ЗÆРИН ХУРАУ ÆНУСОН У ДÆ БАЛЦ!

(“Рæстдзинад”-ыл сæххæст 95 азы)

Ирыстоны культурæйы кæд хорзæй искуы исты æрцыдис, уæд уыдонæй иу у нæхи мыхуыры фæзынд. Цыфæнды размæцыд адæмæн дæр сæхи мыхуыр, сæхи литературæ куынæ уа, уæд сæ æххæст культурон адæмыл банымайæн нæй. Ирон чиныджы, газеты ахадындзинад æмбæрс-той нæ фыдæлтæ дæр, кæд адæм мæгуыр, талынг уыдысты, уæддæр сæ бæллиц уыд ахуырад, сæхи дамгъуат саразын. Ууыл суанг æстдæсæм æнусæй архайын райдыдтой Æгъуызаты Иуане, Такъæты Гай, Хъесаты Павел, Цомайты Харлампи, Колыты Аксо æмæ бирæ æндæртæ.

Ссæдзæм æнусы райдианы цард размæ рацыд. Фæзынд нæм бирæ ахуыргонд адæм. Нал уыд цæрæн æнæ хи мыхуыры фæрæзтæй. Афтæмæй 1906 азы, 23 июлы рацыд фыццаг – “Ирон газет”. Йæ редактор уыди Бутаты Аслæнбег. Фæлæ йын афæдз цæрæнбон йеддæмæ нæ разынд. Уый фæстæ ма, суанг ссæдзæм азмæ, кæрæдзи фæдыл фæзындысты “Ног цард”, “Хабар”, ногæй “Ирон газет”, “Кермен”, ногæй та “Ног цард”. Нæ мадæлон æвзагыл газет уадзынæн уыд æхсæз фæлтæрæны, фæлæ дзы иу дæр нæ ныффидар, æцæг адæмон газет дзы нæ рауад. Æгъатыр дуг сæ аныхъуырдта.

1923 азы мидхæсты æфхæрд æмæ гæвзыкк Ирыстоны чи фæзынд, 37-æм æмæ Фыдыбæстæйон Стыр хæсты æвир-хъау азты, стæй бирæ æндæр цæлхдурты сæрты чи ахызт, уыцы газет “Рæстдзинад” абоны онг дæр ирон адæммæ хæссы æгæрон цин, уарзондзинад, патриотизм…  95 азмæ никуы дæр йæ размæ æвæрд хæстыл æмæ традицитыл суæлæхох, никуы дæр йæ ном æрцыд ивд.

Арæх æрымысын Ирыстоны рагондæр журналисттæй иу, Тменаты Никъалайы, ныхæстæ. Уый мын кæддæр йæ мысинæгты дзырдта, зæгъгæ, мартъийы “Рæстдзинад”-ы фыццаг номыр куы рацыд, уæд æрыгон лæппуйæ куыста Ставд – Дурты колхозы быдырты хъæуы цæрджытимæ. Уырдæм сæм тæргæ бæхыл чидæр схæццæ кодта газеты фыццаг номыр. Адæм ыл куыд æрæмбырд сты æмæ фырцинæй куыд куыдтой, Хуыцаумæ кувæгау æм куыд куывдтой, уыдон мысгæйæ-иу Никъала дæр йæ кæуын нал урæдта. Адæм уыцы бон быдыры бауынаффæ кодтой æмæ къуыримæ газетæн хъæугуывд скодтой. Ахæм кадджын уыд нæ фыдæлтæм газет.

“Рæстдзинад”-ы фыццаг редактор уыд Брытъиаты Цæра, уый фæстæ Гæдиаты Цомахъ, Къосираты Сæрмæт, Барахъты Гино, Гозымты Габо, Бæдоаты Хъазыбег, Фидараты Георги, Бутаты Харитон, Галаты Стъепан, Баситы Гацыр, Лекъты Къоста, Челæхсаты Аслæнджери, Æгъуызарты Æхсарбег, Хъаныхъуаты Валодя, Хъесаты Валодя æмæ Фидараты Болат. Абон ацы хистæр фæлтæры фæрнджын традицитæ дарддæр хæссы “Рæстдзинад”-ы ныры редактор Битарты Маринæ. Уый руаджы газетæн хуыздæрæрдæм аивта канд йæ мидис нæ, фæлæ йе ‘ддаг бакаст дæр. Не ссис абоны коммерцион дуджы йæхицæн æхца кусæг, алы æнаккаг рекламæ, æнæ бындур сенсацион æрмæджытæ мыхуыр гæнæг. Нæ рацыд гадзрахатæй йæхиуыл, йæ равзæрст фæндагыл.

