Нæ республикæ йæ районтæ, йæ хъæутыл æнцой кæны. Æнæ хъæутæй, æнæ хъæууон хæдзарадæй республикæйæн уæвæн нæй,  йæ размæцыдæн ахъазгæнæг сты. Дыууын азы бæрц Хуссар Ирыстоны цæрджытæ цы уæззау уавæрты цардысты, уый махæй алчи дæр хорз зоны. Уый бирæбæрцæй бандæвта нæ хъæууон цæрджыты царды уавæртыл дæр, фæстæ алæууыдысты, сæ нымæц къаддæрæй – къаддæр кодта. Фæлæ нæ адæм уæззау цардæн фæразон сты. Уый сæ рахаста царды уæззау фæлварæнты сæрты. «Цард цæуы æмæ фарн йемæ хæссы», – дзырдæуы ирон æмбисонды. Æмæ, æцæгæйдæр, абон нæ цæст куы ахæссæм нæ хъæутæй бирæтыл, уæд фенæн ис, зæрдæ цæмæй барухс уа, бирæ ахæм нывтæ, зæгъæм, арæзт сæм цæуынц хæрзвадат фæндæгтæ, ифтонг цæуынц электроэнергийæ, нуазыны донæй æмæ афтæ дарддæр.

Уæлдæр ранымад хæрзиуджытæй хайджын у нæ республикæйы районтæй сæ иу – Знауыры район дæр. Ууыл дæр, куыд æмткæй Хуссар Ирыстоныл, афтæ бандæвта уæззау экономикон уавæр, йæ хъæутæй бирæтæ гуырдзыйы агрессийы фæстиуæгæн æфхæрд баййæфтой, фæлæ уæддæр абон фенæн ис, район цадæггай кæй рæзы æмæ дзы цард кæй æндидзы алыварсонæй.

2017 аз кæронмæ фæхæццæ кæны, азы дæргъы сын цы бантыст, сæ разы цы хæстæ лæууы, уыдоны тыххæй нын йæ интервьюйы радзырдта Знауыры районы администрацийы сæргълæууæг Гæбæраты Инал.

– Знауыры районы къухдариуæгад йæ разы бирæ хæстæ æрæвæрдта, уыдон здæхт сты цæрджыты царды уавæртæ хуыздæр кæнынмæ, цы проблемæтыл æмбæлынц, уыдон рæстæгыл скъуыддзаг кæнынмæ.

Знауыры район нымад цæуы Хуссар Ирыстоны иннæ район-тæм абаргæйæ къаддæр районыл. Цæрджыты нымæц, фæстаг сфысты бæрæггæнæнтæм гæсгæ у 4 минæй фылдæр. Ис дзы 6 хъæууон административон иуæджы æмæ 70 хъæуы бæрц.

 

ФÆНДÆГТÆ – ЦАРДЫ

ДАДЗИНТÆ

Кæд цалдæр азы размæ ацы районмæ цæугæйæ алчи дæр æвдисæн уыд йæ сæйраг трассæйы æдзæллаг уавæрæн, уæд ныр та фенæн ис, куыд рогæй йыл згъорынц машинæтæ. Уый  асфальт æрцыд Инвестпрограммæйы фæлгæтты. «Кæд Знауыры районмæ централон трассæ капиталон арæзт æрцыд, уæддæр мах дарддæр дæр кусæм, цæмæй нæ цæрæнуатон-коммуналон хæдзарады тыхты руаджы хъæутæм фæндæгты уавæр фæхуыздæр кæныныл. Ныртæккæ кусæм Ожора-Дзагъинайы фæндаджы арæзтадыл. Ацы фæндаг уыд тынг æвзæр уавæры, бынтондæр æм æркаст нæ уыд æмæ цалцæггæнæн куыстытæ куы фæуой, уæд бæрæг фæхуыздæр уыдзæн. Фæндæгтæ цалцæг æрцыдысты  Хъорнис, Цъорбис, Гъуертеу, Бехъмар, Малда, Балтайы хъæутæм. Цънелис æмæ Убиаты хъæутæм фæндæгтæ ацы азы æрцыдысты цалцæг. Кæй зæгъын æй хъæуы, афтæ зæгъæн нæй æмæ уыцы хъуыддаг кæронмæ бæстон у – ис нын нырма бирæ бæстонкæнинаг фарстытæ. Фидæн аз дарддæр кæндзыстæм ацы куыстытæ районы хъæутæм», – загъта Инал.

Районы сæргълæууæг нын куыд радзырдта, афтæмæй фæндæгты цалцæг кæнынæн пайда кæнынц нæхи æрдзон æрмæджытæй. Уый ма банысан кодта, сæрмагонд хъусдард здæхт кæй  цыдис поселочы уынгтæ ас-фальт кæнынмæ. Ис зæгъæн, æмæ поселочы фæндæгтæ ныридæгæн кæй сты асфальтгонд. Уымæй бирæ фæрогдæр сты цæрджыты царды уавæртæ, уымæн æмæ сæ уынгты æдзæллагдзинад тынг тыхсын кодта.

