Информацион агентад «Спутник»-мæ хуынд æрцыдысты Хицауады Сæрдары хæдивæг, Экономикон рæзты министр Тадтаты Дзамболат æмæ Хъæууон хæдзарады министр Мæргъиты Алан. Сæ дыууæ дæр дзыллон информацийы фæрæзты кусджытæн радзырдтой, сæ разылæууæг хæстæ, æмæ цы пъланмæ гæсгæ кусдзысты, уыдоны тыххæй.
Фыццаг ныхасы бар лæвæрд æрцыд Экономикон рæзты министр Тадтаты Дзамболатæн. «Æз цæттæ дæн мæ коллективимæ, цæмæй нæ разылæууæг хæстæ скъуыддзаг кæнæм. Фыццаджыдæр, нæ хъус дардзыстæм экономикон уавæры стабилизацимæ, республикæйы бюджет ифтонг кæнын, чысыл æмæ астæуккаг амалиуæгадæн æххуыс кæнын, æддагбазарадон ахастытæ рæзын кæнынмæ, национ приоритет нымайынмæ».
Экономикон рæзты министр 2023-25 азтæм цы нывæзт сарæзта, уым сæйраг хъусдард аздахдзæн куыд туризм, товартæ æлхæныны закъондæттынад фæхуыздæр кæнын, куыстытæ æмæ лæггæдтæ паддзахадон домæнтæм гæсгæ сифтонг кæнын, стратегион пъланæн иумæйагæй комплексон здæхт саразын, макроэкономикæйы системæ фæхуыздæр кæнынмæ. Тадтаты Дзамболаты ныхæстæм гæсгæ, национ экономикæйы приоритетон здæхтытæй сæ иу у инвестицион политикæ. Нæ республикæйы саразын хъæуы уавæртæ, цæмæй амалиуæггæнджытæ инвестпрограммæтæ реализаци кæной уæндонæй. «Инвестицион закъондæттынад фæхуыздæр кæныны нысанæн 2014 азы райст æрцыд «Инвестицион архайды закъон», кæцыйы нысан æрцыд æфтиæгты æмæ исады тыххæй инвесторæн фиддонтæ 0 проценты онг фæкъаддæр кæнын. Афтæ ма РХИ-йы æмæ УФ-йы Хицауадты ‘хсæн архайы Сразыдзинад, кæцыйы фæлгæтты кусы æнæпошлинæйон режим. Уымæ гæсгæ таможнæйы сæрты хизгæйæ, пошлинæтæ фыст нæ цæуынц. Уый хауы нефтепродукттæм, æртаг-сæрдæн æрмæджытæм. Ахсджиаг фактор у уый дæр, æмæ фидæны инвесторæн йæ бон кæй уыдзæн Хуссар Ирыстоны экономикон потенциалæн аргъ скæнын йæ коммерцион интерестæм гæсгæ. Уымæн та йын баххуыс кæндзæн республикæйы «Инвестицион паспорт», кæцыйы уыдзæн æппæтхъæуæг информаци», – дзырдта Тадтаты Дзамболат.
Уый ма дзырдта реалон секторы рæзтæн. Инвестпрограммæйы æвæрд фæрæзтæй кæй ис спайдагæнæн. Ома, инженерон, транспортон, энергетикон мадзæлттæ арæзт цæуынц паддзахады æххуысæй. Министр чысыл æмæ астæуккаг бизнес нымайы «эффективон экономикæйы бындур»-ыл. «Уыдонæн æххуыс цæуы бынæттон банчты микрокредиттæ дæттынæй. Фæстаг дыууæ азы кредитты нымæц дæр схызт æмæ сæ кæмæн дæттынц, уыдон дæр бæрæг фæфылдæр сты», – зæгъы Тадтаты Дзамболат.
