1941 азы 22 июнь – нæ бæстæйы историйы иууыл уæззаудæр сыфтæй иу, мысæн æмæ хъыггæнæн бон. Уыцы бон райдыдта, историйы æмбал кæмæн нæй, ахæм стыр хæст, фашистон Герман æмæ Советон Цæдисы ‘хсæн. Иууыл фылдæр туг кæм ныккалд, уыцы хæстæй рацыд æвдай æхсæз азы, фæлæ нæ адæмæй рох не сты æмæ æвæццæгæн, нæдæр ферох уыдзысты нæ сæрибар царды тыххæй сæ удтæ чи радта, знаджы ныхмæ тугуарæн хæстмæ чи фæцыд, уыцы хæстонты.

Куыд æввахсдæр кæны Уæлахизы бон, афтæ арæхдæр мысæм Стыр Фыдыбæстæйон хæсты цаутæ.

Хуссар Ирыстоны районты алы аз дæр цытджын æгъдауæй, алыгъуызон мадзæлттæй, нысан кæнынц Стыр Уæлахизы бæрæгбон.

Стыр Фыдыбæстæйон хæсты фæуæлахизы 76 азы боны цытæн цымыдисон мадзал «Ирыстоны хъæбатыр фырттæ», зæгъгæ, уагъд æрцыд Цхинвалы районы Ортъеуы хъæуы, Советон Цæдисы хъайтар Цоциты Васяйы цырты раз. Хъæубæстæ нæ рох кæнынц, уæлахиз сын чи æрхаста, уыдоны рухс нæмттæ. Алы аз дæр Уæлахизы бонмæ арæзт  æрцæуынц алыгъуызон мадзæлттæ.

Мадзал бацæттæ кодтой Цхинвалы районы администрацийы культурæйы хайады управленийы (йæ сæргълæууæг Гаглойты Ростик) Централон библиотекæ æмæ Культурæйы хæдзары кусджытæ æмæ Цхинвалы районы Ортъеуы хъæуы библиотекæгæс Битеты Аленæ. Мадзалмæ æрбацыдысты районы администрацийы къухдариуæггæнæджы хæдивæг Бибылты Валери, культурæйы хайады управленийы хистæр Гаглойты Ростик, хъæуы цæрджытæ, скъоладзаутæ. Мадзалмæ хуынд æрцыд фыссæг, журнал «Фидиуæг»-ы прозæйы хайады гæс Наниты Асиат.

Мадзаламонæг, Централон библиотекæйы директор Уалыты Нанули раарфæ кодта æрбамбырдуæвджытæн æмæ цыбыртæй æрдзырдта Стыр Фыдыбæстæйон хæсты тыххæй, зæгъгæ, Фыдыбæстæйон хæсты иумиаг знагыл фæуæлахизмæ йæ уæзгæ хайбавæрд бахаста Хуссар Ирыстон дæр. 22 мин адæймагæй фылдæр тох кодтой æппæт фронтты дæр. Уыдонæй дæс мин хæстоны фæмард тохы быдыры, æбæрæгæй фесæфт авд минæй фылдæр. Фыдыбæстæйы Стыр хæсты Советон Цæдисы Хъæбатыры ном чи райста, уыдоны ‘хсæн ис æртын æхсæз ироны. Цæрджыты иумæйаг бæрцмæ гæсгæ нæ чысыл Ирыстон Хъæбатырты нымæцæй ис фыццаг бынаты.

Ирыстоны алы цыппæрæм адæймаг ссис ацы хæсты хайадисæг. Хæсты быдыры уыдон равдыстой диссаджы хъæбатырдзинад. Цхинвалы районы Ортъеуы хъæуæй дæр бирæтæ ацыдысты Фыдыбæстæйон хæстмæ. Бирæтæ нал æрыздæхтысты сæ райгуырæн хъæумæ, – дзырдта Уалыты чызг.

Уый фæстæ иу минут æмырæйы алæугæйæ ссардтой хæсты фæмардуæвджыты ном …райхъуыстысты хæстон музыкæйы зæлтæ… мадзалмæ æрбацæуджытæ дидинджытæ сæвæрдтой хъайтары цырты раз.

 

ХЪАЙТАРЫ НОМ ЦÆРДЗÆН ÆНУСТÆМ

Ирыстоны æхсарджын фырт Цоциты Васяйы тыххæй уыд йæ раныхас районы культурæйы хæдзары кусæг Жаннæ Епифановайæн.