 

ДОН – ЦАРДЫ АХСДЖИАГ      ФÆРÆЗ

Дон кæм нæй, уым цард дæр нæй. Афтæ кæй у, уый зæрдыл даргæйæ ацы хъуыддаджы дæр къаддæр нæ бантыст Знауыры районы къухдариуæгадæн. Нуазыны донæй ифтонгад Знауыры районы фылдæр баст у йæ рауадзыны проблемæимæ. «Ныртæккæ реализаци цæуы стыр проект – Гомарт- Уахтъанайы донуадзæн хаххы арæзтад. Ацы проектмæ гæсгæ фидæн аз донæй ифтонг уыдзысты Терегуан æмæ Уахтъанайы 120 хæдзары бæрц. Уый мах нымайæм иууыл ахсджиагдæр проектыл.

Уымæй дарддæр дæр нæм ис плæнттæ, цæмæй ма районæй дæрддзæф хъæутæ дæр ифтонг æрцæуой нуазыны донæй. Афтæ зæгъæн нæй, æмæ ацы проблемæтæ 2018 азы иууылдæр аскъуыддзаг кæндзыстæм, фæлæ нæ разы æрæвæргæ проблемæтæн сæ фылдæр скъуыддзаг хъуамæ æрцæуой. Ныртæккæ та кусæм, цæмæй Гобозтыхъæуы доны хæтæл иу æрцæуа поселочы сæйраг доны хæтæлмæ. Ацы проблемæ бæстон хъуамæ æрцæуа ацы аз», – зæгъы Гæбæраты Инал.

Йæ ныхæстæм гæсгæ кæд район донæй цухдзинад нæ æййафы, уæддæр поселочы дон сыгъдæг нæ цæуы, донсыгъдæггæнæн ифтонггæрзтæ йыл æвæрд кæй нæй, уымæ гæсгæ. Фылдæр дзы пайда цæуы хардзы донæн.

 

ЭЛЕКТРОЭНЕРГИЙЫ ФАРСТ

Районы проблемон фарстытæ куыдфæндыйæ баст сты гуырдзыйы дæргъвæтин агрессийы фæстиуджытимæ. Фæлæ цадæггай районы къухдариуæгад ацы фарст бæстон кæны. 2008 азæй фæстæмæ кæд бирæ бантыст саразын ацы фадыджы, уæддæр ма дзы бакусинæгтæ ис. Районы сæргълæууæг куыд загъта, уымæ гæсгæ фæсфæд хъæуты электроцæджындзтæ сты æдзæллаг уавæры æмæ сæ хъæуы ивын. Ацы куыстытæ конд цæуынц планмæ гæсгæ, æмæ сыл ПУК «Энергоресурс-Хуссар Ирыстон» куыд æххæссы, афтæ иуварс цæудзысты.

Иналы ныхæстæм гæсгæ цалцæггæнæн куыстыты фæстæ электроэнергийы тых бæрæг фæхуыздæр. Фæлæ нырма раппæлæн нæй бахардзгонд электроэнергийы аргъ фидыны хъуыддагæй. Уый хауы куыд цæрджытæм, афтæ æмткæй районы организацитæм дæр. Фарстмæ районы къухдариуæгады ‘рдыгæй ис стыр хъусдард, æмæ сæ ныфс ис, уавæр кæй фæхуыздæр уыдзæн.

Кæд районы хъæутæ электроэнергийæ хъуагдзинад не ‘ййафынц, уыдонимæ Нагутнийы хъæу дæр, уæддæр районы зындгонд хосгæнæн-дон «Нагутни»-мæ уагъд нæй электроны хахх, дæрддзæф кæй у, уыцы аххосагмæ гæсгæ æмæ абоны онг дæр ам пайда кæнынц генератортæй. Ацы фарст æрмæст районы къухдариуæгады тыхтæй нæ аскъуыддзаг уыдзæн, фæлæ ма дзы хъæуы хица-уад æмæ «Энергоресурс»-ы æххуыс дæр.

РАЙОНЫ ЭКОНОМИКОН РАЙРÆЗТЫ СÆЙРАГ ЗДÆХТЫТÆ

Социалон инфраструктурæйæ дарддæр ма районы администраци кусы экономикон сектор райрæзын кæныныл. Гæбæраты Инал нын куыд загъта, уымæ гæсгæ районы хъæуы скусын кæнын кондадон куыстуæттæ, цæмæй районы æмбæстæгтæн фæзына куысты бынæттæ, Уымæй æрбæстон уаид æгуыстдзинад æмæ цæрджытæн фæзынид царды стимул, уæлдайдæр æвзонг фæлтæрæн. Фæлæ æрмæст районы тыхтæй уый саразын зын у. Ам банысан кæнын хъæуы уый, æмæ ацы проблемæ æрмæст Знауыры районы нæй, фæлæ йыл æмбæлынц иннæ районты дæр.

