Хетæгкаты Къостайы номыл Хуссар Ирыстоны драмон театры ног бæстыхайы залы царыл цæгатирыстойнаг нывгæнджытæ Уалыты Захар æмæ Хетæгкаты Аслан Нарты эпосæй цы аст зæды ныв скодтой, уыдонæй Уастырджи æмæ Æфсатийы нывтæ, адæмы æмбарынады куыд ныффидар сты, ахæм кæй не сты, уый тыххæй карз дискусситæ цыд, Информаци æмæ мыхуыры паддзахадон комитеты цы тымбыл фынг ауагъдæуыд, уым. Уагъта йæ драмтеатры аивадон къухдариуæггæнæг Дзудцаты Тамерлан. Дискусситы хайад райстой, быцæуаг нывты автортæ Уалыты Захар æмæ Хетæгкаты Аслан, хуссарирыстойнаг нывгæнджыты цæдисы сæрдар Цхуырбаты Тамерлан, Культурæйы министрады аивадон-экспертон къамисы уæнг, Президенты паддзахадон уынаффæгæнæг Коцты Къоста, РХИ-йы Зонад-иртасæн институты директор Гаглойты Роберт, аивадзонæг Биазырты Людмилæ, Культурæйы министрады цыртдзæвæнтæ хъахъхъæныны фæдыл хайады сæргълæууæг Табуты Нелли, æхсæнады минæвæрттæ.

Театры царыл цы персонажты нывтæ скондæуыд, уыдон сты Уастырджи – нæлгоймæгты, хæстонтæ æмæ фæндаггонты бардуаг, Фæлвæра – фосы бардуаг, Сафа – бинонты бардуаг, Æфсати – сырдты бардуаг, Куырдалæгон – æрвон куырдадз, Донбеттыр – дæтты бардуаг, Уацилла – тыллæджы бардуаг  æмæ Галæгон – дымгæйы бадуаг. Хъыгагæн, Уастырджи æмæ Æфсатийы нывтæ не сты, ирон адæмы æмбарынады куыд ныффидар сты, ахæмтæ. Уастырджи у Александр Невскийы хуызæн – æвзонг, æнæ боцъо æмæ сырх цырыхъхъыты, Æфсати та у денджызон абырæджы хуызæн – йæ иу цæст баст у сау хæцъилæй. Номхуындæй ацы персонажтæ расайдтой карз дискусситæ.

Театры аивадон къухдариуæггæнæг Дзудцаты Тамерланы ныхæстæм гæсгæ театры бæстыхай аразын куы райдыдтой, уæд сын фенын кодтой залы эскизтæ, фæлæ сæ зæрдæмæ нæ фæцыдысты.

«Эскизтæ куы федтам, уæд хорзау нал фестæм æмæ загътам, ахæм форматы залæн аразæн нæй. Уый фæстæ Культурæйы министрад аскъуыддзаг кодта, цæмæй зал арæзт æрцæуа, драмон театрæн куыд æмбæлы, ахæм хуызы. Æхсæнады фæндон бахынцгæйæ, аскъуыддзаг кодтам, цæмæй залыл цы нывтæ хъуамæ уа, уыдон уой Нарты кадджыты персонажтæй. Райст æрцыд, цæгатирыстойнаг дизайнертæ цы проект сарæзтой, уый», – банысан кодта Дзудцаты Тамерлан.

Йæ ныхæстæм гæсгæ, залы сфæлындзыны эскизтæ саразын хъуамæ бахæс кодтаиккой нывгæнæг-монументалист Кадзты Вадимæн. Куыстытæ кæронмæ фæуынæн Вадим йæхицæн цы рæстæг банысан кодта, уый къух нæ лæвæрдта министрадæн. Уымæн æмæ уæд иууылдæр тагъд кодтой, театры арæзтад кæронмæ арæзт хъуамæ фæуыдаид 2015 азы кæрон. Кадзты Вадим сын куы бамбарын кодта, уыцы æмгъуыдмæ кæй нæ фæуыдзæн куыст, уæд бахатыдысты цæгатирыстойнаг нывгæнджытæ-монументалисттæ Уалыты Захар æмæ Хетæгкаты Асланмæ.

Театры аивадон къухдариуæггæнæджы ныхæстæм гæсгæ, нывты алыгъуызон эскизты фæдыл уынаффæ цыд æмæ сæ сфидар кодта Культурæйы министрады аивадон-экспертон совет. Уый фæстæ равзæрстæуыд, цæгатирыстойнаг нывгæнджытæ цы эскизтæ æрбавдыстой, уыдон æмæ уымæ гæсгæ æрæвнæлдтой сæ куыстмæ.

