Зонад-иртасæн институты уагъд æрцыд аттестаци (2012-2016 азтæн)

Æрæджы Уанеты Захары номыл Хуссар Ирыстоны зонад-иртасæн институты уагъд æрцыд зонадон кусджыты аттестаци. Ахуыр адæм фидарæй зонынц: зонад у ахуырады ахæм системæ, цыран æргом æрцæуынц æрдз æмæ æхсæнады рæзты закъæттæ, стæй алфамбылайы дунейы йе ‘ндæвдады фæрæзтæ.

Хуссар Ирыстоны зонад-иртасæн Институты экономикæйы хайадыл куыннæ дзурæм, уæд иннæ 5 хайады кусынц гуманитарон здæхтытыл: ирон æвзаг, ирон литературæйы истори, истори æмæ этнологи, ног дуджы истори, археологи æмæ экономикæйы хайадтæ. Ацы ранымайгæ 6 хайады ныртæккæ кусынц 44 зонадон кусæджы. Уыдонæй 25 адæймаджы кусынц æндæр уагдæтты дæр. Сæ фылдæр кусынц нæ университеты æмæ уый æнæмæнгхъæуæг у, уымæн æмæ зонад хæссын хъæуы студенттæм. Афтæ ма университеты ахуыргæнджытæ дæр, гæнæн уæвгæйæ, хъуамæ кусой зонад иртасæн уагдæтты. ХИЗИИ-ы директорæн йæ бон у æмæ йæ зонадон кусджытæн бар ма ратта æндæр уагдæтты кусынæн, фæлæ уыдонæн ис бар хицауады уагæвæрдмæ гæсгæ университеты кусын.

Гъе, фæлæ ма бынат ис ахæм уавæрæн дæр, æмæ зонадмæ æвзæнгтæ нæ тырнынц, кадртæ нæ рæзынц æмæ дзы чи ис, уыдонæй дæр бирæтæ дыгай рæтты дæр кусынц. Уæдæ ацы уавæр фæивынæн фыццаджы-фыццаг зонадон кусджыты мыздтæ егъау бæрцæй фæфылдæр кæнын хъæуы, цæмæй фæсивæдæн сæ бинонты дарын сæ бон уа æмæ уæд кадртæ дæр фæзындзæн. Кадртæй иутæ кусдзысты зонадон фадыджы, иннæтæ та – студенттимæ. Ныртæккæ кæстæр зонадон кусæг исы 11.662 сомы. Уый цæмæй аспирантурæмæ ацæуа, уый тыххæй йæ хъæуы финансон фæрæзтæ, цæмæй йæ диссертацийæ уацтæ ныммыхуыр кæна централон журналты. Уый у æнæмæнгхъæуæг домынад! Æмæ дзы иу уацы аргъ у 8.000 – 10.000 онг. Уыцы финансон фæрæзтæ кæм агурæм, кæм сæ ссарæм?! Афтæ фæхардз кæндзæн, фæфыдæбон кæндзæн æвзонг адæймаг, бахъахъхъæндзæн йæ диссертаци æмæ зонут цас исдзæн? 23 432 сомы. Æмæ æцæгæй дæр ацы ницæйаг финансон фæрæзтæ уымæн сфаг уыдзысты цæхх æмæ кæрдзынæн (дзулæн ын дзы нал баззайдзæн!). Афтæмæй зонадон кусджытæ æдзухдæр дарынц ком. Æмæ цæмæй иуæй-иу хатт сæ ком суадзой æмæ фыдызгъæлæй дæр ацаходой, уый тыххæй бирæтæ кусынц зонадмæ, ахуырмæ бынтондæр чи нæ хауы, ахæм уагдæтты дæр. Кæмæндæрты ма дзы æнтысы 3-гай бынаты кусын дæр. Æппæт адæттæ лыстæггай уымæн луарын æмæ зонадмæ хицауад йе ‘ргом куыннæ раздаха, уæд ма дзы цы иннæ 19 адæймаджы кусы (æрмæстдæр иу бынаты – зонад-иртасæн институты), уыдон дæр ларекты сбаддзысты æмæ зонад – кæуæд, хъыллист кæнæд, фæлæ йæ иртасæг нал уыдзæн! Диссаг у, æвæдза, цæмæй иу зонадон уац ныффысса зонадон кусæг, уый тыххæй хъæуы сабырæй, æдыхстæй иу дыууæ къуыри, кæд фылдæр нæ, уæд.

Аттестацийы рæстæджы зонадон кусæджы домындзинæдтæй иууыл актуалондæр уыдис, цы?!: агъуыст, кабинеттæ æдзæллаг уавæры кæй сты (рудзгуыты фæлгæтты хуынчъытæй дымгæ къуыззитт кæны!). Асинтыл та (мæхæдæг дæр!) æвзæнгтæ дæр æрхауынц. Интернет нæм конд æрцыд институты 1 къуыри размæ, фæлæ йын финансон фæрæзтæ нæ дæттынц уæлейæ.

