Нæ республикæ аграрон бæстæ кæй у, уымæ гæсгæ æппæт рæстæджыты дæр нæ хъæууон фæллойгæнджытæн сæ цард баст уыдис фосдарды æмæ зæххы куыстимæ. Советон дуджы дæр куыд колхозты, совхозты, афтæ хисæрмагонд хæдзарадты дæр дардтой бирæ фос, угæрдæнтæй иу гæппæл æнæ карст нæ задис, сæхи тыхтæй сын цæттæ кодтой зымæгмæ холлæгтæ. Афтæмæй паддзахадмæ лæвæрдтой дзидза, цыхт, нæлхæ æмæ фосдарды æндæр продукттæ. Афтæ уыд быдыркуысты къабазы дæр. Дардыл уыдысты сæ мæнæуы, цæхæрайы, картофы байтыдтытæ, сæ дыргъдæттæ, сæндæттæ… Уыдæттæ уый тыххæй лæууын кæнын зæрдыл æмæ абон дæр кæй ис фадæттæ хъæууон хæдзарады райтынг кæнынæн.
Фæстæмæ цæмæн алæууыд, уымæн йæ аххосæгтæ зонæм. Ныр та хъæуы къахдзæф къахдзæфы фæстæ хъæууонхæдзарадон продуктты æрконд фылдæр кæнын, нæхи нæ æркæнгæ продукттæй ифтонг кæнын.
Уый фæдыл ацы аз цы куыст цæуы, уый тыххæй ныхас кæнæм РХИ-йы хъæууон хæдзарады министр Пухаты Левимæ.
– Ныртæккæ хъæууон фæллойгæнæгæн у ахсджиаг рæстæг. Иу хуыз куыстытæ фæвæййынц æмæ æндæр куыстытæ æрбалæууынц. Фесты нæмыгон культурæты байтыдтыты æфснайыны куыстытæ дæр. Куыд ацыдысты уыдон нæ республикæйы хæдзарадты?
– Нæ республикæйы районты æдæппæт нæмыгон культурæты байтыдтытæ уыдис 2500 гектары бæрц. Ныридæгæн уыдон карст æмæ æфснайд æрцыдысты. Знауыры районы ма хæрзчысыл кæрдинаг æмæ æфснаинаг тыллæг аззадис, фæлæ ацы бонты уый дæр кæронмæ бæстон æрцæудзæнис. Зæгъын хъæуы уый æмæ хуымзæххыты иууылдæр кæй кусынц арендатортæ, раздæр куыд уыд иумиаг хæдзарадтæ, абон нæм ахæмтæй ницыуал ис. Хъæууонхæдзарады техникæ ис «Агросервис»-ы къухы æмæ тыллæг æфснайынæн цыдæриддæр хъæуы, уыдонæй сæ ифтонг кæны æмæ дзы нæй къуылымпыдзинæдтæ.
– Цы культурæтæ байтыдтой æмæ сæ тыллæгæрзад куыд уыд?
– Æдæппæт нæм республикæйы цы нæмыгон культурæты байтыдтытæ уыдис, уыдонæй мæнæу тыд æрцыдис 600 гектары фæзуатыл, фæззыгæнд – 1500, сысджы æмæ хъæдур та 500 гектары фæзуатыл. Нæ республикæйы районтæй иууыл хуыздæр æмæ фылдæр тыллæг райстой Ленингоры районы Орчъосаны хъæуы. Арендатор у Дудайты Гамлет. Ахæм хæрз-гъæд мæнæу, зæгъæн ис æмæ Краснодары крайы дæр нæ зайы. Æз дзы мæхæдæг Дзæуджыхъæумæ аластон лабораторимæ æмæ уый разындис диссаджы хæрзгъæд, дзуапп лæвæрдта æппæт бакуыстгонд стандарттæн дæр. Дудайы фырт тауинаг «Элита» самал кодта йæхæдæг Дзæуджыхъæуы æмæ тыллæг бæрæг у, хæрзкуыст кæй æрцыдис. Куы йæ æрыссай, уæд æппæт зонæнтæм гæсгæ дæр рабæрæг, ссад кæй уыдзæнис тынг хорз æмæ дзы кæй сфыцдзæнис хæрзгъæд дзул. Дудайы фыртмæ зæхх арендæйы лæвæрд ис 93 гектары.
– Рæстæгыл бафснайдтой хæдзарадтæ сæ тыллæг. Техникæйæ куыд ифтонг сты?