Цоциты Вася райгуырд Цхинвалы районы Ортъеуы хъæуы 1917 азы 2 ноябры. Чысылæй фæстæмæ йæ бæллиц уыд тæхæг суæвын. Горæт Батайскы, тæхджыты скъола æнтысгæйæ каст фæцис 1938 азы.  Йæхи цæттæ кодта Мæскуыйы Æфсæддон-Уæлдæфон академимæ бацæуынмæ. Фæлæ уæдмæ райдыдта хæст, ацыд фронтмæ. Ссис эскадрилийы командир. 1943 азы сентябры кæронмæ сæххæст кодта 130 хæстон атахты. Æрмæст йæхæдæг скуынæг кодта знаджы 31 танчы, 65 автомашинæ, иу тæфдзу, æртæ сæдæйæ фылдæр  салдат æмæ офицеры. Иу уæлдæфон тохы рæстæджы, æнæ иу цъæррæмыхстæй æмæ æнæ иу æхстæй уый аэродромы æрбадын кодта немыцаг, иууыл хуыздæр тæхæгы. Кæй зæгъын æй хъæуы, уый æнцон хъуыддаг нæ уыд. Хæдтæ-хæгæй рахизгæйæ, немыцаг бафарста, зæгъгæ, «чи уыд, мæн чи æрбадын кодта, уыцы хъайтар?» Бафарста йæ цы наци у, йæ къух ын  райста  æмæ  йын загъта, зæгъгæ, ды æцæгæйдæр ас дæ.

1942 азы июлæй 1944 маймæ уыд авиаэскадрилийы хайы хистæрæй, 807 штурмон авиацион полчы авиаэскадрилийы командиры хæдивæг стæй та командирæй. Тох кодта Калинины, Ныгуылæн, Сталинграды, Хуссар æмæ 4-æм Украинаг фронты. Хайад иста Ржевск-Сычевский операциты, Сталинграды тыххæй тохы, Ростов, Донбас, Мелитопольск æмæ Хъырымы хæстон операциты.

1943 азы ноябры хистæр лейтенант Цоциты Васяйæн лæвæрд æрцыд Советон Цæдисы Хъайтары ном. Цоцийы-фырт йæ хæстон архайдтыты тыххæй  хорзæхджын æрцыд – Сырх тырысайы дыууæ орден, Ленины æмæ Александр Невскийы ордентæ, Фыдыбæстæйон хæсты I къæпхæн æмæ «За оборону Кавказа»-йы майдантæй.

1947 азы 8 январы,  йе службæйон хæстæ æххæст кæнгæйæ, ног хæдтæхæг фæлваргæйæ, авиокатастрофæйы трагикон æгъдауæй фæмард Цоциты Вася.

Цхинвалы уынгтæй сæ иу æмæ кæм ахуыр кодта, уыцы скъола хæссынц хъайтары ном, Хъайтарты аллейæйы йын æвæрд ис бюст.

Райгуырæн бæстæйы хъахъхъæнæг æмæ нæ адæмы хорз фидæныл тохгæнæг хъайтары ном махæй рох никуы уыдзæн, –  кæронбæттæны загъта Епифанова.

Сколадзаутæ Цоциты Вероникæ, Брянский Егор, Цоциты Тамерлан аив бакастысты æм-дзæвгæтæ хæсты темæйыл.

Мадзалы ма йæ хъуыдытæ, йæ мысинæгтæ загъта Наниты Асиат дæр. Уый радзырдта, хæст адæмæн мæлæт æмæ æнамондхæссæг кæй у, хæсты рæстæджы сидзæрæй кæй баззад, цы зындзинæтæ æвзæрстой сылгоймæгтæ, сывæллæттæ фæсчъылдым. Бузныг загъта ахæм мадзал чи сорганизаци кодта, уыдонæн.

Хъæубæсты номæй раныхас кодта Гассеты Арон. Фыдыбæстæйон хæстмæ Ортъеуы хъæуæй цас фæсивæд ацыд, цасæй нал æрыздæхтысты хæсты быдырæй, куыд бандæвта Фыдыбæстæйон хæст æрмæст сæ хъæуыл нæ, фæлæ æмткæй Ирыстоныл. Аив бакаст Цоциты Васяйыл фыст æмдзæвгæ.

Йæ хъуыдытæ ма загъта хъæуы цæрæг Брянский Дмитри дæр. Уый загъта, зæгъгæ, хæсты рæстæджы цаутимæ зонгæ кæнын нæ сомбоны фæлтæры зæрдæты сæвзæрын кæны уарзондзинад Райгуырæн бæстæмæ, æнæуынондзинад – знагмæ, фашистон лæгхортæм.

Ныры кæстæртæ хъуамæ зоной Ирыстоны хъæбатырты нæмттæ, нæ райгуырæн зæххыл цы тохтæ цыдысты, уыдоны тыххæй. цæмæй хæрзчысылæй се ‘нкъарынады æрбиноныг уа, кад æмæ цыт кæй хъæуы бæстæйы хъахъхъæнджытæн макуы ферох кæной Хуссар Ирыстоны сæрвæлтау чи бабын, уыцы дзæнæттаг æфсæддонты нæмттæ.

Мадзал рауад цымыдисон. Мадзалмæ æрбацæуджытæ бузныджы ныхæстæ дзырдтой йæ организатортæн.

ДЗЕБЫСАТЫ Гуло

 

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.