Рагæй фæстæмæ Знауыры район хъæздыг у хъæууон хæдзарады æркæнгæ продукцийæ. Уымæн æмæ дзы йæ географион равæрдмæ гæсгæ  фадæттæ ис хъæууон хæдзарад райтынг кæнынæн. Ис дзы зæхх куыст æмæ фосдарды куыст райтынг кæны-нæн уавæртæ.

Фарсты фæдыл районы сæргълæууæг куыд радзырдта, уымæ гæсгæ дзы æвзæры æндæр æмæ æндæр проблемæтæ. Сæйраг проблемæ у продукцийы реализаци, техникæ йæ ифтонгад æмæ æндæр ахæмтæ. Уыцы хъуыддаг хынцгæйæ арендатор дызæрдыг кæны, хъæуы ма дарддæр ацы здæхты кусын æви нæ. Æмткæй арендатортæ цы проблемæтыл æмбæлынц, уыдон сты кæрæдзийыл баст – тауын, байтыдтытæм зилын, тыллæг æфснайын æмæ дарддæр йæ реализаци кæнын. Уымæ гæсгæ ацы фарст домы лæмбынæгдæр æркаст.

Æппæт проблемæтæ иуварс авæргæйæ ис уæддæр æнтыстджын проекттæ, куыд хъæрмуатты æмæ хицæн хæдзарадты куыст, кæцытæ кусынц хъазуатонæй æмæ сæ продукци реализаци цæуы.

Ацы куыстытæ фаг не сты, хъæуы хуыздæр архайын, цæмæй дарддæр дæр рæзой æмæ уæрæх кæной фермерон хæдзарадтæ. Иналы ныхæс-тæм гæсгæ хорз уаит ацы куыстмæ инвестортæ æрбахонын. Ацы хъуыддаг, сæрмагондæй, хауы, Аунеуы хъæуы цы фермæ арæзт æрцыд, уымæ. Уый цалдæр азы, зæгъæн ис, æмæ æнхъæлмæ кæсы, арендæйы йæ чи райса, уымæ.

Районы ма ис сæнæфсир æрзайын кæнынæн бæзгæ сæрибар зæххытæ. Ис плæнттæ, цæуы ныхас хицæн адæймæгтимæ, æмæ сæ ныфс ис, куыст кæй ацæудзæн æмбæлон здæхты.

РАЙОН ÆНХЪÆЛМÆ КÆСЫ ХÆРЗИУÆГОН ХЪУЫДДАГМÆ

Республикæйы иннæ районты цæрджытау Знауыры районы цæрджытæ дæр æнхъæлмæ кæсынц районы центр æмæ хъæуты æрдзон газæй сифтонг кæнынмæ. Куыд зонæм, афтæмæй уыдоны газификаци райдайдзæн æрбалæугæ азы.

 

ИС ПРОБЛЕМÆТÆ

Поселочы централон канализацион хахх ис тынг æдзæллаг уавæры. Уый тынг æндавы, иумиагæй сисгæйæ, æппæт экологийыл. Хорз уаид æмæ ацы хъуыддаг иуварсгонд куы æрцæуид, уымæн æмæ уый у тынг егъау проблемæ.

Районы проблемæты æхсæн рахицæн кæнын хъæуы цæрæнуатон проблемæ дæр. Ис дзы æнæхæдзар æмбæстæгтæ, сæ цæрæн уавæртæ хуыздæрхъуаг кæмæн сты, ахæмтæ, уыдоны ‘хсæн æвзонг бинонтæ дæр. Районы сæргълæууæджы ныхæстæм гæсгæ, хорз уаид, ацы фарст æрбæстон кæныны нысанæн поселочы арæзт куы æрцæуид бирæуæладзыгон хæдзæрттæ.

Банысан кæнын хъæуы уый, æмæ 2008 азы хæстон архæйдтыты фæстиуæгæн сыгъд æмæ пырх цы хæ-дзæрттæ æрцыдысты, уыдонæн сæ иу хай цалцæг кæй æрцыд, иннæты бынæтты та арæзт æрцыдысты хъæдын хæдзæрттæ.

Гæбæраты Инал бузныджы ныхæстæ загъта республикæйы къухдариуæгадæн сæ хъусдарды тыххæй, районы территорийыл нырыккон домæнтæн дзуапп чи дæтты, ахæм фельдшерон-акушерон пункттæ арæзт кæй æрцыд. Уыдон бирæбæрцæй фæрог кодтой хъæуты ацæргæ адæмы уавæртæ. ФАП-ы куыстмæ сæ хъус дарынц администраци дæр, æдзухæй бæрæг цæуынц.

