Уый раджы уыд…

Номдзыд кафæг Плиты Нодары райгуырдыл  сæххæст 70 азы

Мæскуыйаг уазæгдон «Заря»-йы номыртæй иумæ куы бахызтæн, уæд дзы баййæфтон бæрзонд, гуырвидыц æвзонг лæппуйы. Мæ бацыд мын нæ бафиппайдта – арæзта кафты класикон фæлтæрæнтæ… Салам ын куы радтон, уæд мæм раздæхта йе ‘ргом æмæ мæнæ – зонгæ цæсгом. Куыддæр фæтыхстæн… Хъуыдыты аныгъуылдтæн, æмæ фæстагмæ мæ зæрдыл æрлæууыд, чи у ацы лæппу æмæ йæ кæцæй зонын… Уый дæр мæм æдзынæг ныккасти,   базыдта мæ. Кæрæдзийыл бацин кодтам, стæй нын ныхас ацайдагъ. Æрымысыдыстæм не студентон рæстæг, Хyccap Ирыстоны пединститут.

Хæлар уыдыстæм Нодаримæ. Тынгдæр та нæ æнгом кодта институты хæдархайгæ аивадон ансамбль, кафты аивад… Иумæ кафыдыстæм. О, цæй тынг арæхсти, цæй тынг ыл фидыдта кафын! Ныллæууыд кафты аивады фæндагыл æмæ йын бантысти дард ацæуын… Ныр, цалдæр азы фæстæ, мæ разы лæууы, джиппыуагъды хуызæн, рæхснæг лæппу – зындгонд ирон кафæг, Цæгат Ирыстоны АССР сгуыхт артист Плиты Нодар.

Æз æй куы афарстон, зæгъын, цæй тыххæй æрцыдтæ Мæскуымæ, уæд мын æфсæрм-гъуызæй загъта:

– Стыр Октябры 60 азы юбилейон бæрæгбоны цытæн концерты хайад райсыны тыххæй мæ æрхуыдтой ардæм…

Æнцон нæ уыдис уымæн кафты аивады бæрзæндтæм схизын, бахъуыди йæ бирæ фæлтæрæнтæ æмæ фыдæбон кæнын. Ацы фæндагыл Нодар фыццаг къахдзæфтæ акодта 1967 азы. Хуссар Ирыстоны педагогон институты ахуыр кæныны рæстæджы. Уый, институты хæдархайгæ ансамблы кафгæйæ, йæхимæ æркæсын кодта сценæмæкæсджыты æмæ кафты аивады дæсныты. Æвзонг лæппумæ алчидæр федта кафты аивады æнæмæнгхъæуæг миниуджытæ…

Кæй, зæгъын æй хъæуы, алы хатт куыд вæййы, афтæ Нодарæн дæр йæ кафты хъуыддаг райдианы æххæст рæстмæ нæма цыди. Фæлæ уый афтæ зæрдиагæй куыста йæхиуыл, æмæ фæстæдæр Хуссар Ирыстоны паддзахадон ансамбль «Симд»-мæ куы бацыд, уæд цыбыр рæстæгмæ ссис ансамблы хуыздæр кафджытæй иу, сценæ-мæкæсджыты уарзон артист. Йæ аив змæлдимæ йæ тынг арæзта йæ рæсугъд уæнгты конд.

1969 азы Нодар хуынд æрцыдис Цæгат Ирыстоны адæмон кафты ансамбль «Алан»-мæ. Ацы зындгонд ансамблы уымæн ноджыдæр рæзтис йæ кафты дæсныйад курдиатджын хореографтæ Уарзиаты Хадзысмел, Илья Гафт, Байаты Альбинæ æмæ æндæрты æххуысæй. Банысан кæнын хъæуы уый, æмæ Плийы фырт ирон националон кафты мидис иттæг хорз кæй æмбары, кæй йын хаты йæ мидсусæгдзинæдтæ. Æмæ кафгæ-кафын уыцы мидис æмбарын кæны сценæ-мæкæсджытæн йæ рæсугъд уæнгты змæлд æмæ цæсгомæнгасæй. Нодар кæддæ-риддæр пайда кæны кафт æххæст кæныны культурон æмæ эстетикон фæрæзтæй. Бæрæг у иу хъуыддаг: кафты аивад æмбарæг Нодары кафтмæ куы бакæсы, уæд хæр-зæнцонæй бафиппайы, Нодар æрмæстдæр кафыны тыххæй кæй райгуырдис, уый.

