Плиты Гацыр – йæ чиныг схуыдта: «Мæлæм! Уæд лæугæйæ». Рацыдис горæт Цхинвалы, 2020 азы.

Автор кæуыл æрдзырдта, уыдон сты: Санахъоты Владимир (Серо), Плиты Арон, Дзаттиаты Алыксандр, Гаглойты Серги, Абайты Алыксандр, Санахъоты Мате, Козаты Разден, Джиоты Илларион, Джиоты Лентъо æмæ Степан, Беджызаты Чермен, Хъуылаты Созырыхъо. Уыдоны æдде чиныджы ис ахæм сæртæ: «Схъызыди Рукъгом», «Фыццаг геноцид æмæ Бургъустан», «Æртындæс коммунары» æмæ «Иры туг кæм нæ ныккалд».

Автор нæ разагътайы лæгтыл фæдзырдта рæсугъд нывæфтыд æвзагæй, историйæ иуварс нæ ацæугæйæ.

Ранымад адæймæгтæй чи цы куыст кодта, уый истори загъта. Фæлæ цахæм ирон лæгтæ уыдысты, цы мæгуыр къуымтæй рацыдысты, цахæмтæ уыдысты сæ цардагурæджы фæндæгтæ, кæм бахсыстысты сæ зонд æмæ сæ хъару, чи уыдысты сæ хæрзмæбæлджытæ, цы сæ æркодта сæрибары сæрыл тохмæ. Уыдæттæ æмæ æндæртæ ахсджиаг æрмæджытимæ базонгæ уыдзыстæм Плийы фырты чиныджы.

Автор ма йæ чиныджы бæстон æрдзырдта ацы фæлгæндзтæ канд историон нæ, сæ иуæй-иутæ фæстагмæ кæй систы литературон фæлгæндзтæ дæр.

Уымæй дарддæр ма сæ иу хай литературон куыст дæр кодта, куыд зæгъæм: Дзадтиаты Алыксандр, Гаглойты Рутен, Никъала, Беджызаты Чермен æмæ Хъуылаты Созырыхъо.

Тугуарæн тохтæ, бæстæйы сызмæлд, адæмы æвирхъау уавæр – æвæццæгæн,  сын зæрдæйы фæндиаг ныффыссæн дæр нæ уыд. Фæлæ ферох уой, ма лæууой нæ зæрдыл, ууыл Чермен тынг сагъæс кодта æмæ йæ фæдзæхсæгау æлгъит-гæйæ загъта:

 

«Ссæдзæм аз махæй

Кæмæй фæуа рох,

Уый не ‘хсæн æлгъыст уæд фæлтау!».

Чиныджы сæртæй сæ иуы «Схъызыди Рукъгом»-ы  бæстон ныхас цæуы, куыд арæзт æрцыд Рукъы революцион штаб, уый тыххæй. Сæ куыст уым кодтой Дзадтиаты Алыксандр, Гæдиаты Никъала, Беджызаты Чермен, Плиты Арон, Абайты Алыксандр, Абайты Цицка, Гаглойты Серги, Козаты Разден, Санахъоты Мате.

Чиныджы бæстон ныхас æрцыд Санахъоты Владимиры цард æмæ æхсæнадон куысты фæндæгтыл. Партийы уæнг ссис 1905 азæй, уыдис Петербургаг студент, 1917 азы активон хайад райста Петербурджы æрцæуæг хабæрттæ. Ирыстонмæ сыздæхт 1918 азы æмæ уæдæй фæстæмæ аныгъуылд рево-люцион куысты. Революцийы фæуæлахиз, Хуссар Ирыстоны ног хицауады сырæзт, йæ куыст алыгъуызон бæрнон бынæт-ты. Йæ адæмы цард къахыл куы сæвæрдта, уæд нымад æрцыд адæмы знагыл» байсæфт 1937 азы.

Плиты Ароны цард æмæ тохы фæндæгтыл зæрдæбын  ныхас æрцыд чиныджы. Йæ фæндæгтæ: Дзомагъ, Рукъ, Пятигорск, Петербург, Хуссар Ир, революцион змæлд. Тохы раздзæуджытæ систы  Санахъоты Вл., Дзадтиаты Алыксандр, Плиты Арон, Гаглойты Серги, Абайты Алыксандр, Санахъоты Мате. Æрфидар ног хицауад, байсæфт Арон дæр 1937 азы.

Цæдис галтау иу афæдзы ифтыгъд  уыдысты Санахъоты Серо, Плиты Арон, Дзадтиаты Алыксандр, Гаглойты Серги æмæ Абайты Алыксандр.