Сæ проблемæтимæ районы администрацимæ æрбацæуынц цæрджытæ дæр. Гæбæраты Инал куыд банысан кодта, афтæмæй, сæм æмбæстæгтæ, сæйраджыдæр, бахатынц цардуагон проблемæты фæдыл – чи хæдзары æмбæрзт раивыны тыххæй, чи та – æндæр ахсджиагдæр проблемæимæ. Сæ фадæттæм гæсгæ администрацийы къухдариуæгад фарстатæ скъуыддзаг кæны. Уыимæ иумæ ма сын егъау æххуыс кæны парти «Иугонд Ирыстон». Кæй зæгъын æй хъæуы, æппæт сæвзæргæ проблемæтæ уыдон дæр нæ аскъуыддзаг кæндзысты, фæлæ уый егъау æххуыс вæййы районы къухдариуæгадæн.

Районы ма ис иунæг æмæ фæкæсынхъуаг бинонтæ. Уыдон дæр рохуаты не сты районы къухдариуæгадæй. Куыд сæ бон у, афтæ сæ фарсмæ балæууынц. Æнæниздзинад хъахъхъæнынад æмæ социалон рæзты министрады хаххыл дæр райсынц хъæуæг æххуыс.

 

СÆРМАГОНД БУЗНЫГ –

АРÆНХЪАХЪХЪÆНДЖЫТÆН

Знауыры районы хъæутæй иутæ сты паддзахадон арæнтæм хæстæг. Уый фæстиуæгæн мах цымыдис кодтам, арæх дзы ис бынат арæнтыл бархалæн цаутæн. Уый фæдыл районы сæргълæууæг банысан кодта, ахæм æнæзакъонон цаутæн дзы кæй нæй бынат, уымæн æмæ арæнтæ намысджынæй хъахъхъæд цæуынц уæрæ-сейаг æмæ хуссарирыстойнаг арæн-хъахъхъæнджыты руаджы. Кæд дзы бынат вæййы чысыл халæн цауæн, уæд уый бынаты скъуыддзаг цæуы. Уымæ гæсгæ сæрмагонд бузныджы ныхæстæ зæгъы ацы службæтæн.

БАСТДЗИНАД ÆМÆ МЫХУЫРЫ ФÆРÆЗТÆ РАФЫССЫНЫ

ХЪУЫДДАГ

Ныртæккæ йæ тæмæны ис 2018 азæн газеттæ æмæ журналтæ рафыссыны хъуыддаг. Ацы куыстмæ районы дæр здæхт цæуы стыр хъусдард. Районы сæргълæууæг куыд загъта, афтæмæй фылдæр хъусдард здахынц бынæттон периодикон мыхуыр рафыссынмæ.

Гæбæраты Инал рахицæн кодта газет «Хурзæрин»- ы æмæ архайы, цæмæй нæ иунæг ирон газет рафыссыны хъуыддаг хуыздæр ацæуа.

Районы цæрджытæн фадат ис æндæр æмæ æндæр каналты телеалæвæрдтæм кæсынæн. Фæсвæд хъæуты, гæнæн ис æмæ æвзæр ахсы сигнал, фæлæ, æмткæй сисгæйæ, фарст проблемон нæу.

Уавæр вазыгджындæр у мобилон бастдзинад æмæ интернеты ифтонгадæй. Уыдон бирæ бынæтты нæ кусынц æмæ ма уыимæ иумæ сæ лæггæдтæ сты тынг зынаргъ. Уымæ гæсгæ бирæтæ интернеты лæггæд-тæй нæ пайда кæнынц.

Районы цæрджытæ ифтонг сты æхсæнадон автотранспортæй. Уы-мæй канд поселочы цæрджытæ нæ пайда кæнынц, фæлæ ма дæрддаг хъæуты цæрджытæ дæр. Æхсæнадон автотранспорт бирæбæрцæй рог кæны сæ æркæнгæ продукци горæты базармæ æрласынæн.

 

АРФÆТÆ, ФÆНДИÆГТÆ…

«Ног æрлæугæ азы къæсæрыл стæм æмæ мæ фæнды, цæмæй Ирыстоны адæмæн æрхæсса сабырдзинад æмæ æнтыстытæ. Цы фæндтæ æмæ нæм цы хорз хъуыдытæ ис нæ адæмы цард хуыздæр кæныны тыххæй, уыдон нæхи фæндиаг куыд æххæст кæной», – загъта Гæбæраты Инал кæронбæттæны.

Танделаты Виленæ,

Къæбулты Маринæ

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.