Хъæууонхæдзарадон продукцийы æркондыл чи кусы, уыдонæн æххуысы тыххæй дзургæйæ, хъæууон хæдзарады министр Мæргъиты Алан банысан кодта, зæгъгæ, сын лæвæрд цæудзысты субсидитæ зайæгойгуыст, фосдарды къабæзты, хъæууонхæдзарадон техникæйæ ифтонгады, афтæ ма хъæууонхæдзарадон объекттыл бахардзгонд фæрæзты иу хай бафидынæн дæр. Ныртæккæ хицауады куыст цæуы æппæт нормативон-барадон документтæ бацæттæ кæныныл.
Экономикæйы рæзты министр Тадтаты Дзамболат дæр банысан кодта, субсидитæ лæвæрд кæй цæудзысты 2023 азæй фæстæмæ. Æмæ йæм ивындзинæдтæ хаст цæудзæнис, куы бахъæуа, уæд.
– Фæсарæйнаг инвестортæй, йе `хца, йæ фæрæзты бавæрын кæй бафæнда, уыдонæн цавæр гарантитæ лæвæрд цæудзæн?
– Ацы фарстæн дзуапп дæтгæйæ, экономикæйы рæзты министр Тадтаты Дзамболат куыд зæгъы, афтæмæй инвестортæн æххуысы тыххæй нæ республикæйы закъон ист æрцыд 2014 азы. Ууыл ногæй бакуыстæуыд, баххæст æрцыд æмæ ног хуызы ист æрцыд 2019 азы “Республикæ Хуссар Ирыстоны инвестицион архайды тыххæй” закъон. Нысан дзы æрцыдысты паддзахадон æххуысы формæтæ. Ацы закъонмæ гæсгæ, куыд фыдыбæстæйон, афтæ фæсарæйнаг инвестортæн дæр лæвæрд цæуынц æмхуызон бартæ инвестицион архайд æххæст кæнынæн. Инвестицион проекттæй иутæ сты приоритетон, иннæтæ та – льготон. Приоритетоныл нымад куы æрцæуа проект, уæд инвестор сæрибаргонд у æфтиаджы æмæ исады тыххæй фиддонтæй 8 азы дæргъы, ома, цалынмæ æфтиаг исын нæ райдайа, уæдмæ. Льготон проекты инвестортæ сæ-рибар æрцæуынц ацы фиддонтæн æрдæгæй, ома, 50 %.
Уымæй дарддæр ма махæн не стратегион партнер – Уæрæсейы Федерациимæ, ис иу къорд сразыдзинады, инвестицитæ хъахъхъæнын æмæ сын æххуыс кæныны фæдыл. Йæ рæстæджы къухтæ фыст æрцыдысты 2012 азы æнæ пошлинæйон базарады тыххæй сразыдзинадыл, ома, йæ инвестицион архайд республикæйы æдде архайæг инвесторæн у æнæ пошлинæйæ товар æрбаласын республикæмæ. Ацы хъуыддаджы зындзинад æвзарынц, чысыл партитæй сæ товар республикæмæ чи ласы, уыдон. Фæлæ ацы здæхты дæр куыст цæуы. Уыцы нысанæн арæзт æрцыд базарадон минæварад дæр.
– Хуссар Ирыстон у аграрон бæстæ, фæлæ нæ базæртты нæхи æркæнгæ продукци нæ вæййы, афтæмæй та æрвылаз дæр æххуыс цæуы фермертæн. Цас рентабелон у нæ фермертæн сæ архайд?