– Афтæ зæгъæн нæй æмæ нæ республикæ æххæст у техникæйæ æмæ сæ парахатæй спайдагæнæн ис. Нæ. Не стæм ифтонг. Фæлæ куыст афтæ сæвæрдтам æмæ нæ фæтыхстыстæм. Æз мæхæдæг архайдтон æмæ мæхи цæстæй уыдтон алцыдæр. Иудзырдæй, мах сбæлвырд кодтам, кæм цас уыдис байтыдтытæ, афтæмæй ныддихтæ кодтам рæстæг æмæ куыстой уыцы рæстæджытæм гæсгæ. Афтæ нæ, æмæ комбаин акæна иу чидæр æмæ йæ фæдара йæхимæ, куыд æй фæнда, афтæ, фæлæ бонгай, сахатгай дих æрцыдысты æмæ куыст ацыдис тынг рæвдз. Алчидæр зыдта йæ боны æмгъуыд æмæ тындзыдтой сæ куыстæгтыл. Техникæйы хъæуы ивын, фылдæр сæ кæнын, уымæн æмæ базæронд сты æмæ сæм нæ хъус куынæ дарæм, куынæ сæ ивæм, уæд нæ хъуыддаг æнæ техникæйæ размæ нæ феггуырсдзæнис. Ныртæккæ нæм цы техникæ ис, уыдон иууылдæр сты, кусгæ чи кæны, ахæмтæ. Æмæ, зæгъгæ, уыдонæй кæцыдæр фехæлд, уæд нæм нæй цæмæй йæ баивæм, уый. Уый та раст нæу. Техникæйы дæр фæхъæуы аулæфын кæнын, цæмæй дын дарддæр дæр дæ къух амона, уый тыххæй. Уымæ гæсгæ мах бахатыдыстæм нæ республикæйы разамынадмæ. Ныр кæд нæхимæ 8 комбайны бæрц ис, уæддæр ма ныззакъаз кодтам ноджыдæр 7.
Афтæ бæрцыл сты хуымгæнæн трактортæ дæр. «Нью-Холланд» кæй хонæм, уыдон сты æрмæстдæр æртæ. Иу дзы арвитдзыстæм Ленингормæ, иннæ дыууæ та Знауыр æмæ Цхинвалы районты хъæуты кусдзысты. Ис ма нæм æндæр техникæ дæр, дзырдæн, зæгъæм, Беларус, ДТ, К 150 трактортæ. Уыдон сты гутæттимæ, фæлæ Нью-Холланд кæй хонæм, уыдонæн сæ куыст бæрæг хицæн кæны, кусынц бирæ хуыздæр.
– Ныртæккæ ма у фосæн холлæгтæ æрцæттæ кæныны рæстæг дæр, цы куыст цæуы ацы здæхты та?
– Ныртæккæ кусæм холлæгтæ æрцæттæ кæныныл дæр æмæ æрцæудзысты рæстæгыл æфснайд. Уый фæстæ та æрывналдзыстæм фæззыгæнд тауынмæ.
– Фермертæ цы бакæндзысты сæ тыллæгæн, кæм æй среализаци кæной, уый сын ис?
– Мах хъуамæ æнæмæнг скусын кæнæм, нæхимæ цы куырой ис, уый. архайæм ыл ныри-дæгæн, фæлæ нæхимæ нæй, чи йæ сцалцæг кæной, ахæм специалисттæ, уымæ гæсгæ сæ æрхондзыстæм Цæгат Ирыстонæй. Æмæ уыцы хъуыддаг къухты куы бафта, уæд зæгъæн ис, махæн кæй уыдзæнис нæхи ссад æмæ дзулфыцæн комбинатæн дæр кæй æрхæсдзæнис хорз пайда, уымæн æмæ æр-ласгæ ссадæй уый уыдзæнис бирæ асламдæр. Нæ нымадмæ гæсгæ иу голладжы фыццаг сорты ссады аргъ лæудзæнис 766 сомы. Нæ горæты та, алыран дæр дуканиты уæй цæуы 1 мин 50 соммæ. Мæнæн бирæтæ уырнын кодтой хæрзгъæд дзул кæмæй сфыцæм, ахæм мæнæуæн ам æркæнæн кæй нæй. Фæлæ ныр хъуыддаг бæлвырд æрцыд æмæ афтæ чи дзырдта, уыдонæн нæ бон фидарæй зæгъын у, ахæм хæрзгъæд мæнæу кæй ис æркæнæн нæхимæ дæр. Æз бахатыдтæн Дудайы фыртмæ æмæ йын загътон, цæмæй йæ мæнæу радта хъæууон хæдзарады министрадмæ æмæ йын дарддæр дзуапп кæндзыстæм нæхæдæг. Уымæн мæ хъуыды йæ зæрдæмæ фæцыд æмæ æхсызгонæй сразы ис нæ фæндоныл. Мах бадзырдтам æмæ ма йын йæ зæххытæм ноджыдæр бафтаудзыстæм – хъуамæ йын суой 200 гектары бæрц. Æмæ домдзыстæм, цæмæй сæ дарддæр дæр куса, агротехникон æмгъуыдтæ куыд домынц, афтæ, стæй æрмæст уый нæ – æмæ уæд зæгъæн ис, нæхи ссад нæм парахатæй кæй уыдзæнис.