Бирæ фæрнджын адæм куыста “Рæст-дзинад”-ы алы азты. Цалдæры кой дзы ракæнæм: Бутаты Тотырбег, Саукуыйты Иссæ, Цырыхаты Михал, Дзугаты Барис, Хуытъинаты Махарбег, Гуыбаты Чермен, Тегаты Сулейман, Бæдоаты Алисолтан, Андиаты Мæхæмæт, Æлборты Хетæг, Тыджыты Юри, Бадриаты Никъала, Тепсыхъоты Зоя, Баскаты Ирæ, Цъебойты Сергей, Бæройты Сафар, Хъуысаты Барис, Малиты Хасан, Дыгъуызты Тенгиз, Цомайты Ростислав æмæ бирæ æндæртæ. Адонæй абон Сергей, Сафар æмæ Тенгизы  йеддæмæ æгас ничиуал у æмæ ма бирæ фæцæрæд, иннæтæ рухсаг уæд. Абон газеты кусы æнгом, курдиатджын коллектив, фæлæ алкæй кой ракæныны фадат нæй. Тынг мидисджын у абон “Рæстдзинад”. Техникæйы дуджы ма йæ фæлгонц дæр бæрæг аивдæр фæцис. Газеткæсджытæ зæрдиагæй сæмбæлынц Цгъойты Хазбийы рубрикæ “Æлутон”-ыл, Бутаты Эльзæйы “Нæ уидæгтæ, нæ Ир, нæ бæстæ”, Гугкаты Жаннæйы “Куыд цæрыс, хъæу”, Хетæгкаты Оксанæйы “Фæрнон”, Касаты Асланы “Нæ Иры фидæн”, Черчесты Хъасболат æмæ Гасанты Валерийы “Æнцойбоны фарс”, Тохсырты Къостайы “Адæймаг æмæ æрдз” æмæ бирæ æндæртыл. Рæстæгæй-рæстæгмæ ма газеты фæрстыл “уазæгуаты” вæййынц литературон журналтæ “Мах дуг”, “Ирæф” æмæ “Ногдзау”. Ацы фæстаг рæстæджы газеты бирæ æрмæджытыл бафтыд ног рубрикæ “Хуссар – Цæгат”. “Хурзæрин”. Уым мыхуыр цæудзысты Хуссар Ирыстонимæ баст алыхуызон æрмæджытæ.

Ацы аз марты мæйы газет “Рæстдзинадыл” 95 азы кæй сæххæст, уый фæдыл 17 октябры Ирон академион театры залы кадджын уавæры бæрæггонд æрцыд йæ юбилейон изæр. Мадзалмæ æрбацыдысты республикæйы разамынад, æхсæнадон архайджытæ, фысджытæ, ирон газет зынаргъ кæмæн у, уыдон се ‘ппæт дæр. Хуссар Ирыстоны делегацийы сконды уыдысты мыхуыры комитеты сæрдар Хъотайты Мария,  газет “Хурзæрин”-ы сæйраг редактор Биазырты Роланд, Ирыстоны фысджыты Цæдисы æмсæрдар Хъазиты Мелитон, Парламенты комитеты сæрдар Гæбæраты Юри, ахуыргонд Плиты Гацыр, стæй ахуырад æмæ культурæйы иннæ кусджытæ.

Республикæйы Сæргълæууæг Битарты Вячеслав йæ раныхасы арфæ ракодта газетæн йæ фæзындæй абоны онг чи лæггад кæны, уыдонæн: йæ кусджытæн, газеткæсджытæн, æхсæнадон уацхæс-джытæн, йæ ветерантæн, газеты традицитæ, рæсугъд æвзаг дарддæр кæй хæссынц æмæ сæ мынæг кæнын кæй нæ уадзынц, уый тыххæй. Уый фæстæ республикæйы разамонæг хуыздæр кусджытæн радта паддзахадон хорзæхтæ. Цæгат Ирыстоны уæлдæр хæрзиуæг “Во Славу Осетии”-йæ хорзæхджын æрцыд “Рæстдзинад”-ы хистæр уацхæссæг Касаты Батрадз, Цæгат Ирыстоны культурæйы сгуыхт кусджытæ систы газеты уацхæсджытæ Бутаты Эльзæ, Дедегкаты Зæлинæ æмæ рекламон хайады редактор Бызыккаты Земфирæ. Кады грамотæтæй хорзæхджын æрцы-дысты газеты хуыздæр кусджытæй иу къорд. Уый фæстæ Битарты Вячеслав редакцийæн бакодта зæрдылдарæн лæвар.