Эскизтæ нывгонд куы ‘рцыдысты æмæ сæ æхсæнады минæвæрттæй чидæртæ куы федтой, уæд газет «Республика»-йы мыхуыр æрцыд уац, цыран хынцыд æрцыд, нывтæ оригиналтæй кæй хицæн кæнынц, уый.  Уацы фæстæ æхсæнад дæр сæ хъуыды дзырдтой.

Театры аивадон къухдариуæггæнæг куыд загъта, афтæмæй, уыцы быцæуаг фарстаты тыххæй æрхуыдтой, театры зал чи сныв кодта, уыцы нывгæнджыты, «цæмæй æппæт фарстатæ дæр скъуыддзаг æрцæуой, уый тыххæй».

Кæй зæгъын æй хъæуы, цæгатирыстойнаг нывгæнджыты зæрдæмæ нæ фæцыд, се скæнгæ нывты сын кæй скритикæ кодтой, уый.

Уалыты Захары ныхæстæм гæсгæ, уыдон бирæ тыхтæ æмæ рæстæг бахардз кодтой эскизтæ аразыныл. Æрдæг афæдзы бæрц дыууæрдæм кодтой Дзæуджыхъæуæй Цхинвалы ‘хсæн. Уыдон эскизты фæдыл уынаффæ кодтой аивадон советимæ, сæрмагондæй Коцты Къостаимæ.

Уый куыд зæгъы, афтæмæй «персонажтæй алкæй тыххæй дæр уынаффæ цыд тынг лæмбынæг, уынаффæ цыд персонажы алы хайы тыххæй дæр,  тынг бирæ рæстæг бахардз эскизтыл, уыдон уыдысты бирæ. Æрмæст Уастырджийы эскизтæ уыдысты æхсæз. Ацы эскизтыл кусын æнцон хъуыддаг нæ уыд. Хронологион æгъдауæй алцы дæр арæзт æрцыд раст. Кæд иннæ нывгæнджытæ Уастырджийы хуыз ныв кодтой хайгай, ома, нывы хæйттæ иугай ист цыдысты алы æмæ алы дугтæй  – йæ худ уыд туркаг, æхсаргард XIX æнусæй ист æ.а.д., уæд мах та систам сæрмæттæ-аланты цардæй бæрæг рæстæг æмæ уыцы дугмæ гæсгæ сныв кодтам Уастырджийы хуыз. Хынцыд æрцыдысты æппæт хæйттæ дæр, суанг дзабыры бæттæнты онг», – банысан кодта Уалыты Захар æмæ ма йæ ныхасмæ бафтыдта, зæгъгæ, Паддзахадон драмтеатры цы монументалон куыст бакондæуыд, ахæм нæдæр Хуссар Ирыстоны æмæ нæдæр Цæгат Ирыстоны ис. «Мах тынг серьезонæй æрæвнæлдтам ацы куыстмæ».

Уый куыд дзырдта, афтæмæй алцы дæр дырысæй арæзт æрцыд Коцты Къостайы фæрцы.

Йæ рады Хетæгкаты Аслан дæр баххæст кодта Захары ныхæстæ. Уый куыд загъта, афтæмæй сæ бакæнгæ куысты Уастырджийы ныв арæзт у этнографтæ æмæ историкты куыстытæм гæсгæ. Йæ ныхæстæм гæсгæ, уыдон сæ куыст æххæст кодтой этнографи æмæ историйы бæрæггæнæнтæ хынцгæйæ. Ома, Уастырджи бирæты куыстыты æвдыст æрцыд алы æмæ алыгъуызон кары. «Мах нæхæдæг фарстам, агуырдтам, нæ размæ ацы персонажты чи ныв кодта, уыдон куыстыты æмæ уымæ гæсгæ куыстам», – загъта уый.