Куыд бæрæг у, афтæмæй нæ республикæ цæмæй ссадæй ифтонг цæуа, уый тыххæй йæ хъæуы 2500-3000 тоннæйы мæнæуы ссад. Уымæ гæсгæ æз сидын нæ республикæйы цæрджытæм, цæмæйдæриддæр кусын кæй фæнды, ахæм тыллæг æркæнынмæ йæ ныфс чи хæссы, уыдон æрбацæуой хъæууонхæдзарады министрады министрадмæ, сараздзыстæм бадзырдтæ, ратдзыстæм ын цасдæ-риддæр зæхх æй хъæуы æмæ кусæт. Афтæ куы уа, уæд нæм, мæнмæ гæсгæ æгуыст адæм бирæ нал уыдзæнис. Архайын, змæлын хъæуы æмæ кæд æмбæлон мæнæу æркæна, уæд ыл дзырд дæр нæй, мæнæу реализаци кæй цæудзæнис, ууыл Æппæт уыдæттæм уал аздæхта, сæйраджыдæр, йæ хъусдард нæ министрад. Зæгъын хъæуы уый дæр æмæ уал азы дæргъы нæ республикæйы зæххыты егъау фæзуæттæ куыст кæй нæ цыдысты. Уый та хорзы нысан нæу. Зæхх куыст куынæ цæуа, уæд кæны мæгуыр. Уымæ гæсгæ зæххы цалынмæ нæ бакусай, мæнæуы дзы нæ байтауай, уæдмæ йын хъæуы анализ саразын. Зæхх кæд æмбæлон нæ разына мæнæу байтыдтытæн, уæд æй фыццаг аз ныууадзын хъæуы хуымæй æмæ уæд сулæфдзæнис æмæ дын дыккаг аз къух ратдзæнис.
– Куыд у нæ республикæйы дыргъгуыст кæныны хъуыддаг та æмæ цы арæзт цæуы, цæмæй дыргътæ реализаци цæуой, уый тыххæй?
– Ныртæккæ дзырд цæуы консерваразæн заводы куыст æрбиноныг кæныныл. Мæхæдæг цалдæр хатты уыдтæн уым, бабæрæг кодтон, цы уавæры ис куыстуат æмæ куыд рабæрæг, афтæмæй дыргъыдæттæ уадзæн агрегат фехæлдис. Куыддæр сырæза, афтæ цæттæ уыдзæнис æмæ цæрджытæн фадат уыдзæнис сæ дыргътæ реализаци кæнынæн. Банысан кæнын хъæуы уый дæр æмæ консерваразæн завод кæд уыйразмæ азты дæр рауагъта ахæм дыргъыдæттæ, уæддæр сæ рауадзгæ продукци нæ уæй кодта, кæд æнæ химикаттæй уыд, уæддæр. Цæмæдæр гæсгæ нæ адæм сæхи тынгдæр æппарынц æмæ æлхæнынц æддейæ æрласгæ дыргъыдæттæм, афтæмæй нæхимæ цы ис хæринаджы æмæ нуазинаджы оххыл, уый та у бирæ хæрзаддæр.
– Фосдарды къабазы та цахæм æнтыстытæ ис фермертæн?
– Фосдарды къабазы дæр ис проблемæтæ. Фермертæн æмæ хъæууон цæрджытæн дæр проблемæ ссис сæ фос кæм ауæй кæной, сæ æхсыр кæм среализаци кæной, уыцы проблемæтæ. Уый тыххæй та æз фæнд кæнын хъæууон цæрджытимæ, фермертимæ фембæлын æмæ сын мæ хъуыды бамбарын кæнын, цæмæй районты бакæной сæхи мини базæрттæ æмæ йæ фæлхасгæнджытæ æлхæной фыццаг адæймагæй, къухæй къухмæ нæ фæлæ, йæ хицау æй куыд уæй кæны, афтæ. Уый куы уа, уæд æз æнхъæлын æмæ уæйгæнджытæн дæр æмæ фæлхасгæнджытæн дæр бирæ фенцондæр уыдзæн.
– Фосы æнæниздзинадмæ та цахæм хъусдард здæхт цæуы?
– Хъыгагæн нæм фæстаг рæс-тæджы фосыл æрцыдис стыр зиæнттæ. Фæзындис нæм, хуыты африкæйаг емынæ кæй хонæм, уый æмæ дзы амардис 190 хуыйы бæрц. Уымæй стыр зиан æрцыдис хъæууон цæрджытыл. Фæлæ уый цæрджытæн бирæ-бæрцæй сæхи аххос дæр у. Нæ сын саразынц рæстæгыд судзинатæ. Закъонмæ гæсгæ та хостæ хъуамæ æлхæной сæхæдæг цæрджытæ. Уымæ гæсгæ фæнд кæнæм, цæмæй фермертимæ, арендатортимæ æмæ хъæуы цæрджытимæ дæр бакæнæм æмбарынгæнæн куыст æмæ зо-ной, цы сты сæ хæстæ æмæ куыд хъуамæ аудой сæ фосы æнæниздзинадыл дæр.
Бестауты Валя
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.