– Хъæууон хæдзарады уавæр, кæй зæгъын æй хъæуы, раппæлинаг нæу. Республикæйы нæй, хъæууонхæдзарадон продукци кæронмæ чи бакусой, ахæм куыстуæттæ. Хъæуы сног кæнын материалон техникон базæ. Ивгъуыд азимæ абаргæйæ, ацы аз нæ фермерты къухы бафтыд хуыздæр æнтыстытæ хъæууонхæдзарадон продукци райсыны. Хъыгагæн, сæ хорнæмыджы культурæты кæронмæ кæм бакусой, ахæм куыстуат нæй. Тынг нæ, фæлæ азæй азмæ хъæууонхæдзарадон байтыдтытæ фылдæр кæнынц æмæ уыимæ фылдæр кæны се ‘ркæнгæ продукцийы гуырахст дæр. Ныртæккæ хицауады архайы хъæууонхæдзарадон продукцийæ кæройнаг продукт аразæг куыстуæттæ (консервон заводтæ, куырæйттæ æмæ æнд) арæзтадыл. Дзамболат куыд загъта, афтæмæй 2017 азæй фæстæмæ льготон кредиттæ райстой 260 амалиуæггæнæгæй фылдæр. Уыдонæн сæ 75 проценты æмбæлон уагыл фæстæмæ здахынц сæ кредиттæ, 10 проценты сæ фиды рæстæгæй рæстæгмæ æмæ сæ чи нæ фидынц, ахæмтæ та сты сæ 5 проценты.
– Ис ахæм продукцийы хуызтæ, кæцыты Уæрæсейы базармæ фæхæццæ кæнын зын у. Куыд скъуыддзаг цæудзæн ацы фарста?
– Ныртæккæ ницы зындзинад ис къуркъаджын æмæ аппджын дыргъты ласыны хъуыддаджы. Бахчæйон культурæтæ æмæ фосдарды продукттæй та хуыйы фыд аласын зын у. Уымæн æмæ хуыты африкæйаг емынæ кæй фæзынд. Цы товартæ ласыны бар ис Уæрæсемæ, уыдон амалиуæггæнджытæ ласынц чысыл партитæй. Æмæ уымæ гæсгæ таможнæйон гæххæттытæ аразын слæууы зынаргъдæр. Цæвиттон “Южный Сад” йæ фæткъуытæ ласы егъау партитæй æмæ сын проблемæтæ нæ вæййы. Нæ амалиуæггæнджытимæ ныхас кодтам, цæмæй уыдон дæр æрбаиу уой æмæ егъау партитæй ласын райдайой. Уыцы хъуыддаджы сын мах дæр æххуыс кæниккам.
– Куыстæй ифтонгады фарста карзæй лæууы Хуссар Ирыстоны дæр. Кæд алчи йæхи не срегистраци кæны, куыд æгуыст адæймаг афтæ, уæддæр цал проценты сты, регистраци чи рацыди, уыцы адæймæгтæ æмæ цы куыст цæуы кусæн бынæттæ аразыны фæдыл?
– Æнæмæнг хъæуы ног куыстуæттæ аразын æмæ уæд адæймагæн уыдзæн йæхи реализаци кæныны фадат. Хъыгагæн, алчи нæ разы кæны арæзтадмæ, коммуналон хæдзарадмæ куыстмæ бацæуыныл, хъæууон хæдзарадон куыстыты хайад райсыныл. Ахæм бынæттæм цæуынц æндæр бæстæтæй мигранттæ. Ис нæм квалификациджын специалисттæ, кæцыты хъæуы куыстмæ æрбахонын. 2021 азы æгуыстæй регистрацигонд æрцыдис 2283 адæймаджы. Фæлæ вæййы афтæ дæр, æмæ адæймаг куырдиат бадæтты, цæмæй райса æххуыс æмæ бæлвырдгæнæн, стæй йæ фæд фесæфы.
Пресс-конференцийы ма журналистты цы фарстытæ цымыдис кодтой, уыдон хаудысты республикæйы туризм райтынг кæнынмæ, дунейон æмгуыстадмæ, Къуайсайы æрзæткъахæн сæндидзын кæнынмæ æмæ æндæр ахæмтæ.
Кæронбæттæны Тадтаты Дзамболат æмæ Мæргъиты Алан раарфæ кодтой нæ республикæйы экономисты боны цытæн.
БЕСТАУТЫ Валя,
УАЗÆГТЫ Марфа
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.