Рагæй æрæгмæ æппæт адæмтæм дæр уæлдай кадджындæр у ахуыргæнæг. Æвæццæгæн, уымæн, æмæ ацы дæсныйад иннæ дæсныйæдты ратæдзæны кæй лæууы: зын у цавæрфæнды хъуыддаджы дæр хорз дæсны уæвын, фæлæ мин хатты зындæр у хорз дæсныйы бацæттæ кæнын…
Ацы бонты йæ æстай фондз азы юбилей нысан кæны ирон зонадон, аивадон, ахуырадон интеллигенцийы бирæ фæлтæртæ сæ ахуыргæнæгыл кæй нымайынц, уæлдай кад кæмæн кæнынц, уыцы ахуыргонд – филологон зонæдты доктор, профессор Тахъазты Харум.
Æнусы æрдæгæй фылдæр Тахъазты Харумы цард æмæ куыст æнгом баст сты Хетæгкаты Къостайы номыл Цæгат Ирыстоны паддзахадон университетимæ. 1957 азы æрыгон ахуыргонд каст фæцис ССР Цæдисы Зонæдты академийы Æвзагзонынады институты аспирантурæ æмæ кусын райдыдта уæды педагогон институты ирон æвзаг æмæ литературæйы кафедрæйы ассистентæй. Афтæ райдыдта нырыккон ирон æвзагзонынад æнгом кæй номимæ баст у, уыцы иузæрдион иртасæджы куысты фæндаг. Йæ фыццаг бындурон зонадон куыст кандидатон диссертаци «Исторический оптатив и конъюктивит в современном осетинском языке» – ссис уæндон къахдзæф не ‘взаджы теорийы.
1966 азы доцент Тахъазты Харум ссис Хетӕгкаты Къостайы номыл Цæгат Ирыстоны паддзахадон педагогон институты проректор, фӕстӕдӕр та – журналистикӕйы кафедрӕйы сӕргълӕууӕг. 1971 азӕй 1975 азмӕ разамынд лӕвӕрдта ирон филологи ӕмӕ иумӕйаг ӕвзагзонынады кафедрӕйӕн. Коммунистон партийы Цӕгат Ирыстоны обкомы уынаффӕмӕ гӕсгӕ йӕ ӕндӕр куыстмӕ куы раивтой – ссис Цӕгат Ирыстоны истори, филологи ӕмӕ экономикӕйы зонад-иртасӕн институты директоры хӕдивӕг, – уӕд дӕр йӕ зӕрдӕ нӕ сивта ахуыргӕнӕджы дӕсныйадыл, куыста кафедрӕйы доцентӕй. 1984 азы Тахъазты Харум раздӕхтис фӕстӕмӕ унивёрситетмӕ. Афӕдзы фӕстӕ ӕвзӕрст ӕрцыдис ирон филологи ӕмӕ иумӕйаг ӕвзагзонынады кафедрӕйы сӕргълӕууӕгӕй. Ацы бӕрнон бынаты фӕкуыста ӕртын азы!
1992 азы Тахъазты Харум схызтис йӕ иртасӕн куысты ног къӕпхӕнмӕ – УФ-йы Зонæдты Академийы Ӕвзагзонынады институты бахъахъхъӕдта докторы диссертаци «Категория глагола в современном осетинском языке».
Уыцы аз ссис профессор дӕр.
Кӕд йӕ дыууӕ сӕйраг иртасӕн куысты ирон ӕвзаджы морфологиимӕ баст сты, уӕддӕр профессоры зонадон авналӕнтӕ бирӕ уӕрӕхдӕр сты. Нӕуӕдзӕй фылдӕр мыхуыргонд куысты ӕхсӕн ис уацтӕ ӕмӕ докладтӕ ӕвзагзонынады бирæ алыгъуызон аспекттыл: диалектологи, æвзаджы истори, синтаксис, ахуырады проблемæтæ, социолигвистикæ æмæ æнд.
Тахъазты Харумы зонадон идейæтæй бирæтæ абон бындурон сты ирон ӕвзагзонынады. Зӕгъӕм, ныртӕккӕ алы скъоладзау дӕр зоны, ирон ӕвзаджы аст хауӕны кӕй ис, мивдисӕгӕн – дыууӕ инфинитивы, цыппар здӕхӕны, ӕртӕ бындуры. Ахӕм цӕстӕнгас морфологи ӕмӕ синтаксисы фарстытӕм приоритетон у нырыккон ӕвзагзонынады, ӕвдыст у скъолаты ӕмӕ уӕлдӕр ахуыргӕнӕндӕтты программӕты. Æппæт ацы хъуыдытӕ фыццаг хатт сӕвзӕрдысты ахуыргонды куыстыты, йæ зонадон полемикæты.
Фӕлӕ ӕрмӕст академион наукӕйы проблемӕтӕ не ‘ндавынц Тахъазты Харумыл. Дӕсгай уацты, телеравдыстыты, радиопрограммӕты ахуыргонд дзуры ирон ӕвзаджы, ирон ныхасы культурӕйы, ӕвзаг ахуыр кӕныны актуалон проблемӕтыл. Арӕх архайы алыхуызон конференциты ӕмӕ симпозиумты: иумӕйаг ӕмӕ индоевропӕйаг ӕвзагзонынадӕй (Мӕскуы, Ленинград, Ростов-на-Дону), дунейы адӕмты ӕвзӕгты ӕмахастыты фарстыты фӕдыл (Душанбе, Тбилис, Дзӕуджыхъӕу), Кавказы адӕмты ӕвзӕгты проблемӕты тыххӕй (Сухум, Ереван, Налцыкк) ӕ.ӕнд. æнӕмӕнг, арф мидисджын вӕййы профессоры алы доклад дӕр.
Ӕцӕг ахуыргонд лӕмбынӕг кӕсы йӕ адӕмы ӕхсӕнадон царды, ӕвзаджы, кульурӕйы алы фӕзилӕнтӕм дӕр, хъазуатонӕй архайы тӕккӕ риссагдæр фарстытӕ алыг кӕныныл. Бирӕ азты дӕргъы Тахъазты Харум кусы ирон ӕвзаг ахуыр кӕныны уавӕр фӕхуыздӕр кӕныныл. Уый у ӕхсӕз ахуыргӕнӕн чиныджы автор: 3-аг, 4-ӕм, 6-ӕм, 7-ӕм, 8-ӕм ӕмӕ 9-ӕм кълӕстӕн. Ӕхсӕз хатты ногӕй мыхуыры уагъд ӕрцыдис йӕ чиныг «Русско-осетинский разговорник», дыууӕ хатты – ирон ӕвзаджы пунктуацийы ӕгъдӕуттӕ. Уымӕй уӕлдай ма ахуыргонд сарӕзта ӕмӕ мыхуыры рауагъта дыгурон ӕвзаджы чиныг 3-аг къласӕн. Ныртӕккӕ та мыхуырмӕ бацӕттӕ кодта ирон ӕвзаджы морфологийы ахуыргӕнӕн чиныг студенттӕн.
Нӕ кадджын хистӕрӕн нӕ зӕрдӕ зӕгъы, бирӕ азты дӕргъы ма немӕ ӕнӕнизӕй, зӕрдӕрухсӕй куыд куса, йӕ куырыхон зондӕй нын зонады раст фӕндаг куыд амона.
Цӕгат Ирыстоны Хетӕгкаты
Къостайы номыл паддзахадон
университеты ирон ӕвзаг ӕмӕ литературӕйы кафедрӕйы
сӕргълӕууӕг
КУЫДЗОЙТЫ Анжелæ
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.