Уæдæ æппæрццаг ахаст зонадмæ гуырын кæны иугъæдон нæмæхъæуыны ахаст. Гъе, фæлæ уæддæр исæм цавæрдæр папитæ æмæ кæд кусæм (профессор Гаглойти Юрийы загъдау) зондджынты кусæндоны, уæд нæ хæс куыд æххæст кæнæм куыд РХИ-ы Президенты цур уæвæг уагдоны кусджытæ? Аттестаци ауадзыны райдайæнмæ ХИЗИИ-ы Зонадон ныхасы рабадты æруынаффæ кодтам, цæмæй аттестацийæ сæрибар æрцæуой 80-азæй чи ахызт, уыцы зонадон кусæджы æмæ ма дыууæ азæй къаддæр чи кусы, уыдон дæр. Афтæмæй аттестацийæ сæрибар æрцыдысты 7 зонадон кусæджы, фæлæ уыцы хистæр кары уæвæг зонады минæвæрттæ. Сæ афæдзон-хыгъдон иртасæн куыстытæ хъуамæ æххæст кæной сæ къæпхæнмæ (разряд) гæсгæ. Ацы ныхас нæ хауы Бигъуылаты И.С. æмæ Къæбысты Дз.Г., уыдон не сразы сты нæ тæрхонимæ æмæ рацыдысты аттестаци иннæтау. (Бигъуылаты И.С. рауагъта 4 монографи.) Нæ ныхас нæ хауы ирзонады раздзæуджытæ проф. Джусойты Н.Г. æмæ проф. Гаглойты Ю.С. Уыдон стыр зонадон фæллæйтты хицæуттæ сты, фæлæ абон дæр сæ кармæ æнæкæсгæйæ, куысты уавæртæ ницæмæ даргæйæ, нæдæр стыр мыздтæ домгæйæ, стыр проблемæтæ иртасынц æмæ сын стыр бузныг зæгъын мæ зонгуытыл æрхаугæйæ.

Æппæт иннæ зонадон кусджыты радих кодтам сæ бæрæггæнæнтæм гæсгæ æртæ къордыл: чи фылдæр æмæ гъæдджындæр монографитæ æмæ уацтæ рауагъта, чи та конференциты активон хайад иста, чи фылдæр хатт уыдис редактор кæнæ рецензент.

Æвзæнгтæй иууыл активондæртæ сты: Биазырты А.Р. – рауагъта 2 монографи, 3 чиныджы сабидæттæн, иу-фынддæс уацы, конференциты исы активон хайад, кусы ХИПУ-ы доценты номимæ, деканæй; Мæргъиты И.Т.  – 2 монографи, дзæвгар уацтæ, хайад исы конференциты; Дзассохты Л.В.  – фæцис аспирантурæ (цæттæ у мыхуырмæ йæ чиныг), ис ын 10 уацы онг мыхуыр, ныффыста пьесæ («Фидиуæг» 2013 аз №1), конференциты хайад исы; Тъехты А.Г. – аспиранткæ, ис ын 7 уацæй фылдæр, 1 чиныг, кусы ХИПУ-ы, конференциты хайад исы; Пæррæстаты Э.С. – рауагъта 1 чиныг, 10 уацæй фылдæр,  конференциты хайад исы; Дзабиты В.В. – рауагъта уацты егъау бæрц, бынæттон æмæ æхсæнадæмон конференциты хайадисæг. Пæрæстаты И.И. – ис ын цалдæр уацы, конференциты хайадисæг.

Асдæр кары зонадон кусджытæ: Тыбылты И.Д. – сарæзта 1 монографи, 1 чиныг (фæлтæрæнтæ), 4 чиныджы сабидæттæн, ис ын уацтæ дæр, кусы ХИПУ-ы ирон филологийы факультетты деканæй, у доцент; Гасситы Н.К. – сабидæттæн сарæзта 3 чиныджы, ис ын дзæвгар уацтæ, у æхсæнадæмон конференциты хайадисæг, ХИПУ-ы доцент, РХИ-ы Ахуырады министрады министр; Хъоцыты Ж.Г. – ис ын 1 монографи, уацтæ, у конференциты хайадисæг, ХИПУ-ы экономикæйы кафедрæйы разамонæг, у доцент, РХИ-ы Парламенты экономикæйы комитеты сæргълæууæг; Къæбысты М.В. – ис ын уацты егъау бæрц, райсы гранттæ дæр, у ХИПУ-ы доцент æмæ экономикæйы факультеты декан, у конференциты активон хайадисæг. Джиоты З.А. – ис ын уацтæ, хайад райсы конференциты, ХИПУ-ы хистæр ахуыргæнæг. Гаглойты И.Ю. – ис ын уацтæ, тымбыл фынгты æмæ конференциты активон уадзæг æмæ хайадисæг, ХИПУ-ы хистæр ахуыргæнæг.

