъуыдис логопедты сæр. Абон бирæ сывæллæтты хъæуы се ‘ххуыс. Уымæ гæсгæ уыцы рæстæджы нæ педагогтæ рацыдысты лагопедты цыбыр æмгъуыдон курсытæ æмæ кусын райдыдтой сывæллæтты цæхæрадæтты. Кæй зæгъын æй хъæуы, иуыл хуыздæр ахуыргæнæг у – фæлтæрддзинад. Æмæ уыцы фæлтæрддзинады руаджы райстой зонындзинæдтæ æмæ арæхстдзинад. Фæлæ уæддæр уыдон нырыккон реалитæм гæсгæ фаг не сты. Уымæ гæсгæ бахатыдыстæм æмбæлон институтмæ, цæмæй нын баххуыс кæной ацы фарсты. Æмæ рæстæгæй рæстæг-мæ аз дыууæ хатты ардæм æрцæуынц специалисттæ Уæрæсейæ, кæцытæ нæ логопедтæн фæуа-дзынц курсытæ æмæ сын уый фæстæ фæлварæны хуызы сæ зонындзинæдтæ фæбæрæг кæны-нц. Мæнмæ гæсгæ сын фидæнмæ нæ бон суыдзæнис дипломтæ радтын дæр. Фæлæ ма нæ тынг чи хъæуы, уый у дефектолог. Мах æрдæг азы бæрц архайæм, цæмæй æрхонæм уыцы специалисты. Уымæн йæ хæс уыдзæнис канд сывæллæттимæ кусын нæ, фæлæ ма нын специалисттæ бацæттæ кæнынæн баххуыс кæнын. Æмæ кæдæй уæдæй ныр нæ дефектолог ис фæндагыл. Мах ныфс ис, æмæ нæм ахуыры азы кæронмæ кæй баззайдзæн æмæ йæ фæлтæрддзинад кæй дих кæндзæн йæ сомбоны коллегæтимæ. Куы æрцæуа, уæд фыццаг рады ныхас кæндзыстæм йæ куысты æмæ уавæрты тыххæй. Рагацау аскъуыддзаггонд фæндонмæ гæсгæ уый кусдзæнис нæ сывæллæтты 17-æм рæвдауæндоны, кæцы ис Вокзалгæрон фæзуаты æмæ у ногарæзт», – йæ ныхас балхынцъ кодта Гасситы Натали.
ЦХУЫРБАТЫ Ларисæ
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.