Хуссар Ирыстоны Парламенты комитеты сæрдар, фыссæг Гæбæраты Юри дæр загъта йæ фæндиæгтæ: “Абон æрмæст “Рæстдзинад”-ы бæрæгбон нæу, абон у æппæт ирон адæмы бæрæгбон. Ацы бæрæгбонмæ æрбацыдысты, газеты чи уарзы, уыдон. Æвæдза, 95 азы дæргъы нын “Рæстдзинад” куынæ уыдаид, уæд куыд кодтаиккам, цас мæгуыраудæр уыдаид нæ удварн. Ацы сценæйæ ма ныхас кодтон фынддæс азы размæ газеты юбилейы фæдыл æмæ уæдæй нырмæ цас аивта, цас хорз адæмтæ дзы ацыд цардæй, уыдонимæ мæ хæлæрттæ Малиты Хасан æмæ Цомайты Ростислав. Арфæ кæнын æппæт ирон адæмæн, газет чи уарзы, уыдонæн: уæд æмæ нын дидинæг калæд ирон дзырд, мыхуыр. Газеты цыппæрæм фæрстыл нæ хъыгаг хабæрттæ фыссыны сæр макуы бахъæуæд, фæлæ æрмæстдæр цины хабæрт-тæ”. Уый фæстæ Хуссар Ирыстоны мыхуыры комитет, газет “Хурзæрин” æмæ Парламенты номæй “Рæстдзинадæн” бакодтой зæрдылдарæн лæвæрттæ.

“Рæстдзинад”-ы цы азтæ бакуыста, уыдон тыххæй йæ мысинæгтæ радзырдта профессор, ЦИПУ-йы Президент Мæхæмæтты Ахуырбег æмæ газетæн балæвар кодта студентты конд диссаджы ныв. Видеобастдзинады фæрцы арфæтæ æрбарвыстой Мæскуыйы ирон æхсæнады номæй Уыртаты Бексолтан, Торчынты Амырхан, Туркæй Пухаты Жале, амалиуæггæнæг Боллоты Таймураз, Бзарты Руслан, Уататы Зелим æмæ иннæтæ.

Изæры уазджытæ зæрдиагæй байхъуыстой лентыл фыст газеты историмæ, сценæйыл æвæрд экраныл та бакастысты видеоæрмæджытæм. Бæрæгбоны сценари фыссæг Битарты Александр æрхъуыды кодта газетимæ баст диссаджы инсценировкæтæ. Хъазыдысты сæ ирон театры артисттæ æмæ ЦИПУ-йы аивæдты факультеты студенттæ.

Бæрæгбон ма сæ аивадæй срæсугъд кодтой ансамблтæ “Горец” “Маленький джигит”, нæлгоймаг зарæггæнджыты хор, Дауыраты Эдуард, Бекъойты Вано æмæ æнд

“Рæстдзинад”-ы сæйраг редактор Битарты Маринæ стыр бузныг загъта бæрæгбоны архайджытæн: “Газетæн йæ рацыды фыццаг номыртæ куы фенай, уæд æй бамбардзынæ, цы гуыргъахъ фæн-дæгтыл фæцыд, уый. Фæлæ уыцы уæззау азты нæ бамынæг ирон куырыхон, дзырдаивады дæсны фæрнджын лæгты фæрцы. Мах хæсджын стæм, цæмæй сын сæ традицитæ дарддæр кæнæм. Газеты юбилейы фæдыл арфæ кæнын канд йæ кусджытæн нæ, фæлæ йæ кæсджытæн æмæ æхсæнадон уацхæсджытæн дæр. Æнæ уыдон махæн дæр кусæн нæй. Стыр бузныг, абон ардæм чи æрбацыд, нæ газет зынаргъ кæмæн у, уыдонæн се ‘ппæтæн дæр”.

Ирон æвзаг у нæ нацийы фарн, нæ цæсгом. Йæ рæзтыл æмæ хъомысыл æдзух кусы “Рæстдзинад”, царды æмæ æхсæнады зындзинæдты сæрты хизгæйæ æмæ сын бузныг зæгъæм сæ арфæйаг куысты тыххæй. Æппæт ирон адæмимæ газетæн зæрдæбын арфæ кæны газет “Хурзæрин”-ы коллектив дæр йæ 95 азы юбилейы фæдыл. “Рæстдзинад” йæ уарзон адæмы фæндиаг фæуæд æмæ Ирыстоны къуымты фарн æмæ хорз хабæрттæ хæссæг фæуæд.

Джусойты Нинæ,

газет “Хурзæрин”-ы сæрмагонд

уацхæссæгЦæгат Ирыстоны