Плийы фырт бæстон æрдзырдта Дзадтийы фырты хæдзарвæндагыл, фæуд уыд Петербурджы медицинон институт, уым райста хайад 1917 азты революцийы, цæттæ революционерæй сыздæхт Ирыстонмæ. Хуссар Ир цы уавæрты бахауд, цы тохтæ уыд, куыд арæзт æрцыд ног хицауад, цы  стыр быцæутæ уыд ног Гуырдзыстоны хицæуттимæ Хуссар Иры тыххæй, уыдæтты активон хайадисæг уыд  Алыксандр дæр. 1937 азы йын йæ хъуыры фæбадын кодтой йæ рæсугъд фæндты.

Йæхи царды фæндæгтæ уыдис Гаглойты Сергийæн дæр. Райгуырд Къусджыты. Хъæууон скъолайы фæстæ Тифлисы нæлгоймæгты приют, 1017 азы æфсæддон службæ, уырдыгæй æрыздæхт цæттæ революционерæй æмæ йæ тых, йæ зонд схæлар кодта сæрибары сæрыл тохæн. 1922 азы ссис Мæскуыйы университеты студент фæндтæ бирæ, фæлæ йæ хъуыры фæбадтысты 1937 азы.

Сыба уыдис йæ райгуырæн авдæн Абайты Алыксандрæн. Йæ ахуыры фæндæгтæ бæлвырд не сты, фæуд ын уыдис Мæскуыйы сæудæджерадон академи. 1918 азæй уыдис революцион куысты цæхæры. Æппæт змæлдтыты, растадты уыд активон хайадисæг. Бирæ бæрнон бынæтты куыста, Советон Хицауад куы фæуæлахиз, уæд. 1937 азы культы азар  басыгъта Алыксандры дæр.

Хæстон дугæн хæстон лæг хъæуы. Уыцы заманы ахæм лæг уыд Санахъоты Мате. Бирæ ног цыдæртæ ис Матейæн ацы чиныджы. Автор æй рахаста адæмы размæ æцæг ирон мызыхъ, фæрдæхтджын æфсæддон раздзогæй. Авторæн ис йæхи хъуыдытæ Матейы тыххæй. Хæрз аив æвдыст сты йæ тохы фæндæгтæ, йæ лæгдзинæтæ. Æнамонд дуг аныхъуырдта Матейы дæр 51 аздзыдæй.

Козаты Раздены тыххæй адæмы ‘хсæн уæлæнгай ныхæстæ ис. Ацы чиныджы æрмæджытæ чи бакæса, уый бамбардзæн бæстон, хæххон гомзæвæт лæппуйæ куыд рацыд стыр куырыхон лæг, царды бартыл тохгæнгæйæ æхсæв æмæ бон чи нæ зыдта. Байсæфт Разден дæр 1937 азы.

1937 азы азарæй аирвæзтысты Морго æмæ Къодибынаг лæппутæ – Джиоты Илларион, хæрзæфсымæртæ Джиоты Лентъо æмæ Степан. Се ‘взонджы бонтæ бахардз кодтой сæрибары сæрыл тохты, меньшевикон Гуырдзыстоны æгъатыр миты ныхмæ тохты. Бирæ тых, рæстæг схардз кодтой ног хицауад сфидар кæныны сæрыл тохтæн, Иры рæзгæ фæлтæры схъомыл кæныны хъуыддагæн.

Нæ литературон зиууæттæ Беджызаты Чермен æмæ Хъуы-латы Созырыхъо æвзонгæй райдыдтой адæймаджы барты сæрыл тохкæнын. Æргом уыд сæ тох лæджыфыдхор мень-шевикты ныхмæ, фæхæцыдысты дзы Хуссарæй Цæгатмæ, федтой Бургъустан æмæ Сырх Æфсады тохтæ. Активон уыд сæ тох ног Ирыстоны сæрыл, ног хицауад саразыныл. Бантыст сын, зарыдысты йыл сæ поэтикон хъæлæсæй, фæлæ та 1937 аз…

Революцийы уынаффæгæнæндон Ручъы зылд кæй уыд, Советон Хицауад фыццаг хатт уым расидт кæй æрцыд, рукъгом, Цъалагомæй дзы хайадисджытæ чи уыд революционер Плиты Оляйы райдайгæйæ, уыдоныл æмбæлон ныхас æрцыд ацы чиныджы.

Зæгъын хъæуы: фыццаг геноцидыл цы чингуытæ æрцыд фыст, уыдоны ‘хсæн аккаг бынат кæй бацахсдзæн ацы чиныг дæр.

                                                                                                                                                                      ДРИАТЫ Лейла

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.