Ансамбль «Алан» йæ концертон программæ кæддæриддæр райдайы «Ирон кафтæй». Ацы кафтæн йæ ном йæ уæлæ ис: у сыгъдæг ирон националон кафт æмæ дзы æвдыст цæуы ирон царды иуæй-иу этнографон æмæ культурон элементтæ. Уымæ гæсгæ ацы кафт йе ‘ххæстгæнæгæй домы, цæмæй æппæт æгъдауæй дæр равдиса ирон удыхъæд æмæ уаг. Æмæ ацы миниуæг æххæстæй æфты кафты солист Плиты Нодары къухы. Сценæйыл куы вæййы, уæд ма лæг хуыздæр цæмæ бакæсдзæн. Къахфындзтæ æмраст фæсадзы, уæнгтæ рæсугъд сæ-вæры, риуы гуыдыр размæ йæхиуыл рахæцы æмæ цыма мæнæ хæххон цæргæс арвы тыгъды раленк кæны, афтæ фæкæсы адæймагмæ.

Плийы фырт ма иттæг хорз æххæст кæны «Æнæнкъуысгæ кафт», «Рог кафт», «Хæххон кафт», гуырдзиаг кæфтытæ «Гандаган», «Картули» æмæ æндæртæ.

Æз Плийы фырты куы афарстон,   кæмæй тынгдæр бузныг дæ, кафын дын чи амыдта, уыцы адæймæгтæй, зæгъгæ, уæд мын фыццаг ракодта Хуссар Ирыстоны паддзахадон ансамбль «Симд»-ы раздæры артист Гуыцмæзты Хъазыбег æмæ Гуырдзыстоны ССР сгуыхт артист Гаглойты Хазбийы кой.

Уыдон мæнæн нæ бахæлæг кодтой æппæт сæ зонындзинæдтæ, сæ дæсныйад æмæ сæ уды хъарм. Æз ма абоны онг дæр пайда кæнын Гаглойты Хазбийы кафты миниуджытæй.

Дæрдтыл æрзылди Плиты Нодар, ансамбль «Алан»-ы кафгæйæ. Нæ бæстæйы бирæ концертон залтæй дарддæр ма уымæн æмдзæгъд кодтой Болгарийы, Югослави, Чехословаки, ГДР, Голланди, Польшæ, Сири, Вьетнам, Сингапур æмæ бирæ æндæр фæсарæйнаг бæстæты сценæмæкæсджытæ.

Стыр Октябры революцийы 60 азон юбилейы цытæн Кремлы Съездты галуаны бæрæгбонон концерты хайад райсыны тыххæй ансамбль «Алан»-æй цы æртæ дæсны кафæджы æрхуыдтой (Цæгат Ирыстоны сгуыхт артист Плиты Нодар, артисттæ – Хъуылымбегты Руслан æмæ Чертхъоты Нодар), уыдон хайад райстой æрмæст иу кафты – Паддзахадон академион хореографион ансамбль «Березка»-имæ. Ацы кафтæн разамынд кодта Советон Цæдисы адæмон артисткæ, паддзахадон премийы лауреат, «Березка»-йы аивадон къухдариуæггæнæг Надеждина Надежда.

Кремлы Съездты галуаны бæрæгбоны концерты Нодар кафыд хæрзчысыл рæстæг, фæлæ равдыста йе стыр дæсныйад кафты кæлæнгæнæг аивады. Ирон лæппуйы уæздан кафтмæ нæ бæстæйы бирæ минæвæрттимæ иумæ кастысты фæсарæйнаг – бæстæты минæвæрттæ дæр. Уыдонæй бирæтæ Нодары кафгæ федтой сæхи бæстæты сценæтыл дæр, æмæ йын ныр ногæй æмдзæгъд кодтой Кремлы Съездты галуаны.

Плиты Нодар нырма æвзонг у. «Æвзонг адæймаг та тырнаг æмæ фæразон вæййы. Афтæ у Плийы фырт дæр – йæ уд нæ фæлмæцы, йæ къах нæ фæллайы ирон рæсугъд æмæ мидисджын кафты аив зилдухæнты. Уыцы стыр æмæ рæсугъд фæндагыл йæ нысан у бæрзонддæр рæттæм, æмæ сæм кæй фæхæццæ уыдзæн, уый нæ цæстытыл уайы.

Мæ уац цы фембæлдæй райдыдтон, уый раджы уыд, дыууиссæдз азæй фылдæр рацыдис.  Абон Плиты Нодар нымад у æрмæст Ирыстоны нæ, фæлæ Кавказы хуыздæр кафджытæй сæ иуыл. У Уæрæсейы Федерацийы сгуыхт артист, Цæгат Ирыстон-Аланийы адæмон артист. Знон йæ райгуырдыл сæххæст 70 азы æмæ йын нæ цæст уарзы, фидар æнæниздзинад, цы сфæлдыстадон плæнттæ йæм ис, уыдон ын сæххæст уæд йæхи фæндиаг.

ДЗАБИТЫ Александр,

экономикон зонæдты кандидат