«Монументалон нывтæ хуы-мæтæджы нæ равзæрынц, уый кæддæриддæр коллективон куыст вæййы. Уастырджийы æвзонгæй цæмæн сныв кодтам? Легендæтæм гæсгæ, алы хатт дæр Уастырджи адæммæ рацæуы алы æмæ алы хуызты – куы æвзонг вæййы, куы – зæронд, куы та – сывæллон. Уый тыххæй афтæ дзурын, ома, хъуамæ уа æрмæстдæр ас æмæ урс боцъоджын, уый раст нæу», – бафиппайдта Хетæгкаты Аслан æмæ цæвиттонæн æрхаста Дзанайты фырты снывгонд Уастырджийы. Ома, йæ уый сныв кодта дыууæ вариантæй. Иу нывы Уастырджи ис цыппаркъахон бæхыл, иннæйы та – æртæкъахон бæхыл. Кармæ гæсгæ дæр у алыгъуызæттæ. «Мах сахуыр кодтам алкæй куыстытæ дæр. Кæрæдзиивынад куынæ уа, уæд нæ уыдзæн размæцыд дæр», – бахахх кодта уый.

Президенты паддзахадон уынаффæгæнæг Коцты Къоста растыл банымадта цæгатирыстойнаг нывгæнджыты арæзт нывты. Уый æрхаста цæвиттонтæ рагисторийæ æмæ банысан кодта, цæгатирыстойнаг нывгæнджыты нывтæ историон реалитæм æввахсдæр кæй лæууынц. Йæ ныхæстæм гæсгæ, рагон ариæгты нывты хуыцæуттæ уыдысты æвзонг. Уый цæвиттонтæ æрхаста сæ дарæсы тыххæй дæр.

Коцты Къостайы хъуыдыйы фарс рахæцыд аивадзонæг Биазырты Людмилæ дæр.

Йæ хъуыдытæ загъта Хуссар Ирыстоны Нывгæнджыты цæдисы сæрдар Цхуырбаты Тамерлан дæр. Уый куыд банысан кодта, афтæмæй эскизты проекттæ æвзæрст хъуамæ æрцыдаиккой конкурсмæ гæсгæ.

«Афтæ куы уыдаид, уæд абон ахæм быцæу ныхæстæ нæ уыдаид. Нывгæнæгæн сфæлдыстадон сæрибардзинады æмæ сæрмагонд интерпретацийы бар ис, фæлæ театр адæмæн арæзт кæй у, уый тыххæй бахынцын хъуыд уыдоны хъуыды дæр», – загъта Цхуырбаты Тамерлан.

Мадзалы дискусситæ цыд нывы Æфсатийы цæст сау хæцъилæй баст кæй у, уый тыххæй дæр.

«Æфсатийы цæсты сау хæцъилæй бастимæ сныв кæнын раст нæу. Ацы нывы уый у «Карибаг денджызы абырæджы хуызæн», – банысан кодта газет «Республика»-йы сæйраг редактор Хъоцыты Андрей æмæ фæндон бахаста, цæмæй æрвон цæрджыты персонажтæ ногæй ныв æрцæуой, адæмы æмбарынады куыд сты, ахæмæй.

Йæ рады историон зонæдты кандидат Гаглойты Роберт куыд банысан кодта, афтæмæй театры залы Уастырджийы ныв бирæ фарстатæ æвзæрын кæны æрмæст Хуссар Ирыстоны цæрджытæм нæ, фæлæ Цæгат Ирыстоны цæрджытæм дæр.

«Уастырджийы хуыз хуссары – Къуыдаргомæй Чысангоммæ зонынц боцъоджынæй. Уастырджийы ныв куыд у, афтæмæй куы баззайа, уæд бирæ фарстатæ уыдзæн Æппæтирон адæмы X-æм съезды минæвæрттæм дæр, кæцы уагъд æрцæудзæн Цхинвалы ацы аз августы мæйы. Съездмæ æрцæудзысты ирон диаспорæты минæвæрттæ дунейы алы рæттæй æмæ уыдонæн куыд бамбарын кæндзыстæм, Уастырджи афтæ куыд «сæвзонг», – банысан кодта Гаглойты Роберт.

Карз дискусситы фæстæ мадзалы хайадисджытæ æрцыдысты ахæм хъуыдымæ, цæмæй ауагъдæуа зонадон конференци ацы темæйыл, цыран сæ хъуыдытæ зæгъдзысты Ирыстоны ахуыргæндтæ.

Ацы фæндоныл сразы сты ныв-гæнджытæ дæр. Уыдон банысан кодтой, зæгъгæ, ахуыргæндтæ цы уынаффæ рахæссой, ууыл сразы уыдзысты уыдон дæр, куы бахъæуа, уæд коррективæтæ бахæсдзысты, быцæуаг цы персонажты нывтæ систы, уыдонмæ.

Осиаты Индирæ         

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.