Астæуккаг кары зонадон кусджытæй 2016 азы кандидатон къæпхæны райсыны охыл диссертацитæ бахъахъхъæдтой Хъуылымбегты Р.П. (йæ чиныг дæр мыхуыр æрцыдис) ис ын уацты егъау бæрц; Кокойты А.Б. – йæ чиныг мыхуыр цæуы, тагъд æй райсдзыстæм. Æмæ сын зæрдиаг арфæ кæнын.

Уæхскуæзæй кусынц: Гаглойты Р.Х. – ХИЗИИ-ы директор, ис ын 4 монографи, уацты егъау бæрц, кусы гранттыл дæр, бынæттон æмæ æхсæнадæмон конференциты æмæ тымбыл фынгты активон хайадисæг, Æппæтдунеон æхсæнадон змæлд «Иры Стыр Ныхас»-ы Хуссар хайады сæргълæууæг. Дзиццойты Ю.А. – æвзагзонынады хайады разамонæг, 5 монографийы автор, уацты тынг егъау бæрц,  куыд бынæттон, афтæ æхсæнадæмон конференциты æмæ тымбыл фынгты активон хайадисæг, ХИПУ-ы ирон æвзаджы æмæ иумæйаг æвзагзонынады кафедрæйы разамонæг, доцент, афтæ-ма журнал «Нартамонгæ»-йы редактор. Битарти З.А. – сарæзта 2 ахуыргæнæн чиныджы студенттæн, 2 та – монографитæ, 3 та – зонадон-популярон чингуытæ, 12 чиныджы сабидæттæн, уацты егъау бæрц, конференциты æмæ тымбыл фынгты хайадисæг, РХИ-ы сабидæттæн программæ «Малусæг»-ы автор, ХИПУ-ы профессор, кусы гранттыл дæр. Хъазиты М.Р. – сарæзта 12-æй фылдæр чиныджы, рауагъта уацты егъау нымæц, у ХИПУ-ы доцент, бынæттон æмæ æхсæнадæмон конференциты активон хайадисæг, Ирыстоны фысджыты Цæдисы æмсæрдар. Тедеты Л.Х. – сарæзта 1 монографи, ис ын дзæвгар уацы, кусы гранттыл дæр, хайад исы бынæттон æмæ æхсæнадæмон конференциты. Джиоты М.К. – уацты егъау нымæцы автор, у дзæвгар чингуытæн редактор, конференциты æмæ тымбыл фынгты хайадисæг, РХИ-ы Фæсарæйнаг хъуыддæгты министрады министр, РХИ-ы Президенты уынаффæгæнæг, ХИПУ-ы доцент. Дзугаты К.Г. – ис ын уацты егъау бæрц, райсы гранттæ, ХИПУ-ы доцент, бынæттон æмæ æхсæнадæмон конференциты æмæ тымбыл фынгты активон хайадисæг. Санахъоты И.Б. – ис ын уацты егъау бæрц,  ХИПУ-ы доцент æмæ политологийы кафедрæйы разамонæг, бынæттон æмæ æхсæнадæмон конференциты æмæ тымбыл фынгты активон хайадисæг. Пухаты К.П. – ис ын уацты егъау бæрц, бынæттон æмæ æхсæнадæмон конференциты æмæ тымбыл фынгты активон хайадисæг, РХИ-ы Президенты администрацийы сæргълæууæджы хæдивæг. Хъоцыты К.К. – ис ын уацтæ куыд нæхи периодикон мыхуыры, афтæ фæсарæнты дæр, у конференциты хайадисæг, РХИ-ы Президенты уынаффæгæнæг. Габодзе М.Г. – цалдæр уацы автор.

Æппæт иннæ 5 зонадон кусæджы архайынц уæззаугай æмæ сын ницы уадиссаг æнтыстытæ ис (2-3-ай уацтæ) æмæ сын аттестацион къамис дæр уæлæнгай аргъ скодта. Искуы иухатт рахизынц докладтимæ. Иудзырдæй, кусынæн сын ис æвзæр уавæртæ, чысыл мызд æмæ сæ зæрдæ, æвæццæгæн, нæ райы. Уæдæ сын аттестацион къамис дæр уæлæнгай аргъ скодта.

Æрхæсгæ æрмæгæй сараздзыстæм ахæм хатдзæг – РХИ-ы зонад-иртасæн институты куыст цæуы æмбæлон æгъдауыл, кæд нын мæгуырау уавæртæ æмæ чысыл мыздтæ ис, уæддæр.

Битарти З.А.

ХИЗИ-ы зонадон нымæрдар